Helgarpósturinn - 17.12.1987, Blaðsíða 12

VETTVANGUR
HELGARPÓSTURINN
Ritstjórar: Halldór Halldórsson, Helgi Már Arthursson
Blaöamenn: Anna Kristine Magnúsdóttir, Friðrik Þór Guðmundson, Gunnar Smári Egilsson, Jónina Leósdóttir, Kristján Kristjánsson, Ólafur Hannibalsson, Páll Hannesson.
Prófarkir: Sigríður H. Gunnarsdóttir
Ljósmyndir: Jim Smart
Útlit: Jón Óskar
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Dreifingarstjóri: Birgir Lárusson
Sölu- og markaðsstjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Auglýsingar: Bergþóra Sigurbjörnsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir, Sigurður Baldursson.
Áskrift: Guðrún Geirsdóttir
Afgreiðsla: Bryndís Hilmarsdóttir
Aðsetur blaðsins: er i Ármúla 36, Reykjavík, sími 91-681511.
Útgefandi: Goðgá hf.
Setning og umbrot: Leturval sf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Vid blæðum
Um svipað leyti og fjármálaráðherra og fjárveitinga-
nefnd reyna af fremsta megni að koma saman hallalaus-
um fjárlögum með tilheyrandi óvinsælum niðurskurði á
fjárveitingum í nauðsynlegar og brýnar framkvæmdir,
berst inn á ritstjórnir blaðanna skýrsla Ríkisendurskoð-
unar um eftirlitslaust fjármálaævintýri við Keflavíkur-
flugvöll. Stjórnskipaðri byggingarnefnd tókst að klúðra
byggingu Leifsstöðvar með þvílíkum bravúr, að slíkt
verður vart endurtekið.
Og ekki nóg með það, heldur skýrði byggingarnefndin
starfsmönnum Ríkisendurskoðunar frá því, að rétt stjórn-
völd hefðu samþykkt aukin útgjöld. Og ríkisendurskoð-
un kannaði þetta og fékk staðfestingu á því, að bygging-
arnefnd hefði fengið þessar heimildir hjá þáverandi utan-
ríkisráðherrum, Geir Hallgrímssyni og síðan Matthíasi Á.
Mathiesen.
Klúðrið nemur um einum milljarði króna og upplýsing-
ar um umframfjárþörf til fjármálaráðuneytisins voru
gloppóttar. Þrátt fyrir það er ljóst, að fjármálaráðuneytið
hefði átt að láta kanna þetta mál mun fyrr en raun varð
á. Þá er Ijóst, að alþingismenn hafa sofnað á verðinum,
því í lánsfjáráætlun kom glögglega fram, að fjárhags-
áætlun vegna Leifsstöðvar stóðst engan veginn.
Við athugun á skýrslu Ríkisendurskoðunar kemur í
ljós, að bygging Leifsstöðvar er mistakasaga frá upphafi
til enda, en þó einkum undir lok byggingartímans.
Af skýrslunni má ráða, að utanríkisráðuneytið og bygg-
ingarnefndin tóku sér fjárveitingarvald eftir þörfum.
Þar að auki er pólitískur fnykur af málinu. Ofurkapp
var lagt á að klára flugstöðvarbygginguna þann 14. apríl
í vor og þá haldin ein fjölmennasta veisla, sem um getur.
Svo vill til, að ekki voru nema tæpar tvær vikur í alþingis-
kosningar.
Svo vill til, að fjármálaráðuneytinu barst ekki vitneskja
frá byggingarnefnd flugstöðvarinnar um, að verulegt fé
vantaði fyrr en 29. apríl, þ.e. fjórum dögum eftir kosning-
ar! Jafnframt kemur í ljós í skýrslunni, að fjármálaráðu-
neytið var látið vita, að umframfjárþörf næmi 450—480
milljónum króna. En það var ekki allt. Loks í júlímánuði
sendi byggingarnefndin áætlun um fjárþörf til verkloka
(sem nú voru áætluð 1988, en áður hafði verið áætlað að
klára verkið í júní 1987) og samkvæmt henni var fjárþörf-
in hlaupin upp í 890 milljónir króna.
