Helgarpósturinn - 17.12.1987, Blaðsíða 24

Þegar verkalýðshreyfingin var að
skipuleggja sig fór Jón um allt land
og alls staðar stjórnaði hann verk-
föllum. Hann var Vestmanneyingur
og var mikið þar og tengist þar afa
mínum að því leyti að afi var sýslu-
maður þar. Hann dæmdi Jón Rafns-
son í fangelsi en þegar hann kom út
átti hann hvergi höfði sínu að halla.
Þá leigði afi honum herbergi í sýslu-
mannsbústaðnum. íhaldinu líkaði
þetta illa og taldi að eftirleiðis færu
öll mál sem snertu embættið sam-
dægurs til Moskvu. Helvíti hefði
Jósef Stalín haft í mörgu að snúast ef
hann hefði njósnað um sýslumanns-
embættið í Vestmannaeyjum.
Það eina sem okkur Jón greindi á
um var djassinn. Ég hafði þá oft
kynningar á Fylkingarloftinu á
kvöldin og Jón kom nú stundum og
hlustaði en þegar ég spilaði nútíma-
legri djass sagði hann: Mér finnst
alltaf eins og þeir séu að drepa lang-
hund þegar þeir spila þessir menn.
Jú, djassinn féll fullkomlega inn í
mína pólitísku heimsmynd, því
hann var skapaður af mönnum sem
lifðu við verri kjör en aðrir og hluti
af þeirra stéttabaráttu. Þess vegna
var engin mótsögn í þvi að hlusta á
amerískan djass og vera jafnframt
kommúnisti.
HUGSJÓNIR OG
VONBRIGÐI
Eftir að ég hætti í Menntaskólan-
um á Akureyri ákvað ég að fara að
læra til prentara sem hafði alltaf ver-
ið draumur hjá mér. Prentarar voru
í þá daga mikiir menningarmenn,
lásu yfir handrit skálda og fleira.
Hins vegar flosnaði ég upp úr því
vegna þess að þegar til kom fékk ég
ekkert að gera nema auglýsinga-
ramma. Þá ákvað ég að fara í Kenn-
araskólann, en það hafði líka verið
hugsjón hjá mér að gerast kennari,
og þaðan lauk ég prófi 1968. Þá var
pólitísk barátta í hámarki og þá er
ég ekki að tala um þessa íslensku
’68-kynslóð sem var á kafi í hassi og
rugli. Pólitísk barátta á íslandi á
þeim árum átti ekki rætur í franskri
námsmannahreyfingu og ég hugsa
að '68-postularnir hér hafi í besta
falli séð Þorláksmessuslaginn til-
sýndar. Þetta var hörð stéttaleg bar-
átta í framhaldi af þeirri baráttu sem
íslensk sósíalísk hreyfing hafði átt í.
Nei, ég var alls ekki orðinn frá-
hverfur Stalín þá. Við héldum upp á
áttræðisafmæli hans með svakaleg-
um glæsibrag. Við gáfum út Neista,
en auðvitað var kominn klofningur
í hreyfinguna þá. Trotskyistar og
maóistar voru komnir til sögunnar
og sjónarmiðin marglit innan Fylk-
ingarinnar.
Innrásin í Tékkóslóvakíu var eitt
mesta áfali sem yfir mig hefur dun-
ið. Þennan sama morgun vorum við
að mála á einhver spjöld gegn ein-
hverjum Natógeneráli sem var hér
en þegar við heyrðum tiðindin
breyttum við spjöldunum og fórum
rakleiðis að sovéska sendiráðinu og
mótmæltum. Fylkingin var eina
hreyfingin sem mótmælti strax en
svo komu hinir á eftir. Maður átti
bágt með að hugsa sér þetta, að eitt
sósíalískt ríki gæti ráðist inn í annað.
Ég hef aldrei lent í öðru eins og að
semja ræðuna sem ég átti að flytja
fyrir framan tékkneska sendiráðið
um kvöldið. Ég bara gat það ekki.
Jónas Árnason og tékkneski sendi-
herrann töluðu líka. Eina sem ég
man úr þessari ræðu var það að
maður óskaði þess að sprengju-
flaugarnar sem sveimuðu yfir
Tékkóslóvakíu væru komnar yfir
Víetnam þar sem þeirra var þörf.
