Helgarpósturinn - 03.12.1987, Blaðsíða 26

EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON MYND JIM SMART
Bókin sem
konan vissi
ekki um
„Viss um að sagan kemur mörgum á óvart."
Undir lok þessarar uiku kemur út
hjá íorlaginu Suörtu á hvítu bók eft-
ir Óskar Gudmundsson blaða-
mann. Bók þessi hefur hlotið það
nafn sem lýsir innihaldi hennar vel,
nefnilega Alþýðubandalagið —
átakasaga. I bókinni rekur Óskar
sögu þeirra flokka og hreyfinga sem
eru forverar Alþýðubandalagsins í
tslenskum stjórnmálum og linnir
ekki lálum fyrr en á nýafstöðnum
landsfundi bandalagsins.
Óskar hefur lengi fylgst með málum
í flokknum, bæöi sem stjórnmála-
skýrandi og ekki síður sem blaða-
maður og ritstjórnarfulltrúi á Þjóð-
uiljanum um langa hríð. HP bað
hann að segja lítillega frá bókinni
og þeim niðurstöðum sem hann
kemst aö í henni.
„Það má eiginlega segja að þessi
saga hefjist með stofnun Kommún-
istaflokks íslands 1930, sem átti sér
auðvitað aðdraganda og hann er
rakinn að einhverju leyti. Bókin
endar síðan á landsfundinum í haust
sem reyndar hefur tafið vinnslu
bókarinnar. Ég reyni að sjá þau átök
sem þar urðu í sögulegu ljósi."
— Og bókin er semsagt um þessi
átök í gegnum tíðina.
„Já, það má segja að á öllum tím-
um hafi menn og hópar ást við í Al-
þýðubandalaginu og forverum þess;
um hugmyndafræði, pólitík hvunn-
dagsins og persónur. Með vissum
hætti er persónusögu nokkurra
manna því fléttað inn í bókina. Þau
átök sem verið hafa á síðustu árum
eiga sér rætur í forsögunni og um
leið og menn fara að rekja sig í gegn-
um hana verða þessi átök dagsins í
dag skýrari. Það er í raun ekki neitt
sem ég sýni fram á því sagan sannar
það sjálf. Annars er saga vinstri-
hreyfingarinnar allrar mjög sam-
tvinnuð, menn vilja oft gleyma því í
hita dagsins. Það má t.d. nefna að
Jónas frá Hriflu átti þátt í stofnun
bæði Framsóknarflokksins og Al-
þýðuflokksins á einu ári.
Saga verkalýðshreyfingarinnar
og verkalýðsflokka er mjög samofin
alþjóðlegum straumum og bæði
kratarnir og kommarnir á sínum
tíma voru í sterkum tengsium við
alþjóðasamtök. Kommúnistaflokk-
urinn var reyndar bara deild í al-
þjóðasamtökum kommúnistaflokka
og hafði þess vegna lítið sjálfstæði.
Hér á landi hefði sennilega aldrei
risið upp svo sterkur kommúnista-
flokkur sem raun ber vitni ef krat-
arnir hefðu verið rótgrónari, eins og
þeir voru í nágrannalöndunum.
Með þéttbýlismynduninni fór
kommúnistaflokkurinn að gegna
því hlutverki sem kratarnir gegndu
annars staðar, að vera verkalýðs-
flokkur. Þetta er ein skýringin á
upphafinu og önnur er sú að foringj-
ar kommúnista voru taktískt klókir
og mjög snjallir menn.“
— Þú segir að saga vinstrihreyf-
ingarinnar sé mjög samtvinnuð, eru
þetta ekki mestanpart sömu menn-
irnir sem hafa verið í forystu í hinum
ýmsu flokksbrotum í gegnum tíð-
ina?
„Þetta voru vissulega eitthvað
sömu mennirnir sem voru foringjar
í Alþýðuflokknum, Sósíalistaflokkn-
um og síðar í öðrum vinstriflokkum,
t.d. Samtökum frjálslyndra og
vinstri manna. Sósíalistaflokkurinn
sem tók við af Kommúnistaflokkn-
um var t.d. undir formennsku Héð-
ins Valdimarssonar það eina ár sem
hann hafðist við í flokknum sem
hann þó tók þátt í að stofna. Þarna
varð samruni úr Alþýðuflokknum
og Sósíalistaflokknum en sá síðar-
nefndi starfaði reyndar alltaf í
skugga Moskvu. Það þoldi Héðinn
ekki frekar en svo margir aðrir.
Alþýðubandalagið verður síðan
til með svipuðum hætti og Sósíal-
istaflokkurinn, þ.e.a.s. eftir mikil
átök á vinstri kantinum. Þegar Al-
þýðubandalagið varð formlega til
sem stjórnmálaflokkur hafði verið
starfandi kosningabandalag undir
sama nafni í ein 10 ár en í því voru
menn úr Alþýðuflokknum og svo
Sósíalistaflokkurinn, sem starfaði
sem sjálfstæður flokkur þrátt fyrir
að vera í þessu bandalagi. Þar voru
hins vegar gífurlegar deilur á 6da og
7unda áratugnum sem náðu há-
marki sínu þegar Alþýðubandalagið
klofnaði á frægum fundi í Tónabíói.
Þessi fundur er ítarlega rakinn í bók-
inni.
Ég geng út frá því að pólitísk
vandamál Alþýðubandalagsins liggi
í þessari forsögu og að forsendur
þessara átaka séu fyrir hendi enn
þann dag í dag. Ég sé t.d. Ólaf Ragn-
ar Grímsson í því sögulega ljósi að
hann sé þriðji maðurinn sem kemur
að ,,utan“ til formennsku í flokkn-
um, hinir tveir voru Héðinn Valdi-
marsson og síðar Hannibal Valdi-
marsson. Það er rétt að geta þess að
meginþungi bókarinnar liggur samt
í umfjöllun um átök síðustu ára þó
við séum hér fastir í fortíðinni, Krist-
ján minn.“
— Hvernig vannstu bókina?