Og þá loksins var málið sett í rannsókn.
Það er ljóst, að allir þeir, sem stóðu að byggingu flug-
stöðvarinnar nýju, klikkuðu í starfi sínu. Og sá grunur
læðist að manni, að tímabundnir pólitískir hagsmunir
hafi ráðið ferðinni undir lokin.
Helgarpósturinn hefur oft og einatt lagt á það áherzlu
sem grundvallarreglu í siðuðu lýðræðisþjóðfélagi, að
menn séu látnir sæta ábyrgð verði þeim á í messunni. í
þessu máli hefur nokkrum mönnum í ábyrgðarstöðum
heldur betur orðið á í messunni. Þeir eiga að bera ábyrgð
á gjörðum sínum.
Það er ekkert smámál, sem hér um ræðir. Byggingar-
saga hússins virðist vera saga mistaka á mistök ofan. Fyr-
ir það á almenningur eftir að blæða.
Fram hefur komið tillaga um, að skipuð verði rann-
sóknarnefnd vegna þessa máls. Helgarpósturinn tekur
undir þá kröfu. Það er óviðunandi að horfa upp á það, að
embættismenn, þingmenn og ráðherrar geri milljarða
mistök og enginn kallaður til ábyrgðar. Menn hafa fengið
að fjúka fyrir minna.
Hvenær mun andskotinn
falla á illverkum sínum?
Það er mikið haldið af ræðum í
heiminum í dag og sumir vilja
meina, að góðar ræður séu betri en
vondar ræður. Ég dreg það mjög í
efa.
Að vísu hrífst ég ekki síður en aðr-
ir, þegar ég heyri góða ræðu gegn
rangsleitni og kúgun. En þegar ræð-
an góða er löngu gleymd, en rangs-
leitnin og kúgunin standa eftir lítt
eða ekki haggaðar, þá setur að
manni efa um að heimurinn verði
frelsaður með ræðum, og það meira
að segja góðum ræðum. Og þegar
maður sér hversu langur sá ferill er,
sem efni ræðunnar þarf að leka nið-
ur stiga valdakerfisins, þar til komið
er að þeim kontórum, einum eða
fleiri, sem annast eiga framkvæmd
efnis hennar, þá hlýtur maður jafn-
vel að efast um gildi þess að Fjall-
ræðan var flutt.
Sú ræða, sem um þessar mundir
er hvað vinsælust, er kennd við
„glasnostur", en það mundi útleggj-
ast, á voru máli, sem sá verknaður
að gera eitthvað uppskátt, skafa
ekki utan af hlutunum, en nefna þá
óhikað réttum nöfnum.
Þetta glasnostur er byggt á enn
eldri ræðu, sem Valdimar Elíasson
(Lenín) flutti austur á Volgubökkum
og mörgum þótti afspyrnugóð á
sinni tíð. Sú ræða gekk í höfuðatrið-
um út á það, að það sem mestu varð-
aði í lífinu væri að hefa rétt skipulag,
og ef við skipulegðum tilveru okkar
frá vöggu til grafar mundi allt hitt
veitast yður að auk. Þessi ræða
vakti þvílíka hrifningu, að þriðjung-
ur mannkynsins breytti skipulaginu
til samræmis við efni hennar. Þetta
skipulag er nú kallað Sovét af þeim,
sem skoða það með glýju í augum,
en gegnum glasnostur séð heitir
það Gúlag.