Ég fékk slæman vírus þarna um
vorið '68, lá marga mánuði í sjúkra-
húsi. Ég varð fyrst var við þetta í
Keflavíkurgöngunni og varð að vera
í bíl meiripart úr leiðinni. Morgun-
inn eftir vorum við búin að skipu-
leggja mótmæli gegn ráðherrafundi
Nató sem haldinn var hér. Maður
varð auðvitað að mæta. Eins og
frægt er orðið settumst við fyrir
framan háskólann og sátum þar
þangað til löggan kom og færði okk-
ur burt. Flestir voru settir í Síðu-
múlafangelsið, ég þar á meðal, en
þegar mér var sleppt var ég orðinn
fárveikur og fór beint í sjúkrahús.
Þegar ég komst á fætur var hvergi
hægt að fá kennslu nema í Þorláks-
höfn. Þar var ég í tólf ár.
Ég hef alltaf verið maður listarinn-
ar en samt finnst mér það ekki vera
neitt æðra form hennar að mála
málverk eða skrifa góðan texta
fremur en að grafa fallegan skurð
eða flaka listilega fisk. Maður þekkir
fjölmörg dæmi þess að verkamenn
hafi gengist upp í verkum sínum og
unnið þau af sannri list og ég held
að menn eigi aldrei að vanmeta
slíkt. Sjálfur hef ég aldrei gert annað
en það sem mig hefur langað til. Ég
kenndi af hugsjón, ég barðist fyrir
sósialismanum af hugsjón, gaf út
Lystræningjann af hugsjón, skrifa
um djassinn af hugsjón. En það er
líka undir hverjum og einum komið
hvort þeir finna sér ekki vinnu sem
þeir eru sáttir við. Allt sem þú gerir
vel og af alúð er þín tjáning.
Þegar ég kom til Þorlákshafnar
byrjaði ég á að ganga í leikfélagið á
staðnum og á þeim árum sem ég var
þar settum við upp sýningu á hverj-
um vetri og frumsýndum þrjú ís-
lensk verk, tvö eftir félaga minn
Þorstein Marelsson og eitt eftir Guð-
mund Steinsson. Að auki hafði Lyst-
ræninginn aðsetur sitt þar og ég
held að Þorlákshöfn hafi þá verið
með miklum menningarbrag. Enda
lagði fólk sig allt fram í þágu þess,
var áhugasamt og menn neituðu
jafnvel kvöldvinnu á miklum síldar-
haustum til að geta tekið þátt í upp-
færslum. Jafnvel þó það þýddi út-
skúfun og leiðindi, því enginn er
vanur að gera slíkt í sjávarþorpum.
Það-var gott að vera í Þorlákshöfn,
þetta er lítið þorp stutt frá Reykjavík
en samt svo órafjarri ef því er að
skipta. En það kom að því að ég
varð að flytja aftur, ég var formaður
Jazzvakningar, gaf út tímarit Lyst-
ræningjans og að auki vorum við
með bókaútgáfu þannig að ég þurfti
mikið að vera í Reykjavík.
Ég fluttist í Breiðholtið, fór að
kenna þar, ég vildi gjarna geta labb-
að í vinnuna. Um leið beið ég minn
fyrsta ósigur í kennslunni. Þannig er
að ég hafði alltaf lesið mikið fyrir
nemendur mína í Þorlákshöfn. Þar
þótti það mikið ævintýri að hlusta á
sögu eins og Bjargvættina í grasinu.
Þetta gekk ekki hér í Breiðholtinu,
ég varð að stytta söguna, fella úr
henni og aðlaga. Margir krakkanna
kunnu ekki að hlusta á sögu, enda
hafði „vídeósón" ráðið hverfinu um
árabii. Ég held reyndar að það sé
eitthvað það mikilvægasta sem
kennari getur gert, að lesa fyrir
nemendur og láta þá skapa heiminn
með sínu eigin ímyndunarafli, en
þetta verður stöðugt erfiðara og erf-
iðara. Þarna kemur aukin fjölmiðl-
un, mötun, inn í myndina og mér
finnst það blóðugt að horfa upp á að
það skuli ekkert vera gert til að
styðja við listræna sköpun á meðan
öllum þessum fjölmiðlum er hellt
yfir fólk. Ég held að þetta kunni ekki
góðri lukku að stýra.
LIONEL OG KISAN
Stórkostlegasta djassheimsóknin
sem ég hef skipulagt til íslands var
þegar við fengum Lionel Hampton
til að koma. Hann hafði auðvitað
verið átrúnaðargoð mitt lengi og
þegar ég bjó á Stórólfshvoli átti ég
kött sem ég skírði Lionel Hampton.
