Morgunblaðið - 08.01.1974, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JANUAR 1974
Þessar staSreyndir urðu upphaf
starfs að breytingum á hafréttar-
lögum. Austur-Evrópuríkin drógu
auðvitað strax úr málinu, en þró-
unarlöndin kröfðust aðgerða. Og
frá 1970 kröfðust Bandaríkja-
menn alþjóðlegrar hafréttarlög-
gjafar til verndar alheimshags-
munum sínum varðandi siglingar.
Hafréttarráðstefnan-en á henni
sitja 140 sendinefndir — skiptist í
3 hluta: Fyrsti hlutinn á að fjalla
um skipulagningu og málarekstr-
urinn. Hefst ráðstefnan vikuna
3—10. desember og byrjar þá erf-
iðasta og flóknasta ráðstefna, sem
haldin hefur verið í 28 ára sögu
S.Þ.
Algert skilyrði fyrir að ráð-
stefnan heppnist, er einhvers
konar reglugerð gegn úrslitavaldi
lítils meirihluta, og málaflutn-
ingsklækjum. Það er e.t.v. enn
meir undir málatilbúningnum
komið, en sjálfum umræðunum,
hvort hafréttarsamþykktirnar nái
framaðganga. ,
Vanþróuðu ríkin krefjast þess,
að hreinn meirihluti verði látinn
ráða, en iðnaðarríkin leitast við
að ná sem mestri samstöðu um
tillögur til að koma í veg fyrir, að
ríki, sem lítilla hagsmuna hafa að
gæta, geti ráðið úrslitum í skjóli
meirihluta. A öðrum hluta ráð-
stefnunnar, sem stendur frá 20.
júni til 29. ágúst 1974 í Caracas,
verður fjallað um hafréttarmál-
efnin á sem breiðustum grund-
velli. Ef ekki verður samið, en
það óttast menn, mun ráðstefn-
unni haldið áfram í Vín 1975.
Einmitt í þeim breytileika, sem
felst í fundarstöðum, kemur fram
mismunurinn á þessari ráðstefnu
og þeirri, sem haldin var í Genf
1958 og 1960.
Undirbúningsvinnu við þessa
nýju grein þjóðréttarfræðinnar
leystu sérfræðingasveitir S.Þ. af
hendi ásamt Allsherjarþinginu.
Þessi afskipti stofnana S.Þ. af lög-
hvekjum
HEYRIR
HAEIÐ
TIL?
Kína og meirihluti nýfrjálsra
þjóða, sem hafna þeirri hafrétt-
arlöggjaf, sem nú er í gildi, á
þeim grundvelli, að gildandi lög
séu tæki í höndum iðnveldanna,
til að kúga aðrar þjóðir og stunda
rányrkju. Krafizt er nýskipunar
hafréttarmálefna til að verjast
„herskipadiplomati" herveldanna
og tryggja öllum þjóðum skerf af
auðæfum sjávar.
Þegar Austurríki varð fyrir val
inu sem ráðstefnustaður 3. hluta
ráðstefnunnar, voru þar hafð-
ar fyrir augum þær þjóðir, sem
engra hagsmuna hafa að gæta
yarðandi útfærslu landhelgi þjóð-
anna. Þessar þjóðir eru um 30, og
þar að auki eru u.þ.b. 60 þjóðir,
sem hafa takmarkaðan aðgang að
heimshöfunum. Af þessu leiðir,
að rúmur helmingur þeirra þjóða
sem þátt taka í ráðstefnunni, hafa
annaðhvort alls engan aðgang að
höfunum, eða mjög takmarkaðan.
i rauninni geta þessar þjóðir ekki
hindrað þær, sem vel liggja að sjó,
í að nýta sér sjávarauðinn að eig-
in geðþótta, en hugsanlegt er, að
þau setji þau skilyrði fyrir út-
færslu landhelginnar, að viðkom-
stefnuna í Caraeas, munu vera
nær tveir tugir. Ef nánar er að
gáð, skiptast málin niður í tvo
hópa: Þau, sem fjalla um haf-
svæði fjarri landi, og þau, sem
nær landi eru. Athygli þeirra 117
þjóða, sem land eiga að sæ, beint-
ist aðallega að vaxandi rányrkju
og mengun grunnsævis, og hvað
varðar öryggi, arðrán og viðhald
fiskstofna.