Nýlega birtist í breska tímaritinu
The Economist raunsönn lýsing og
tæpitungulaus á ástandinu í nokkr-
um sæluríkjum Austur-Evrópu og
var komist að þeirri niðurstöðu, að
eftir 40—70 ára sleitulaust uppbygg-
ingarstarf við að skipuleggja tilver-
una væri helstu liliðstæður við
stjórnarfar þessara ríkja að finna í
sumum illræmdustu herforingja^
stjórnarríkjum Suður-Ameríku. í
staðinn fyrir þann þaulskipulagða
og missmíðalausa áætlunarbúskap,
sem í orði kveðnu á að ríkja þarna,
hefur komið einhver afskræmdasta
efnahagsóstjórn í víðri veröld. Af-
leiðingarnar gætu orðið 50—300%
verðbólga í vetur, uppgjör fyrir-
tækja, brottrekstrar úr vinnu, verk-
föll og jafnvel byltingaröldur í
Rúmeníu, Júgóslavíu, Póllandi og
Ungverjalandi. Rúmenía hefur
smátt og smátt breyst í einkaóðal
Ceausescu-fjölskyldunnar á svipað-
an hátt og Dóminíska lýðveldið og
Nicaragua voru prívatleikvellir
herranna Trujillos og Somoza, sem
að lokum var komið fyrir kattarnef
við almennan fögnuð þegna sinna.
Pólski kommúnistaflokkurinn leyst-
ist upp eftir því sem Samstöðu óx ás-
megin 1981 og herinn varð opinber-
lega að taka völdin. Jaruszelski
trónir þar eins og suður-amerískur
einræðisherra. Júgóslavía er sokkin
í efnahagslegan bjálfaskap, sem
gæti leitt til upplausnar þessa laus-
girta sambands átta ríkja og héraða.
Ungverjaland, sem á undanförnum
árum hefur vakið athygli með því að
lögleiða svarta markaðinn og viður-
kenna hann, sem einkageira við
hlið ríkisgeirans, leitar nú leiða til
hagræðingar í þeim síðarnefnda.
Yfirlýst markmið er að losa sig við
öll fyrirtæki, sem tapa, og þannig
gæti allur stáliðnaðurinn fallið í val-
inn á næsta ári með tilheyrandi at-
vinnuleysi.
Öll hafa þessi ríki reynt að hafa
stjórn á hlutunum með því að moka
inn niðurgreiðslum á brýnustu
nauðsynjar, halda strangri verð-
stöðvun á matvælum og eldsneyti.
Árangurinn hefur orðið sá að vör-
urnar hverfa af markaðnum. í Júgó-
slavíu voru laun ýmist fryst eða
lækkuð um 10%. Sums staðar risu
þá verkamenn upp og fengu þá
100% kauphækkaun! Hryllilegast
er ástandið í fjölskylduríki
Ceaucescus. Þar fá menn rafmagn
til hitunar tvo tíma á dag og bannað
er að nota meira en 40 kerta perur
í heimahúsum. Samt eru stöðugar
framleiðslustöðvanir, þegar rafkerf-
ið brestur undan álaginu. Amerísk-
ar Kent-sígarettur hafa verið að
leysa „leyið" af hólmi sem gjaldmið-
ill á gengi, sem gefur til kynna að
það sé jafnvirði eins sjöunda af því
sem opinberlega er haldið fram.
Sovétríkin eru nú á svipuðum
sígarettustaðli og Vestur-Þýskaland
1948: Vel menntað fólk Qjau hafa á
að skipa fleiri verkfræðingum og
vísindamönnum en Bandaríkin) í
spennitreyju kerfisbundinna fram-
leiðsluhátta, þar sem enginn er
hvattur til að framleiða það sem
þörf er fyrir. Úr frábærum aðföng-
um verða til svo lélegar afurðir í
Sovét, að Rússinn hefur aðeins
minni möguleika á að eignast eigin
bifreið en svartur Suður-Afríkumað-
ur. Ef Sovét og Austur-Evrópa tækju
slíkan sprett út úr haftakerfi sínu,
sem V-Þjóðverjar tóku undir forystu
Erhards 1948, gætu þau afrekað
álíka efnahagsundri. En til þess eru
engin líkindi. í þessum ríkjum er nú
að finna samþjappaðasta íhaldskerfi
veraldarinnar. Óg það er ekki nóg
að vilja vel. Það er hald margra að
andskotinn muni um síðir falla á sín-
um illverkum. Ég hef litla trú á því.
Hitt grunar mig, að áður en til þess
kemur muni margur maðurinn hafa
fallið á sínum góðverkum og góðu
áformum — ^g að maklegleikum.
Ólafur Hannibalsson
12 HELGARPÓSTURINN