Ég sagði gamla manninum þessa
sögu og honum þótti óskaplega
vænt um að heyra það. Dexter
Gordpn var auðvitað algjört æði
líka. Ég var reyndar búinn að þekkja
Dexter lengi þegar ég fékk hann til
íslands. Annars er ég stundum
spurður að því hvort það hafi ekki
verið gaman að hitta þennan eða
hinn en auðvitað er það upp og nið-
ur. Þetta er bara mitt starf að ná í
menn á flugvöllinn og sumir eru
skemmtiiegir og aðrir leiðinlegir. Ég
hef aldrei lagt mig eftir að tala við
þessa menn neitt sérstaklega enda
veit ég ekki um hvað ég ætti að tala
við þá suma. En margir hafa vissu-
lega verið ágætir og ég hef eignast
ágæta kunningja í gegnum vinnu
mína sem formaður Jazzvakningar,
s.s. Niels Henning 0rsted Pedersen.
Louis Armstrong og Duke Ellington
hafa líka alltaf verið mín átrúnaðar-
goð og mér tókst að ná að sjá þá
báða spila áður en yfir lauk.
SAMKENNDIN — Á NÝ
Jú, vissulega er ég sósíalisti enn
þann dag í dag þó ég sé ekki lengur
aktífur í baráttunni og sé ekki í nein-
um flokki. En það hefur auðvitað
margt breyst á þessum árum sem
liðið hafa. Maður hefur séð að Sov-
étríkin voru ekki það sem þau áttu
að vera og maður hélt að þau væru.
Reyndar hef ég tvisvar komið þang-
að. Fyrst upp úr 1960, þá seldi ég
saxófón sem ég átti til að komast í
ferðina, þannig að kommúnisminn
var mikilsverðari en djassinn í þá
daga. Seinna skiptið var 1967, en þá
var mér boðið á Komsumolþing í til-
efni fimmtíu ára afmælis byltingar-
innar og var á æskulýðsfylkingar-
þingi með Júrí Gagarin og fleiri góð-
um mönnum. í þessum ferðum sá
maður að kannski var eitthvað ekki
alveg eins og það átti að vera. Eink-
anlega það að ef ungliðarnir í
flokknum hefðu verið Islendingar
þá hefðu þeir flestir verið í Heim-
dalli.
Ég hef enn þá trú að fólk geti verið
sæmilegt hvert við annað, þrátt fyrir
að margt hafi gerst sem sýnir annað.
Það er minn sósíalismi í dag. Maður
upplifði þessa samkennd sterkt í
BSRB-verkfallinu þegar þúsundir
manna sameinuðust í að láta ekki
troða á sér lengur heldur rísa upp og
gera eitthvað. Allir voru tilbúnir að
slást, við kennararnir í Breiðholts-
skóla fórnuðum næstum lífinu við
að stöðva það að Álafoss legðist að
bryggju. Við stóðum undir land-
ganginum en þeir létu hann vaða í
hausinn á okkur. Það er það eina
sem ég hef ekki getað fyrirgefið
Svavari Gestssyni og féiögum í
gegnum tíðina að Alþýðubandalag-
ið skyldi ekki taka harða afstöðu
með verkfallinu. En það var ekkert
skrýtið að Gvendur jaki og ASÍ-
gengið skyldu berjast gegn okkur.
Stéttasamvinnan er þeirra líf...“
MEIRIABYRGÐ!
10.000 króna tékkaábyrgð,
gegn framvísun bankakorts.
•Jíírí‘*,Wl rjnmcAiumKK.
7I7& 9955-Í006 I2I053-5I9
JÓHÍKA JÓHAHHSÐðTTlR
otioisúr Ot/89
Notkun bankakorta eykur öryggi allra í
tékkaviðskiptum. Við ábyrgjumst tékka að
upphæð allt að 10.000 krónum - sé banka-
korti framvísað.
Á bankakortinu eru tvö öryggisatriði sem
þurfa nauðsynlega að koma heim og saman
þegar tékki er innleystur, til þess að við-
komandi banki eða sparisjóður ábyrgist
hann:
Meiri ábyrgð með bankakorti
- því máttu treysta!
<
Q
Q
>-
Alþýðubankinn,
Búnaðarbankinn,
Landsbankinn,
Samvinnubankinn,
Útvegsbankinn,
Verzlunarbankinn
og Sparisjóðirnir.
24 HELGARPÓSTURINN