Morgunblaðið - 09.11.1978, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 1978
Um 50% aukning útgáfu-
verka hjá Máli og menningu
Líí'ríki og lífshættir:
hafa þó ekki enn verið tekin þeim
tökum, sem lífsnauðsyn krefur.
Þar kemur einkum til, að afleið-
ingarnar eru ekki nema að litlu
leyti teknar að bitna á íbúunum
persónulega. Ennfremur mega
efnahagsleg og önnur þjóðfélags-
leg skilyrði, þ.á m. ekki sízt
stjórnmálaleg, naumast öndverð-
ari vera til þess að þróttmikið
viðnám og síðan endurreisn verði
við komið, og hefir ekki staðið á
framsýnustu lærdóms- og vísinda-
mönnum frjálsræðisríkja að viður-
kenna þetta. Óréttlátt væri og að
láta þess ógetið, að sumir stjórrw-
málamenn þeirra hafa tekið í
sama streng.
I þrælstjórnarheiminum gegnir
að því leyti til sama máli, að
einnig þar keyrir náttúruránskap-
ur og lífríkisspjöll fram úr öllu
hófi, að því er þeir staðhæfa, sem
gerzt vita. Undantekning er þó ein,
þ.e. bölið, sem bílar valda, og er
skýring þess afar einföld. Sam-
kvæmt fáeinum auðskiljanlegum
efnahagslögmálum, getur þjóð
undir sósíalisma aldrei komizt af
stigi framleiðslukreppu, þannig að
neyzlu- og notavarningur til
almenningsþarfa, svo að ekki sé
minnzt á almenningsóþarfa,
verður ávallt af mjög skornum
skammti. Þar á móti vegur hins
vegar, að sósíalskir framleiðslu-
hættir hafa eðli sínu samkvæmt í
för með sér óhemjulega sóun,
bruðl og fyrirhyggjuleysi. Það á
skýringu sína í því auk annars, að
hinir ýmsu þrælarekendur þurfa
ekki að hafa teljandi áhyggjur af
vörugæðum (nema til stríðsrekst-
urs), þeim er sett fyrir að skila
ákveðnu magni, sem venjulega er
ákvarðað ofar framkvæamlegum
mörkum, og samkeppni þeirra á
millum verður sízt kurteislegri en
tíðkast í einkarekstri. Þar við
bætist, að náttúruauðlegð er enn
gífurleg og vinnuafl kostar aðeins
viðhald vöðva, og lítið þarf þess
vegna að hugsa um annað en að
moka upp eins og lifandi og dauð
verkfæri og vélar megna. í stað
mengunar sökum ofáts einstakl-
inga, sem er orðin kæfandi á
Vesturlöndum, kemur ófögnuður-
inn sjálfkrafa af völdum kommún-
isma í þrælstjórnarríkjunum.
Af landfræðilegum ástæðum
bætast Vesturlandabúum ómæld
feikn af efnislegum sósialisma.
Nægir í því sambandi að minna á,
að úthöf eru sameiginleg, svo og
nokkur innhöf, margar ár og
stórfljót, sem eiga upptök sín í
„ríkjum vinnandi fólks“, renna um
frjálsræðislönd og til sjávar þar.
En með þessu er sagan ekki
nema u.þ.b. hálfsögð. Þrælstjórn-
arríkin hafa t.d. haft gífurleg
skemmdaráhrif á öllum milliríkja-
og alþjóðaráðstefnum, sem fjallað
hafa um samninga og fullnustu
þeirra varðandi náttúruvernd og
skyld málefni. Vegna rúmleysis er
ekki unnt að gera þeirri sakamála-
sögu skil í þessum greinarstúf, en
ég get ekki stillt mig um að geta
þess að ég hlakka verulega til að
vinna úr þeim gögnum, sem ég
þegar hefi komizt yfir, og ekki
síður þeim, sem ég vænti, viðvíkj-
andi þessum bálki.