Einmitt víðátta þeirra haf-
svæða, sem strandríkin krefjast
sér til handa (þ.e.a.s. landhelgin
eða fiskveiðitakmörk), verður
aðalvandamálið í Caracas.
'Á fyrri hafréttarráðstefnum
urðu hráefna-, fiskveiði- og
öryggisþarfir strandríkja ásamt
siglinga- og rannsóknahagsmun-
um sjóveldanna allsráðandi. Við
þessa gamalkunnu hagsmuni bæt-
ist svo krafa þróunarlandanna um
skerf af fiskveiðum iðnaðarþjóð-
anna, og hið ört vaxandi umhverf-
isvandamál.
Þar sem forsendur fyrri sam-
hæfingar, frelsi hafanna og
landhelgi strandríkja hafa nokk-
uð breytzt/er málið allmiklu erf-
iðara en áður.
Hafið er oft úfið og Oárennilegt, en það getur lfka verið gjöfult. Fiskurinn og önnur sjávardýr er ekki það
eina, sem maðurinn ásælist — áhuginn á hafsbotninum og þeim verðmætum, sem f honum leynast, eykst
með hverju árinu, sem líður.
Höfundur þessarar
greinar, Vitzthum greifi,
er meðlimur stjórnsýslu-
deildarinnar í Freiburg og
varði doktorsritgerð við
þann skóla um lögfræðileg-
an „status“ hafsbotnsins
1972. — Grein hans birtist
nýlega í einu virtasta blaði
Þýzkalands, Die Zeit, og er
ekki úr vegi fyrir íslend-
inga að kynna sér sjónar-
mið erlendra manna, nú
við upphaf hafréttarráð-
stefnu.
„Arfleifð mannkynsins, hafið,
má aldrei falla i hendur
manna,_ eins og Howard Huges,“
þrumaði nýlega formaður Hafs-
botnsnefndar S.Þ. ceyloniski
sendiherrann Amerasinghe.
Hann hefur fylgst með hávaða-
sömum sjávarnámugrefti þessa
duiarfulla iðjuhölds, utan stranda
Nicaragua, og lítur þessa málm-
vinnslu óhýru auga. Þar grefur
skip Hughes nikkel, kobalt og
kopar úr sjávarbotni.
Ef þessi tilraunastarfsemi
heppnast, slær Hughes einn eign
sinni á alþjóðleg auðæfi sjávar,
sem eru bráðnauðsynleg iðnaðar-
stórveldunum. Ef svo yrði, mundi
námugröftur óiðnvæddra þjóða,
sem lifa á útflutningi eðalmálma,
dragast saman, og farið yrði þann-
ig stórlega á bak við S.Þ. Því
samkvæmt samhljóða samþykkt
allsherjarþings S.Þ., er hafsbotn-
inn fjarri ströndum sameiginleg
eign alls mannkyns og á að nytj-
ast í þágu þess, undir alþjóðlegu
eftirliti.
Ceyloníski sendiherrann ásamt
maltneskum starfsbróður sinum
og Elisabeth Mann-Borgese (for-
ingja Pacem in Maribus-áætlunar
innar), eiga upptökin að nýskip-
un hafréttarins. Þessa FAIT
ACCOMPLI-tilraun H. Hughes
nota þessir slóttugu diplómatar,
til þess að reka á eftir umbótum á
sviði þjóðarréttar, sem hófust
1967.
ALLSHERJAR EIGN
Án skjótra viðbragða er ekki
hægt að verjast skipulagsleysinu
á heimshöfunum. En til að varpa
ljósi á þá staðreynd, hefði ceylon-
íski sendiherrann ekki þurft að
benda á sjávarnámugröft, nær-
tækara hefði verið að sýna fram á
hinar gamalkunnu hættur:
1. Fleiri og fleiri strandþjóðir
krefjast stærri landhelgi og sjáv
arbotnsréttinda. Þýzki fiskveiði-
flotinn hefdur fengið að kenna á
því varðandi þorskastríðið við Is-
land.
2. Vandræðaástand ríkir nú við
Babel-Mandeb innsiglinguna inn
á Rauðahaf, og að höfninni í Eilat
vegna hafnbanns Egypta. Það
munu vera ein 150 slík nálaraugu
á siglingaleiðum f helminum.