„Þetta er mestanpart unnið upp
úr prentuðum og fjölrituðum heim-
ildum og svo auðvitað einnig upp úr
samtölum sem ég hef átt við fjölda
fólks í gegnum tíðina. Ég hef að
vissu leyti verið í ein 10 ár að viða
að mér efni til að skrifa bókina og
hef í raun verið að ræða þessi mál
og skoða öll þau ár með hléum."
— Er ekki fullflókið að ætla sér að
skoða samtímaviðburði í sögulegu
ljósi svo skömmu eftir að þeir hafa
gerst?
„Ja, það er náttúrlega ekkert ein-
falt mál. Ég reyni að rekja söguna á
hlutlægan hátt — en sagan talar fyr-
ir sig sjálf. Öll saga er raunsönn —
en þá kannski frekar fyrir þann tíma
sem hún er skrifuð á heldur en þann
sem hún fjallar um.“
— Þannig að þú lítur á sögu
flokksins sem órofa heild þar sem
hver atburðurinn rekur annan?
„Já, ég lít á stjórnmálaviðburði
sem sögu, eða a.m.k. framhald af
sögu. Þetta er alls ekki nein sagn-
fræðileg úttekt, kannski frekar ein-
hvers konar millivegur milli sagn-
fræði og blaðamennskunnar?
— Ert þú rétti maðurinn til að
skrifa þessa sögu þegar hliðsjón er
höfð af tengslum þínum við flokk-
inn og starfi þínu á Þjóðviljanum?
„Ég held að það væri ekki hægt
að skrifa þessa sögu nema hafa per-
sónulega reynslu og þekkingu á
þessum málum. Það fer ekki hjá því
að ég taki afstöðu í mínum skrifum,
en ég hef reynt að gera það þannig
að það verði ekki á kostnað sann-
leikans né hlutlægninnar. En það er
semsagt mín skoðun að forsenda
þess að skrifa svona verk sé sú að
hafa reynslu af því sem maður er að
fást við.“
— Svo er það annað. Þú ert
kvæntur fyrrverandi varaformanni
Alþýðubandalagsins, Kristínu Á.
Ólafsdóttur. Gerir það ekki málið
enn erfiðara?
„Þetta hefur óneitanlega verið
mjög óþægilegt fyrir hana að ég
skuli hafa verið að vinna að þessari
bók. Snemma á vinnuferlinu tók
hún því þá ákvörðun að líta ekki á
hana og vita ekkert af henni. Þetta
er því bókin sem eiginkonan vissi
ekki af.“
— Sagði hún kannski af sér vegna
bókarskrifanna?
„Nei, það gerði hún nú ekki.
Sagði hún ekki af sér til þess að geta
sinnt bónda sínum betur?"
— En þessi tengsl hljóta að hafa
verið til trafala?
Óskar Guðmundsson í
viðtali um bók sína:
Alþýðubandalagið
— átakasaga
„Neei, annars má líka segja um
þetta að ég er ekki fyrsti maðurinn
sem skrifar þætti úr sögu vinstri-
hreyfingarinnar meðan einhver ná-
kominn er þar innsti koppur í búri.
Arnór Hannibalsson, sem sett hefur
fram skeleggustu gagnrýnina á póli-
tík Gúlagsins hérlendis, gerði það
þegar faðir hans var formaður Al-
þýðubandalagsins. Og þá voru
miklu viðkvæmari tímar. Reyndar
hafa bækur Arnórs verið mér dýr-
mætur vegvísir við samningu bók-
arinnar."
— Heldurðu að bókin verði um-
deild?
„Ég er viss um að sagan kemur
mörgum á óvart og vekur upp
blendnar tilfinningar. Kannski þykir
hún líka miskunnarlaus en við því
er ekkert að gera. Stjórnmál eru
miskunnarlaus. Sjálfsagt væri hægt
að skrifa sögu annarra stjórnmála-
flokka á íslandi með sömu aðferð og
fá hliðstæðar niðurstöður, þ.e. að
stjórnmálaflokkar séu í eðli sínu
stundum varasamir."
— Og hefur Alþýðubandalagið
verið það?
„Nei, það myndi ég ekki segja,
hinsvegar hefur pólitíkin stundum
verið hættuleg."
— Framtíðin. Er átakasögunni
lokið?
„Ja, það er augljóst að pólitík
gömlu kommanna hefur beðið var-
anlegan hnekki. Það má segja að
Alþýðubandalagið sé að ganga inn í
sitt þriðja tímaskeið, fyrst var það
sem kenna má við Héðin, síðan
Hannibal og nú loks Ólaf Ragnar.
Fyrri tilraunirnar mistókust báðar,
það er spurning hvort sú þriðja
tekst."
— Flokkakerfið á undanhaldi þar
með?
„Ég held að það sé enginn vafi á
að þjóðfélagið er ekki jafn niður-
njörvað pólitískt og áður. Hins veg-
ar búum við við þetta flokkakerfi,
það er okkar aðferð til að takast á
um hvernig þjóðfélagið á að vera.
Þetta er fjölþátta lýðræði og stjórn-
málaflokkar afar mikilvægir. Ný
gildi eru að taka við, sum siðferðis-
legs eðlis og fagurfræðilegs og allir
verða að taka þátt hver með sínum
hætti. Það er mikilvægt að sem
flestir séu í stjórnmálaflokkunum, af
því þeir eru svo fjandi valdamiklir."
RUNNI
26 HELGARPÓSTURINN