Morgunblaðið - 28.08.1965, Blaðsíða 17

Laugardagur 28 ágúst 1965
MORGUNBLAÐIÐ
17
Tálgusteinninn með k rossmarkinu.
- Graenlendinga
Fraimlbadd. aí bls. 12
bæinn stendur við og inn í
hátt birkikjarr, grsenlenzkir
fálkar flögruðu yfir höfði okk-
ar og létu heldur illa, enda
áttu þeir hreiður í grenndinni.
Bærinn stendur hjá rústum
hinna gömlu landnema, enda
eru býli Grænlendinga yfir-
leitt reist á sömu stöðum og
býíi landnemanna. Frú Lund
býr í Kanisartut og voru mót-"
tökur hjá henni frábærar. Áður
en hún kom til íslands fyrir
tveimur árum hafði hún aldrei
komið út fyrir landsteina í
Grænlandi, en hún er ágæt-
lega menntuð og viðlesin kona,
er átti gott bókasafn á dönsku
og grænlenzku. Frúin er rit-
stjóri sauðfjárræktartíðinda,
sem grænlenzkir bændur gefa
út. f>au hjónin, en maður henn-
ar, er heitir Henning Lund, var
ekki heima þennan dag, hann
var á sveitarstjórnarfundi í
Julianeháb, hófu þarna búskap
og hámu land fyrir rúmum 20
árum, þá blásnauð, en nú hafa
þau um 900 ær og tvær kýr.
Fékk ég þar mjólk að drekka.
Frú Lund er mjög söngvin og
hefur samið bæði ljóð og lög
og það var mikið sungið og
spilað á ágætis slaghörpu, er
þau hjón eiga.
— Næsta dag héldum við
ferðinni áfram og héldum til
Suður-Igalikó (Suður-Garðar),
sem er dálítið byggðahverfi,
jþar sem 6 fjölskyldur búa og
hafa 2400 ær til samans. Ná-
lægt Suður-Görðum var býli
mikið, er hét undir Höfða, en
þar er nú allt í eyði enn. Um
25 km fyrir innan Höfðarústirn
ar var að fornu mikið býli, en
nafn þess er nú gleymt. Það
hefur staðið mjög nærri magin-
landsísnum, en þó er þar hlýtt
á sumrin.
— Er mikil rækt í Suður-
Görðum?
— Ég kom á tvö heimili í
Suður-Görðum, en jarðvegur
virtist mér heldur þurr og
sendinn, en þar var einkenni-
lega mikið af fallegum villi-
ertum og var mér sagt, að þær
yju gjarnan í kringum gömlu
rústirnar og bendir það til þess,
að islenzku landnámsmennirnir
hafi flutt með sér þessa jurt,
enda er hún sögð góð lækning-
arjurt. Hún mun vaxa víða hér
á landi. Við stóðum þarna við
í tvo tíma og héldum svoáfram.
Yfirleitt virtist mér lítið fugla-
líf vera, þar sem ég fór um,
en á sandrifi innarlega í firð-
inum sá ég fimm haferni í hóp.
Annars var krummi gamli
þarna víða á ferð. Frá Suður-
Görðum héldum við að biskups
setrinu að Görðum og þar tók
Peter Motzfeldt, sem er höfð-
ingi staðarins á móti okkur og
vorum við gestir hans á meðan
við stóðum við á Görðum. Það
var mjög skemmtilegt að koma
að Görðum. Þar eru um 50—60
rústir eins og t. d. dómkirkju-
rústin, rúst biskupssetursins og
fleiri bæja frá tíð landnem-
anna. Einnig var þarna forn
brunnur, sem var hið ágætasta
vatnsból. Þarna í Görðum býr
einnig Hans Egede með konu
sinni Klöru. Hans er gamall
veiðimaður, sem segist hafa
drepið fyrstu tófuna 12 ára
gamall. Hann hefur unnið
marga seli og einn hvítabjörn.
