Morgunblaðið - 28.08.1965, Blaðsíða 12

12
MOkCUNBLAÐIÐ
Laugardagur 28. ágúst 1965
Grænlendinga langar til aö hafa
meiri kynni af okkur íslendingum
>•
— segir Ragnar Asgeirsson í viðtali við IVibl.
NÝLEGA kom heim frá Græn-
landi Hagnar Ásgeirsson ráðu-
nautur Búnaðarfélags íslands,
þar sem hann þáði heimboð
grænlenzku sauðfjárræktarsam
takanna í tilefni að því, að 50
ár eru liðin frá því, að íslenzk-
ur fjárstofn var fyrst fluttur
til Grænlands, en eins og kunn-
ugt er, nota Grænlendingar ein-
göngu sauðfé af íslenzku kyni.
Morgunblaðið fór þess á leit
við Ragnar, að hann segði les-
endum þess frá þessari för og
varð hann góðfúslega við þeirri
beiðnL
— Mig hefur alla tíð lang-
að til að koma til Grænlands,
en fyrir tveimur árum komu
fimm grænlenzkir sauðfjár-
ræktarbændur hingað til lands,
til þess að kynnast íslenzkri
sauðfjárrækt. Fjórir þeirra
höfðu konur sínar með, því að
það kvað vera siður meðal
Grænlendinga að hafa ávallt
konur sínar með á ferðalögum.
Þessi bændur sneru sér til
Búnaðarfélags fslands, sem
skipulagði ferðir þeirra um
landið. Fóru um sunnan- og
norðanvert landið frá Eyja-
fjallasveit og norður að Hólum
í Hjaltadal og dvöldu hér í
tæpan hálfan mánuð. Þetta
voru yfirleitt forráðamenn
sauðfjárræktar í Gænlandi, en
fyrir bændunum var Peter Motz
feldt bóndi í Görðum (Igalikó).
Búnaðarfélagið sendi Agnar
Guðnason og mig til þess að
fylgja þeim um landið. Græn-
lendingunum þótti þetta ákaf-
lega fróðleg og skemmtileg för,
ég held, ílö fæstir þeirra hafi
komið út fyrir landsteinana
fyrr. Helmingur þeirra töluðu
dönsku, en hinn helmingur-
inn einungis grænlenzku, sem
við skiljum auðvitað ekki stakt
orð í, svo að dönskumennirnir
urðu að túlka.
— Hvað skoðuðu þessir bænd
ur helzt hérlendis?
— Þeir heimsóttu bændur,
fóru á hrútasýningar og skoð-
uðu fé, hvar sem þeir komu.
Þetta var ákaflega viðkunnar-
legt fólk og tókst undir eins
með okþur kunningsskapur,
sem við hofum haldið við með
bréfaskiptum. í vor fékk ég svo
bréf frá einum hinna græn-
lenzku vina minna, þar sem
hann spurði, hvort ég ætlaði
ekki að koma og heimsækja þá.
Ég svaraði þeim og sagðist
ætla að koma í sumar, en þá
kom bréf um hæl frá þeim,
þar sem sagði, að þeir bæðu
mig að þiggja heimboð þeirra
og skyldi ég verða _ gestur
þeirra frá 1.—13. júlí. Ég vissi
ekki þá, að til stæðu mikil
hátíðarhöld í tilefni 50 ára af-
mælis sauðfjárræktar á Græn-
landi, en mér var boðið að vera
viðstaddur þau. Þessu boði
fylgdi áætlun um það, hvernig
ferðum mínum yrði hagað um
héraðið.
—* Og svo hafið þér lagt upp
1 ferðina
— Já, ferðinni var^ fyrst heit -
ið til Julianeháb. f mörg ár
hefur ekki verið eins mikill ís
við vesturströnd Grænlands og
nú. Ég fékk ákaflega gott veð-
ur á leiðinni til Grænlands og
sáum við mjög vel allan þenn-
an mikla ís, sem flugvélin fór
mjög víða um, þar sem jafn-
framt var um ískönnunarflug
að ræða. Ég var fyrsta daginn
i Julianeháb, sem er ákaflega
viðkunnanlegur bær með um
2000 íbúa. Bærinn skiþtist í tvo
hluta, gamla bæinn, og nýja
bæinn, sem reistur hefur verið
handan við háls, svo að gamli
bærinn heldur sínum gamla
svip. Grænlendingar hafa mik-
ið stefnt að því að þjappa
byggðinni saman, þar eð
landið er gríðarstórt og illt
yfirferðar, i;vo að ibúatalan
fer stöðugt vaxandi í bæjun-
um.