3. Annað hættumerki er meng-
un sjávar.
4. Rányrkja og ofveiði heillrar
veiðisvæða og eyðing fiskiseiða
með nýtízku veiðitækjum.
fræðilegum málefnum hefur oft á
tíðum leitt til deilna um valda-
skiptingu. Sem dæmi má nefna
Alþjóðasiglingamálastofnunina,
sem hefur nú um nokkurt skeið
átt í útistöðum vð FAO í Róm, og
þá stofnun i Nairobi, sem fjallar
um umhverfismál. Deilan stendur
um það, hvaða stofnun eigi að
bera ábyrgð á aðgerðum gegn
mengun hafsins.
Ahugi S.Þ. á þessum málum er
skiijanlegur og lögmætur I alla
staði, því óstjórnar hefur gætt um
nokkra hríð i þeim málum, sem
varða alþjóðlega hafréttarlöggjöf.
S.Þ. geta ekki haft gætur á úthöf-
unum og því síður varnað rán-
yrkju, mengun og skiptingu haf-
anna eða tryggt alþjóðanýting
þeirra.
Það var með vilja gert að velja
Caracas sem ráðstefnustað, því
Suður-Amerísku þjóðirnar hafa
verið róttækstar á sviði hafréttar-
löggjafar, sérstaklega er það
andi ríki virði alþjóðlegar skyldur
(mengun, siglingafrelsi, aðgang
meginlandsþjóða að auðæfum
hafsins). Strandríkin skuli því
næst vera sem fulltrúar þjóðafjöl-
skyldunnar í heild.
Þvi er ekki vð að búast, að slík
pólmyndun milli strandríkja og
meginlandsþjóða geri vart við sig
á ráðstefnunni i Caracas. Ástæð-
an er sú, að þær þjóðir sem af
náttúrunnar hendi bera skarðan
hlut frá borði miðað við strand-
ríkin, eru mjög ósamstæðar sín á
milli.
Líkindi eru fyrir, að þessar
þjóðir, sem skipuðu sér annað
hvort í sveit með kommúnistaríkj-
unum eða hinum frjálsa heimi á
hafréttarráðstefnunni í Genf,
muni nú slíta þessi bönd og fylkja
sér saman með skyldum þjóðum,
sem búa við líkar aðstæður varð-
andi þetta mál.
Helztu mál, sem hafsbotns-
nefnd S.Þ. hefur lagt fyrir ráð-
Varðandi vistfræðilega víxl-
verkun í hafinu og vafasaman
vilja og hæfileika margra strand-
rikja, til að nýta hafsvæðin á sem
skynsamlegastan hátt, væri út-
færsla landhelgi þessara þjóða
afturför. En frelsi heimshafanna,
sem t.d. Bretar leggja mikla
áherzlu á, væri heldur engin
lausn vandamálanna.
Þýzki þjóðréttarfræðingurinn
Hermann Krúger lýsti því yfir
fyrir skömmu, að frjáls afnot að
hafinu leiddu til eyðileggingar og
ofnotkunar, sem lyktaði með al-
gerri eyðingu. Reyndar hafi sær-
inn frá öndverðu verið arðrændur
á skammsýnan og tillitslausan
hátt. Þessi ofveiði og rányrkja
hafi verið tiltölulega meinlaus
þar til menn tóku nútíma tækni í
sínar hendur, sem varð þess vald-
andi, að auðlindir hafsins tæmd-
ust.
Af þessum sökum verður að
breyta frelsi hafanna, eins og öllu
öðru frelsi, í skynsamlegt og
skipulagt frelsi. En hvað sem því
líður verða rannsóknir og nýting-
arvandamál hafsvæðanna aðeins
unnin í svæðisbundinni eða í
heimshlutalegri samvinnu og
skipulagningu.
Þannig verður að ákveða veiði-
kvóta, til að hindra rányrkju á
veiðisvæðunum. Á þeim skipa-
leiðum, sem fjölfarnastar eru, ber
að koma upp leiðsögukerfi. Ef
alþjóðlegar stofnanir taka að sér
þennan starfa, verða heimshöfin
óbeint alþjóðaeign, en það verður
að leiða til þess, að litt iðnvæddar
þjóðir fái sinn skerf. Á hinn bóg-
inn er ofangreind lausn, þ.e.a.s.
alþjóðaeign heimshafanna, e.t.v.
ekki eins álitleg eins og sú að
þjóðirnar slái eign sinni á höfin
(þjóðnýting hafanna).