Það var einmitt hann, sem
sagði við mig, að hann hefði
mörgum steininum stolið úr
rústum landnemanna fornu. Því
miður hefur friðunin verið of
seint á ferðinni. Ég rölti þarna
um rústirnar og gekk þá fram
á mann, sem spyr mig, hvort
ég vildi ekki skoða hús Frey-
dísar, j en hún var eitthvert
mesta skass og glæpakvendi,
sem Grænlendingasaga segir
frá. Mér þótti einkennilegt að
heyra svona til orða tekið og
fór með manninum að skoða
rústirnar, en ekki veit ég, hvort
fornleifafræðingar leggja mikið
upp úr þessari sögu. Svo var
eins og vant var mikil veizla
haldin í þorpinu og mættu þá
allir. er vettlingi gátu valdið
til fundarhússins. Voru ræðu-
höld talsverð og lýstu græn-
lenzku bændurnir, sem höfðu
fengið íslenzk verkfæri að gjöf,
orf, ljái ©g hrífur, yfir því, hvað
þau íslenzku væru miklu betri
og traustari, en þau dönsku.
— Grænlendingar eru rausn-
ar menn heim að sækja?
9*
— Maður var alls staðar
leystur út með gjöfum. í veizl-
um búnaðarfélaganna fékk mað
ur ýmist góðar bækur- eða
undrafagra grænlenzkan heim-
ilisiðnað eins og t.d. muni gerða
af perlusaumi o. m. fl.
— Næsta dag átti að halda
aftur til Julianeháb, en það fór
á aðra leið, en til var ætlazt,
því að hann blés upp á suð-
austan, svo að sjór varð gjör-
samlega ófær fyrir fféytuna
okkar. Það var komið rok strax
árla morguns. Ég fór út og
undraðist, að vindurinn var
hlýr eða 25 gráður. En hvað um
það, við urðum að bíða betra
veðurs, og ekki var amalegt að
vera veðurtepptur hjá Peter
Motzfeldt. Þar var margt
skemmtilegt fólk og notuðum
við daginn til þess að fara yfir
eyðið milli Einarsfjarðar og
Eiríksfjarðar til þess að heilsa
upp á Jens Simonsen ungan
grænlenzkan bónda, sem er að
reisa sér býli, þar sem að fornu
hét Falgeirsvik. Jens er 25 ára
gamall og áreiðanlega maður
sem veit, hvað hann vill. Hann
hafði þegar reist stórt fjárhús
og hiöðu Og notar byggingar-
efni frá flugvellinum. Þá var
ræktunin mjög til fyrirmyndar
hjá honum og virtist mér ekki
unnt að gera neitt af því, sém
hann tók sér fyrir hendur bet-
ur. Hann er einhleypur, en allt
stendur það til bóta, því að
hann er trúlofaður dóttur eins
mesta fjárræktarbóndans í öllu
héraðinu. Hjá Jens sá ég tjóðr-
aðan stóðhestinn. sem Búnaðar-
félag íslands gaf Grænlending-
um í fvrra og var hann vel hald
inn. Við héldum svo til baka
og áttum mjög skemmtilegt
kvöld hjá Mötzfeldt-hjónunum.
Þess má geta hér, að við Garða
hitti ég íslenzkan mann Harald
ólafsson fil. cand., styrkþega
háskólans, sem var að koma til
Grænlands til þess að kynna
sér líf og menningu Grænlend-
inga og slóst hann í för með
okkur morguninn 9. júlí, þegar
við fórum frá Görðum. Frá
Görðum héldum við til Kanis-
artut og þar skildi frú Lund
við okkur og fór Haraldur með
henni heim. Ég kvaddi frú
Lund með söknuði og þakklæti,
því að hún var framúrskarandi
leiðsögumaður, sem fræddi mig
um allt, er ég vildi vita. Um
kvöldið var svo komið til Juli-
aneháb, þar sem gist var um
nóttina.