Þó skal lítillega drepið á eitt
atriði að þessu sinni, þó að það geti
ekki gefið nema smækkaða mynd
af því, sem fram fer og vænta má í
þessum efnum.
Atómstöðvar
innan Múrs
Gagnstætt því, sem gerist á
Vesturlöndum, þar sem kjarnorku-
framleiðslu er víða tekið með
tortryggni, ef ekki beinum fjand-
skap, og til hennar einkum gripið
af hernaðarlegum ástæðum, þá er
hreint ofurkapp lagt á að reisa
kjarnvorkuver sem víðast í kúgun-
arríkjunum, ekki einungis af
hernaðarnauðsyn, heldur skki síð-
ur til iðnframleiðslu. Þýzka lýð-
ræðislega lýðveldið er þar engin
undantekning. Skemmst er af því
að segja, að hvergi er farið eftir
öryggisreglum, sem reynt er að
fylgja í frjálsræðisríkjunum að því
leyti, sem reynsla og þekking
hrekkur til, enda þótt einnig þar sé
víða pottur brotinn. Varla tekur að
nefna hátíðlega staðfesta milli-
ríkjasamninga, er kommúnistar
hafa gerzt aðilar að, svo alkunn
sem virðing þeirra er fyrir eigin
orðum og eiðum.
Blaðakonan Helga Stötzen varð
til þess í haust, sennilega óvilj-
andi, að beina athyglinni að
umgengni yfirvalda í múrveldinu
við öryggisreglur og skuldbinding-
ar þeirra í kjarnorkumálum. I
kvennablaðinu „Fúr Dich“ skýrði
hún svo frá að kjarnorkuverið
Rheinsberg hefði raskað líffræði-
legu jafnvægi Stechlinvatns.
„Daglega sýgur það 480.000 rúm-
metra kælivatns úr vatninu, sem í
sama magni, nefnilega samsvar-
andi einni milljón fullra baðkera,
rennur í það aftur tíu gráðum
heitara."
En vænta má afdrifaríkari
fregna úr sömu átt innan tíðar, að
því er vestrænir vísindamenn telja
— og óttast, og ekki að ástæðu-
lausu, þó að þær muni tæplega
sjást í innanmúrsblöðum. Óhöpp,
slys eða bilanir í kjarnakljúfum
kjarnorkuversins „Bruno
Leuschner" í grennd Lubmin (880
megavött) og Rheinsberg (80
megavött), sem smíðaðir eru i
Rússlandi, hlytu að hafa hroðaleg-
ar afleiðingar.. Ástæðan er einkum
sú, að hinn öryggistæknilegi út-
búnaður þeirra er svo frámuna-
lega lélegur, að ekki hefði einu
sinni verið litið við að leyfa að
setja þá niður í Sambandslýðveld-
inu Þýzkaland.
Yfirvöld, bæði í Sovétríkjunum
og Austur-Þýzkalandi, þvertaka
fyrir
+ að reisa stálstyrkta öryggis-
þrýstihjúpa, sem nauðsynlegir
eru til að hindra, að geislavirk
loftefni, úði og ryk dreifist út í
andrúmsloftið, ef slys ber að
höndum, og verja kjarnorkuver-
in tjóni af völdum skothríðar
eða flugvéla, er kynnu að hrapa
eða rekast á þau, og
+ að koma upp kælibúnaði, sem
hindra ætti bráðnun fóðringa í
kjarnaofni, ef bilun yrði í
leiðsukerfum.
Strax árið 1973, þegar kjarn-
orkuverið „Bruno Leuscher" var
reist, mótmæltu norrænir stjórn-
arerindrekar tafarlaust þessum
hrákasmíðum. Þeir höfðu rök-
studdar ástæður til að óttast, að
stór landsvæði í Skandinavíu hlytu
að verða eitrun að bráð vegna
geislavirkni, ef eitthvað bæri út af.