— Vegalengdir hljóta að
vera mjög miklar?
— Mér var ljóst, að þær
væru mjög miklar, en að þær
væru svo langair sem raun
bar vitni óraði mig ekki fyrir.
Bílvegir eru engir, nema- rétt
aðeins í bæjum vegurinn út
frá Julianeháb nær t.d. ekki
nema um hálfan kílómetra út
fyrir bæinn. Ég dvaldi þarna
í tvo daga og heimsótti seinni
idaglinn tilraunastöð í jarð-
rækt. Sunnudaginn 4. júlí var
aðalfundur sauðfjárræktarfé-
laganna haldinn, en hann var
jafnframt aðalhátíðisdagur-
inn. Það var fjölbreytt og
skemmtileg dagskrá sem hófst
með því, að mikil fylking bún
aðarvéla ók um göturnar og
var það allnýstárleg sjón fyrir
Grænlendinga og vakti mikla
eftirtekt. Þá kom aðalatriði
hátíðahaltíanna, en |>að var
samreið 18 knapa á íslenzkum
hestum. í Grænlandi eru
mjög fáir hestar, en þrátt
fyrir það hafði þeim tekizt að
safna saman þessum hrossum
úr nærsveitunum. Fæstir íbú-
anna í Julíaneháb höfðu séð
hesta fyrr og vakti því þetta
mikla athygli jafnt með full-
orðnum sem börnum. Þá var
skemmtun á íþróttaleikvang-
inum, þar sem bæjarmenn
kepptu við sauðfjárbændur og
mátti varla sjá hverjir hefðu
betur, en leiknum lauk nú
samt með því, að sauðfjárbænd
urnir unnu. Sigurvegararnir
fengu að launum kassa af Carls
berg, en þeir er töpuðu kassa
af sódavatni. Seinna um dag-
inn var guðsþjónusta og fannst
mér sérstaklega áberandi, hve
hvert einasta mannsbarn safn-
aðarins tók virkan þátt í söngn-
um, enda eru Grænlendingar
miklir söngvinir. Aðalveizlan
var um kvöldið og voru boðs-
gestir 250. Þar voru aðeins
tvær eða þrjár ræður haldnar
og þótti mönnum ágætt að
þurfa ekki að sitja^ undir löng-
um ræðuhöldum. Ég flutti þar
kveðjur frá Búnaðarfélagi ís-
lands.
— Hefur ekki sauðfjárrækt-
in breytt lifnaðarháttum Græn
lendinga mikið?
— Sauðfjárræktin hefur
orðið geysimilvægur atvinnu-
vegur í Grænlandi. í héraðinu
umhverfis Julianeháb eru t.d.
37000 vetrarfóðraðar ær, en
1915 var sá stofn, sem sendur
var til Grænlands aðeins 170
fjár. Bændur hafa yfirleitt frá
300 — 1200 fjár. Dilkar verða
mjög vænir og sauðburður fer
fram nokkru fyrr en hér, sem
er vegna þess að þeir hleypa
til fyrr og beitilandið er mjög
gott, undirlendi allt silfurgrátt
af grávíði. Töluverður hráslagi
er út við ströndina og því
heitara, er nær dregur fjöllun-
um og jöklunum. Stundum hef-
ur maður heyrt talað um, að
Grænlendingar eigi ekki hús
til að hýsa féð, en Bandaríkja-
menn skildu eftir í herstöð í
Narssarsúak bragga og þar
hafa þeir fengið fjárhús, sem
þeir hafa flutt heim á bæina,
er rúma allt að 600 fjár. Fé
gengur mikéð útti og telja
bændurnir sig þurfa árlega 35
til 40 kg. af heyi handa ánni.
Smalamennska er erfið í
þessu bratta fjalllendi og gæt-
ir fé sín sð mestu leyti sjálft.