— Nú naut ég leiðsagnar
Louis A. Jensen sauðfjárrækt-
arstjóra og konu hatxs, sem er
grænlenzk og túlkaði hún fyrir
mig. 11. júlí kvaddi ég Juliane-
háb, þvi að þangað Stti ég ekki
afturkvæmt í þessari för og
sigldum við inn Eiríksfjörð og
komum við á tveimur bónda-
býlum vestan megin við fjörð-
inn. Fyrst komum við til Ado
Knudsen, sem býr þar ágætu
búi og hefur 1000 ær. Þar sá
ég fjárhelli, sem tekur 400 fjár
og er hellirinn gerður af gam-
alli hleðslu og munu landnem-
arnir hafa notað hann að fornu,
en það gerir Ado líka. Mér
var sagt, að Ado hefði verið
í Danmörku í tvö ár og ekki
hefði komið danskt orð fram
yfir hans varir á meðan hann
dvaldi þar. Þegar heim kom og
hann fór að reisa bú, kom í ljós,
að hann hafði tekið fádæma vel
eftir öllu, sem fyrir augu bar
Og ber starf hans allt vitni um
einstaka verkhyggni og dugnað.
Nú ætlar hann að raflýsa hjá
sér og er í því skyni búinn
að stífla læk og gera mikla
uppistöðu. Hann hafði sett
mokstursáhöld á dráttarvélina
og kunni vel með það að fara.
Það var auðséð á öllu, að þar
var sjaldséður dugnaðarmaður
að verki. Það er undarlegt að
hitta svona menn, sem þó eiga
ekki nema tvo ættliði aftur í
tímann að rekja til frumstæðra
veiðimanna. Frá Ado fórum við
til annars mikilhæfs fjárbónda,
sem hefur reist bæ sinn í mjög
fögrum hvammi, innarlega í Ei-
ríksfirði. Þetta er svo fagur
staður, að mér þótti undarlegt
að Eiríkur rauði skyldi ekki
hafa reist bæ sinn á þessum
stað. Allt var þarna með hinum
mesta myndarskap, jafnt innan
húss sem utan. íbúðarhúsið er
orðið gamalt en búið var að
reisa undirstöður nýs húss 120
fermetra að stærð ög er kjall-
ari undir því öllu. Húsaviður
kemur allur tilskorinn frá Dan-
mörku og það stóð til, að húsið
yrði tilbúið í haust þannig, að
unnt yrði að flytja í það. Þarna
voru fjögur tún og ágætir kart-
öflugarðar 1 fyrra seldi Adolf
Lund, en það er bóndinn á
bænum, 100 poka af kartöflum.
Eitt er mér minnistætt frá þess
um bæ og það er bæjarlækur-
inn og allt það blómaskrúð. er
vex umhverfis hann. Sjaldan
hef ég séð fegurri breiður af
eyrarrós en þarna. Þá má nefna
mjaðarjurt. ætihvönn, sæhvönn,
gulvíði- og grávíðirunna o. m.
fl. Fjallið við bæinn er og víði
vaxið upp eftir öllu. Þegar
horft er niður úr hlíðinni og út
yfir mýrina má sjá reglulegan
blett. sem er nokkru lægri, en
mýrin sjálf. Ég sá undireins, að
hér var um að ræða mógrafir
hinna fomu landnema. Þar sem
mjög lítið er um mýri í Græn-
landi eru slíkar grafir sjald-
séðar þar og munu stungurnar
vera fáar í þessari mýri. Það
var liðið talsvert að kvöldi,
þegar við fórum yfir til
Narssarsúak, en þar lögðum við
bátnum við hafnarbakkann og
sváfum í honum um nóttina og
hreyfðist báturinn ekki, svo
mikið var lognið.
— Hvenær farið þér svo að
Brattahlíð?
— Hinn 12. júlí var síðasti
dagurinn minn í Grænlandi og
árla morguns fórum við að
Brattahlíð, höfuðbóli Eiríks-
rauða. Eiríkur hafði kannað
landið víða, áður en hann á-
kvað búsetu sína, hafði m. a.