Mótmælin reyndust árangurslaus.
Kommúnistar svöruðu vífillengj-
um einum, og strákuðu sig upp í að
fullyrða, að „kjarnorkuverið er
reist í algeru samræmi við reglur
Alþjóðlegu kjarnorkumálastofn-
unarinnar um geislavirknimörk,
sem lögfest hafa verið í Þýzka
lýðræðislega lýðveldinu."
Finnar sem einnig kaupa
sovézkan útbúnað til kjarnorku-
framleiðslu, voru hins vegar var-
kárir. Þeir treystu þrýstivatns-
kjarnorkustöð sína „Loviisa-l“
með næstum öllum öryggistækj-
um, þ.á m. þrýstiþolhjúp og
varakælikerfi. „Okkur fannst allt
dótið of ótryggt annars," lét
finnskur stjornarfulltrúi hafa
eftir sér opinberlega.
■ En múrmönnum stendur á
sama. Þeir telja hina vestrænu
öryggisreglu, sem keppt er að að
halda í heiðri og mælir svo fyrir að
koma beri í veg fyrir hinn allra
minnsta hugsanlegan skaða, bera
vott um heigulsskap. Ef bilanir
eða slys yrðu hjá þeim, telja þeir
með öllu óhugsandi annað heldur
en að starfslið kjarnorkustöðva
sinna yrði þeirra vart í tíma og
fullfært um að gera nauðsynlegar
gagnráðstafanir.
Auðvitað er þetta fyrirsláttur.
Raunverulega ástæðan er sú, að
sósíalismann vantar fjármuni til
að tryggja öryggi fanga sinna —
og kærir sig kollóttan um líf og
limi annarra.
Bókmenntafélagið Mál og menn-
ing gefur út í ár alls um 35 bækur
ef allt er talið og í fréttatilkynn-
ingu frá félaginu segir að þetta sé
um 50% aukning frá sl. ári. Á
síðustu mánuðum ársins verða
frumútgefnar um 15 bækur og er
aðaiáherzlan lögð á nýjan, íslenzk-
an skáldskap. einnig á vandaðar
þýðingar erlendra úrvalsskáld-
verka bæði handa fullorðnum og
börnum.
Mál og menning gefur út þrjár
nýjar ljóðabækur í ár. Þegar er út
komin ljóðabókin Örvamælir eftir
Hannes Sigfússon, en jafnframt er
væntanleg á næstunni ljóðabókin
Virki og vötn eftir Ólaf Jóhann
Sigurðsson þar sem í eru eingöngu
nýort ljóð og eiga vafalaust eftir að
vekja mikla eftirtekt. Fyrir síðustu
tvær ljóðabækur sínar, Að laufferj-
um og Að brunnum hlaut Ólafur
sem kunnugt er Bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs. Þá kemur út
innan fárra daga önnur ljóðabók
annars konar, FlateyjarFreyr eftir
Guðberg Bergsson, ljóðfórnir til
Freyslíkneskisins í Flatey ásamt
ýmsum hugleiðingum sem skáldið
ljóðar á guðinn um heiðinn dóm og
kristinn, mannfólkið og þjóðfélagið.
Ymsum mun minnisstætt þegar
Guðbergur las úr þessum flokki á
samkomum Listaskáldanna vondu á
sínum tíma.