Smölun fer aðallega fram um
rúningstímann og svo að sjálf
sögðu fyrir slátrun. í Græn-
landi hefur orðið ákaflega
mikil hugarfarsbréyting með
íbúunum. Það eru ekki nema
tvær kynslóðir síðan þetta
fólk var veiðimenn, sem
varla máttu kvikl sjá, þá
þá þurftu þeir að drepa það,
enda lífsbaráttan oft hörð. Nú,
hins vegar er þetta fólk farið
að hlúa að lífinu og er þetta
eins og hver maður getur séð
jgjörbylVng í lifnaðarháttum
Grænlendinga, en mér virðast
þeir miklir dugnaðarmenn.
— Er ekki örðugt að stunda
jarðrækt á Grænlandi?
— Jú, það er mjög örðugt
að fást við jarðrækt og þar
af leiðandi erfitt að afla vetr-
arfóðurs, en samt sá maður,
að þeir voru að brjóta smá
bletti hingað og þangað bæði
til grasræktar og kornræktar.
Þeir rækta bæði bygg, hafra
og rúg til grasfóðurs, þar eð
kornið er ágætt til grasfóðurs,
sem þeir þurrka, ef þeir geta
eða þá setja í vothey.
— Við erum nú komnir
nokkuð langt frá veizBunni,
sem ég talaði um áðan, en
þegar henni var lokið stakk
einhver upp á því, að fólk tæki
lagið. Þá gerist það, er mér
þótti afar skemmtilegt. Fólk
á öllum aldri, meira að segja
hrum og skökk' gamalmenni,
hópaðist upp á svið og tekur
að syngja og hef ég sjaldan
heyrt eins skemmtilegan söng.
Söngurinn var margraddaður
og söngfólkið allt búið græn-
lenzkum búningum. Fólkið
söng af hjartans lyst, en að
söngnum loknum var dansað
og má segja hið sama um dans-
inn sem um sönginn, hann var
afskaplega skemmtilegur. Dans
að var til klukkan þrjú. í veizl-
unni var gnægð vínfanga, öl og
vín, en farið með það af slíkri
prúðmennsku, að af því hefðu
íslendingar getað lært. Við
höfum stundum nefnt Græn-
lendinga skrælingja, en hvað
þetta snertir finnst mér, að
skrælingjarnir séu hér vestan
við Grænlandshaf.
— Næsta dag var haldið inn
eftir Hvalseyrarfirði. Landa-
fræðin er æði flókin þarna um
slóðir, landið gríðarlega vog-
skorið. Við skoðuðum þarna
eina merkustu rúst gömlu land-
nemanna, rústina af Hvalseyr-
arkirkju og er hún sú rúst, sem
bezt hefur staðið af sér tönn
tímans og víst sú eina, þar sem
notað hefur verið steinlím við
hleðsluna. Talið er, að forn-
menn hafi notað- kalk, sem þeir
bjuggu til úr skeljasandi. Rúst-
in er heilleg, en þó hallast syðri
langveggurinn dálítið út. í
næsta nágrenni við kirkjurúst-
ina er önnur rúst af gömlu
höfuðbóli og þar á meðal af
allmiklum veizlusal og má af
öllum rústunum sjá, að um
mikið höfðingjasetur hefur
verið að ræða. Þessar rústir eru
svo heillegar vegna þess, að
þær liggja langt frá allri byggð,
en Grænlendingar hafa verið
iðnir við að tína grjótið úr rúst-
um til kofagerðar seinni tíma.
Síðar, þegar ég kom að Bratta
hlíð hitti ég þar Grænlending,
sem sagðist hafa mörgum stein
inum stolið úr rústunum þar.
Allar rústir hafa nú að sjálf-
sögðu verið friðaðar.
— Frá Hvalseyrarkirkju fór-
um við fótgangandi inn í Hval-
fjarðarbotn, en þar býr bóndi,
er kom til íslands fyrir tveimur
árum. Það má geta þess, að mót
tökur voru með mesta höfðings-
skap og sýndist manni fólki
líða vel. Að mestu virtist um
danskt mataræði að ræða og
var borðbúnaður mjög vand-
aður og góður.