vetursetu á 2 eða 3 stöðum áð-
ur. Það er auðskilið, hvers
vegna hann valdi Brattahlíð
sem bústað. Gangi maður upp
í hlíðarnar fyrir ofan bæinn
séet, að þar er víðlendi mikið
og víðsýnt og harla fagurt um
að litast. Þarna búa nú um 20
fjölskyldur og lifa að mestu
á sauðfjárrækt, en þar eru alls
um 6400 fjár. Þegar við stigum
á land tók Eiríkur rauði Fred-
eriksen 'á móti okkur og bauð
okkur til matarveizlu um
kvöldið í fundarhúsinu. Eirík-
ur rauði er maður á bezta aldri,
svarthærður, en hann er fædd-
ur sama ár og forn-leifafræð-
ingarnir hófu rannsóknir á bæ
Eiríks rauða og því þótti föður
hans til hlýða að nefna dreng-
inn þessu nafni. Mig langaði
til að heimsækja hjónin Mari-
ane og Hanserak Frederiksen í
Tasiussak við ísafjörð, en Hans
erak er bróðir Eiríks rauða.
Þeir eru synir Otto Frederik-
sen, sem áður bjó ( Brattahlíð,
en hann var sá, sem fyrstur hóf
sauðfjárrækt í héraðinu. Hann
á fjóra syni, sem allir eru
ágætir fjárbændur í hverfinu.
Hjónin í Tasíussak voru hér á
Islandi fyrir tveimur árum. Það
er tveggja tíma gangur yfir
heiðina milli Eiríksfjarðar og
ísafjörður og er það ákaflega
falleg leið. Gaman var að horfa
niður á Eiríksfjörð, sem var all
ur fullur af borgarís, er kemur
frá skiðjöklunum innst inni í
firðinum. Leiðin liggur víða um
mannhæðarhátt birkikjarr. Fé
var á beit víða í brekkunum og
í einni sá ég 20 ær í hóp og þar
af voru 13 mislitar. Þegar kem-
ur niður af heiðinni verða fyrir
manni miklar bæjarrústir um
25 hús á víð og dreif. Þau hjón-
in eiga 9 börn og er elzti son-
urinn að reisa nýbýli og mun
faðir hans afhenda honum 300
fjár til að byrja með, en þó
mun hann eiga 900 eftir. Við
dvöldum þarna í nokkrar
klukkustundir og sýndi Hans-
erak okkur ýmsa muni, er kom
ið höfðu upp við uppgröftinn.
Hanserak átti, þótt undarlegt
sé yakuxa, sem er af kyni, er
ættað ér frá Tíbet. Þetta eru
harðgerðar skepnur og mikið
loðnar. Þannig stóð á þessari
uxaeign að dýragarðurinn í
Kaupmannahöfn átti allmarga
kálfa af þessari tegund og gerði
fyrirspurn til Grænlendinga,
hvort grænlenzkir bændur vildu
ekki fá nokkra kálfa. Hanserak
fékk tvo og hefur þeim fjölgað
eitthvað, en þeir ganga úti sum-
ar sem vetur. Bolamir eru all-
miklu stærri en kýrnar og í
haust sem leið slátraði Hanserak
einum uxanum og vó kroppur-
inn ti'l gerður 200 kg. Ég sá
ekki uxana, en þeir voru á beit
uppi í fjöllum al'llangt frá bæn-
um. Mér er þessi koma til Tasi-
ussak minnisstæð, því að mynd
arbragur var á öllu, er ég sá
þar. Á leiðinni til baka að
Brattahlíð tókum við eftir
svartri rollu, sem var með
svart lamb. Þegar niður í byggð
ina kom hittum við bónda, sem
spurði, hvort við hefðum séð
svarta rollu uppi í hlíðinni. Við
játtum því og segir þá bóndinn.
„Þetta er elzta rollan mín, hún
varð 18 ára í vor. „Jénsen þótti
þetta svo merkilegt, að hann
tók myndavélina sína og sneri
við til þess að taka mynd af
þeirri gömlu.
— Hvað um rústirnar í
Brattahlíð?
— í Brattahlíð er mikið um
rústir eftir afkomendur land-
nemanna, sem bjuggu þar í 500
ár. Þarna fannst fyrir þremur
til fjórum árum mikil rúst af
kikju, er Þjóðhildur kona Ei-
ríks rauða lét gera um árið
1000 „eigi allnærri bænum".