Innan skamms er von á nýrri
skáldsögu eftir Ólaf Hauk Símonar-
son sem nefnist Vatn á myllu
kölska. Þetta er nútíma Reykjavík-
ursaga sem á sér stað að hluta í
fjölmiðilsumhverfi en meginefni er
úrkynjun og hnignun voldugrar
Reykjavíkurfjölskyldu. I umsögn á
bókarkápu segir að þetta sé hvöss
og markviss ádeilusaga og afhjúp-
andi samtíðarlýsing. Þá er senn von
á nýrri skáldsögu eftir _ Úlfar
Þormóðsson sem nefnist Átt þú
heima hér? Þetta er nútímasaga
sem gerist í dæmigerðum og ef til
vill kunnuglegum útgerðarbæ þar
sem ríkir í raun fámennisstjórn —
eða einræði eins manns í skjóli
fyrirgreiðslukerfis. Margt kemur
við sögu, meðal annars útsmogin
togarakaup erlendis og nýstárlegar
bókhaldskúnstir í útgerðarrekstri. í
bókarumsögn segir að þessi
ísmeygilega skáldsaga sé langbesta
verk Úlfars til þessa.
Böðvar Guðmundsson sendir frá
sér smásagnasafnið Sögur úr
seinni strfðum. Þar eru sex sögur
margvíslegs efnis, en samtengdar.
Böðvar hefur áður gefið út þrjár
ljóðabækur, söngva og leikrit, en
þetta er fyrsta sagnabók hans.
Eitt ritgerðasafn verður gefið út,
Uppreisn alþýðu eftir Einar 01-
geirsson. Þetta eru greinar frá
árunum 1924—’39 og um þau ár.
Undanfarið hefur áhugi manna
glæðst talsvert á sögu þessa tíma-
bils, og verður þetta greinasafn
helsta leiðtoga sósíalískrar hreyf-
ingar á þessum árum því vafalaust
kærkomið.
Á síðasta ári hóf Mál og menning
útgáfu á ritsafni þeirra verka eftir
William Heinesen sem enn hafa
ekki verið gefin út á íslensku.
Þýðandi er Þorgeir Þorgeirsson. í ár
kemur út smásagnasafnið Fjandinn
hleypur í Gamaliel (Gamaliels
besættelse). Þetta safn gefur fjöl-
breytta mynd af sagnagerð hins
færeyska ritsnillings, og þess má
geta til gamans að aðalpersóna
einnar sögunnar er skáldið Einar
Benediktsson. Einnig gefur Mál og
menning út eina allra merkustu
skáldsögu nútíma heimsbókmennta,
Ilundrað ára einsemd eftir Kólum-
bíumanninn Gabriel García
Márquez. GuðbergurBergsson þýðir
úr spænsku. Þá eru gefnar út tvær
bækur í sagnaflokknum Skáldsaga
um glæp. eftir sænsku rithöfund-
ana Maj Sjöwall og Per Wahlöö,
Maðurinn sem hvarf og Maðurinn
á svöiunum. Þetta er flokkur vel
gerðra og nýstárlegra lögreglu-
sagna sem hefur notið mjög mikilla
vinsælda víða um heim. Þýðandi er
Þráinn Bertelsson.
Af barnabókum má nefna að
gefin verður út fyrsta bókin í flokki
þriggja bóka Astrid Lindgren um
Emil í Kattholti. Vilborg Dag-
bjartsdóttir þýðir. Félagi Jesús
eftir Sven Wernström fjallar um
sögu Krists og skoðar hana í nýju
ljósi, Þórarinn Eldjárn er þýðandi.
Báðar eru þessar bækur ríkulega og
vel myndskreyttar. Þá er gefin út
Patrick og Rut eftir K.M. Peyton,
framhald sögunnar Sautjánda sum-
ar Patricks sem kom út í fyrra og
hlaut þýðingarverðlaun Fræðslu-
ráðs Reykjavíkur. Þýðandi er Silja
Aðalsteinsdóttir. Af endurútgáfum
er helst að nefna Þúsund og eina
nótt sem gefin er út í þýðingu
Steingríms Thorsteinssonar í þrem-
ur veglegum, myndskreyttum bind-
um.
Baöherbergisskápar
ÚKÍAM £
Glæsilegir badskápar
Margar geróir og stæróír
Byggingavörur
Sambandsins
Suðurlandsbraut 32 • Simar 82033 82180