Hingað til hafa ríkar þjóðir ein-
ar setið að kjötkötlunum I skjóli
frelsis úthafanna, og fátækar
þjóðir verða að bíða um stund til
þess að brjóta þá einokun. En
fyrir ört vaxandi þjóðir, bæði að
fjölda og völdum (eins og t.d.
Argentínu, Brasilíu og Mexíkó),
hefur hafið upp á raunveruleg
tækifæri að bjóða, en fátækari
þjóðir munu ekki geta nýtt sér
auðlindir hafsins án mikillar ut-
anaðkomandi hjálpar. Yrði það
vafalaust til að bæta stórlega hag
vanþróuðu þjóðanna.
Olía af
1000 m dýpi
Prófsteinn þess, hvort alþjóð-
legt eftirlit nær þvi að verða meir
en draumsýn ein, er úthlutun haf-
svæða og nýting auðlindanna.
Varðandi nýtingu er hér aðallega
um að ræða oliuvinnslu á land-
grunni meginlandanna. Orku-
skorturinn veldur því, að nú er
hafin olíuvinnsla á 600 m dýpi, og
1975—1976 mun hafizt handa við
olíuvinnslu á 1000 m dýpi.
Stórfenglegt er, að á hafsbotni
skulu vera lög af eðalmálmum.
Þýzkur iðnaður, sem sérlega
þarfnast hráefna, sér í þessum
lögum von til að verjast hráefna-
skorti. Nú vinna þýzk fyrirtæki að
aðferðum, til að ná þessu gulli af
hafsbotni og vinna það á hag-
kvæman hátt. Howards Hughes
freistar gæfunnar með flóknu
loftþrýstikerfi, sem virðist standa
nokkuð að baki aðferð Þjóðverja,
sem nota eins konar tunnulagaða
skóflu. Samkvæmt upplýsingum
frá sérfræðingum S.Þ. munu
þessi tæki verða fullkomnuð inn-
an þriggja ára.
Hver á þá eiginlega þessi auð-
æfi á hafsbotni? Allsherjarþingið
telur þau eign ails mannkyns og
þ.a.l. ekki í eigu einstakra þjóða.
Það á því ekki að nýta þessi auð-
æfi í stíl gullgrafara heldur eftir
reglum, sem alþjóðleg stjórnvöld
setja, þannig að þróunarlöndin
fái einnig sinn skerf.
Eitt af fyrstu verkum hafréttar-
ráðstefnunnar í Caracas verður
að setja þessum alþjóðlega hafs-
botni takmörk.Tilhneiginginer að
setja þessi mörk við 200 sjómílna
línuna. En ef slík efnahagslög-
saga yrði viðurkennd, mundu þau
auðæfi, sem liggja milli 200 og
3000 metra dýptarlínanna, falla
til 25 þjóða og því alls ekki verða
að alþjóðlegri eign.
En hvað sem því líður, yrðu þær
auðlindir, sem utan 200 mílna lög-
sögunnar féllu, aðallega á djúp-
svæði og á hafhryggjum, háðar
eftirliti alþjóðlegrar stofnunar,
sem úthlutaði einkaleifum, og léti
gróðann að hluta renna til van-
þróuðu landanna. Óljós er sam-
tenging slíkrar stofnunar, skipu-
lag, fjármögnun og réttur stofn-
unarinnar til að annast sjálf
námugröft. En ljóst er, að alþjóða-
eign djúpsævis er það, sem koma
skal.
Jafnvel frelsi til að stunda haf-
rannsóknir er dregið í efa. Meiri-
hluti þjóðanna vill, að réttur til
hafrannsókna út frá ströndum
falli eingöngu í hlut strandþjóð-
anna.
Þjóðirnar óttast að bak við
hafrannsóknir felist hernaðarleg
eða efnahagsleg augnamið. Vafa-
laust verða leyfi til rannsókna
nálægt landi háð samþykki þjóðar
viðkomandi lands.
En handan efnahagslögsögu
þjóðanna, þ.e.a.s. á alþjóðahafinu,
verða hafrannsóknir ekki tak-
Framhald á bls. 25.