— Hinn 5. júlí fór ég til
Nassark (Sléttu), en þar tók á
móti mér aðalforstjóri græn-
lenzku verzlunarinnar. Hann
sýndi okkur hraðfrystihús, sem
er nýlega reist. Á veturna tek-
ur það á móti rækju til niður-
suðu, en í októbermánuði er
öllu fé slátrað þar. Þá er og
á veturna unninn þorskur og
steinbítur fyrir Ameríkumark-
að. Hreinlæti og reglusemi er
mjög til fyrirmyndar. Nassark
er bær, sem varla er eldri en 20
ára. Þar búa um 100 manns, er
stunda aðallega fiskveiðar og
sauðfjárrækt. Allur fiskiúrgang
ur er notaður til minkaeldis i
í minkabúi, sem er þarna
skammt frá. Minkabú þetta er
reist fyrir tveimur árum og
virtist rekið af mikilli kunn-
áttu og mátti þar sjá minka I
öllum litum.
— Er ekki undirlendið frek-
ar lítið?
— Jú, en þarna við Nassark,
er stærsta mýri, sem til á
Grænlandi og er hún þó ekki
nema 17 hektarar að stærð eða
eins og meðaltún hér á landL
Mýri þessi hefur verið ræst
fram, en illa gengur að þurrka
hana, granítjarðvegurinn er
svo þéttur. Eitt vakti furðu
mína í Nassark, en það var ný
stór kjörbúð með mörgum deild
um, verðlagið virtist danskt,
en verzlunin virtist ekki gefa
t.d. Silla og Valda verzlunun-
um neitt eftir. Þá var gaman
að koma í verksmiðjur og sjá
grænlenzku stúlkurnar allar
klæddar hvítum sloppum vinna
að vöru, sem er samkeppnisfær
hvar í veröldinni sem er.
— Er ekki fagurt um að
litast í Nassark?
— Jú, fjallið fyrir ofan þorp-
ið er undurfagurt og sögðu
Grænlendingarnir, að það hefðu
verið ort lofkvæði um það.
Gömlu íslenzku landnemarnir
munu hafa kallað það Harð-
steinaberg og finnst mér það
fallegt nafn.
Hvernig eru siglingar um
firðina? Er ekki oft erfitt að
komast áfram vegna íss?
— Um morguninn, þegar við
sigldum frá Julianeháb til
Nassark þá áttum við í miklum
erfiðleikum með að komast leið
ar okkar í gegnum ísinn og
vorum við margar klukku-
stundir á eftir áætlun, en um
kvöldið þegar við fórum til
baka var allt breytt og enginn
farartálmi. Þannig geta straum
arnir breytt öllu á örskömmum
tíma. í þessu sambandi gæti
verið gaman að minnast á það,
að þegar Grænlendingar lofa
einhverju bæta þeir ávallt orð-
inu „ímaka“ aftan við, en það
þýðir „ef til vill“. Þetta hefur
farið mjög í taugar Dana, sem
ekki hafa skilið, að aðstæður
geti verið þannig, að ekki sé
unnt að standa við loforð.
Þetta skildist okkur strax, er
við urðum varir við kenjar
íssins.
— Hinn 6. júlí fórum við inn
Einarsfjörð til sveitabæjar, sem
heitir Kanisartut (Vatnahverfi).
Þar voru áður 17 eða 18 bónda-
býli, en nú er aðeins þetta
eina. Mér voru fengnir til fylgd
ar tveir leiðsögumenn. Fyrri
vikuna fylgdi mér frú Cecilie
Lund, en afi hennar Var dansk-
ur. Hina seinni var mér til
fylgdar Louis A. Jensen, fjár-
ræktarstjóri Grænlendinga. Var
þetta leiðsögufólk hvort öðru
betra, en víkjum nú aftur að
bænum í Kanisartut. Allir bæir
í Grænlandi liggja við sjó,
nema þessi eini. Það er um
20 mínútna gangur til bæjar-
ins og er þar fagurt um að
litast. Einkum er fagurt að
horfa yfir Vatnahverfi af hálsi,
sem er á leiðinni þangað. í
Kanisartut eru grösug fjöll
og víði vaxin milli vogskorinna
vatna, sem teygja sig um alla
sveitina. Eitt vatnana er um
20 km langt. Annars mætti
skrifa heila grein um Vatna-
hverfið eitt sér. Við gengum
síðan fram með fjallinu, sem
Framhaid á bls. 17
Ragnar Ásgeirsson. (Ljósm.: Gísli Gestsson).