Danskir fornleifafræðingar hafa
nú grafið rúst þessa upp og
ailan kirkjugarðinn. Þeir hafa
mælt allar beinagrindiur, sem
voru margar og er afar fróðlegt
að sjá vinnuaðferðir þeirra og
nákvæmni. Verkinu verður að
öllum líkindum lokið í haust
og voru grænlenzkir verka-
menn þegar teknir að tyrfa yfir
allt aftur. I sunnanverðum
kirkjugarðinum hafa verið
grafnir hávaxnir menn, en
norðan við kirkjuna voru allar
beinagrindur talsvert minni,
rétt eins og um stéttaskiptingu
hafi verið að ræða eftir dauð-
ann sem oft vill verða í lífinu.
Á einum stað í garðinum voru'
allmargar beinagrindur hlið við
hlið að heita mátti og álíta
menn, að þar sé heimiiisfólk
Þorsteins Eiríkssonar. Það lézt
af drepsótt, sem sagt er frá íw
Eiríkssögu, og hafa líkin verið
flutt að Brattahlíð og jörðuð
þar við kirkjuna. Ekkja Þor-
steins, Guðríður Þorbjarnar-
dóttir átti seinna Þorfinn karls-
efni eins og kunnugt er. Mig
langar að taka það fram hér,
að Grænlendinga langar til að
hafa meiri kynni af okkur ís-
lendingum, en sannast að segja,
hafa þau verið næsta lítil hing-
að til, þó að þeir séu næstu ná-
grannar okkar. En nú hefur hin
langa leið milli landanna stytzt
síðan flugvélarnar komu til
sögunnar.
— Hver er sá hlutur, er þér
voruð leystir út með frá Græn-
landi og yður þykir vænst um?
— Sú gjöf, sem mér þótti
vænst um að eignast er lítill
helgigripur, gerður af Græn-
lendingunum fornu úr tálgu-
steini. Hann fannst fyrir 25 ár-
um síðan innst inni í Einars-
firði á bænum ,sem liggur næst
jöklinum. í hann er grafið
krossmark djúpt og vel gert og
gat er á öðrum endanum, því
að vafalaust hefur hann verið
borinn sem verndargripur, enda
þótt hann sé 300 gr að þyngd.
Grænlendingurinn, sem fann
hann og hafði geymt hann um
aldarfjórðung, sagði við mig:
„Þetta voru þínir frændur, sem
áttu þarna heima og þess vegna
átt þú að eiga þennan kross“.
— Og nú fer síðasti dagur-
inn að verða að kvöldi kom-
inn
— Já um kvöldið var veizla,
en að henni lokinni gengum
við til strandar og Grænlend-
ingarnir fylgdu okkur niður á
klappirnar Yeiðimaður var þar
nýkominn af sjó, frá að vitja
um net sín. „Ég fékk þrjá
laxa“, sagði hann, „vilt þú ekkl
gera mér þá ánægju að þiggja
þá af mér og taka þá með þér
til íslands “ Þannig atvikaðist,
að ég „veiddi“ þrjá silfurglitr-
andi sjóbirtinga á Grænlandi,
enda þótt ég skildi veiðistöng
mína eftir heima. Ég vildi ekki
eyða tímanum vestra í veiði-
skap.
— Þegar báturinn, sem flutti
okkur út í vélbátinn fór frá
bryggjunni sungu Grænlend-
ingar okkur úr hlaði, þar til
við komum um borð. Var það
síðasta kveðja þessa góða og
gestrisna fólks til íslendingsins.
— Louis A. Jensen og frú
hans skildu ekki við mig fyrr
en farangur minn var kominn á
flugvöllinn í Nassarsuak, en þá
var liðið fram yfir miðnættL
Klukkan rúmlega fimm hóí
Straumfaxi sig til flugs. Það
var bjart yfir Eiriksfirði hið
innra, en þykknaði upp, er
utar dró. Faxi hækkaði sig upp
yfir skýin og við sáum ekkert
nema ský alla leiðina, unz við
komum yfir Reykjanes.
— En Grænland er jafnan
ofarlega í huga mér eftir þessa
ferð, sagði Ragnar Ásgeirsson
að lokum.