Morgunblaðið - 24.05.1979, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. MAÍ1979
19
Minnihíut&stjórn Sjáifstu'Aisflokksins 1949. Frá vinstri: Jóhann I>.
Jóscfsson. Björn Olatsson. ólafur Thors. Sveinn Björnsson. forseti
íslands. Bjarni Benediktsson ok Jón Pálmason frá Akri. Þessi ríkisstjórn
undirbjó þeer ráðstafanir í frjálsræóisátt. sem framkvæmdar voru 19!>0.
Vióreisnarstjórnin undir forsæti Olats Thors 1959—1903. Frá vinstri:
Inxólfur Jónsson. Bjarni Benediktsson. ólafur Thors. forsctaritari
(Birfrfr Thorlacius). Ásncir Ásneirsson. forseti íslands. Emil Jónsson.
Gylfi l>. Gíslason og Gunnar Thoroddsen. en á myndina vatnaði Guðmund
í. Guðmundsson. Með aðxerðum stjórnarinnar var sti/(ið stórt spor í
írjálsræðisátt í þjóðarbúskapnum.
Matcnús Jónsson frá Mel var vara-
formaður Sjálfstæðisflokksins
1973—1971. þcKnr hann Kaf ckki
kost á sór til endurkjörs vcKna
hcilsubrcsts.
MaKnús Guðmundsson var fyrsti
ráðherra Sjálfstæðisflokksins.
llann var í ríkisstjórn ÁsKCÍrs
ÁsKCÍrssonar 1932—1934 að
nokkrum mánuðum undantckn-
um.
og öll gæði landsins til afnota fyrir.
landsmenn eina. Þessu hljóta allir
sjálfstæðismenn að fagna...“
Jón Þorláksson leggur mikla
áherzlu á nauðsyn þess að íslending-
ar taki utanríkismálin í sínar hend-
ur og segir, að „að því er snertir
sjálfstæðismálin út á við var einnig
fullt samkomulag um að orða það
alveg skýrt og tvímælalaust...“
Eins og áður segir kom það í hlut
Sjálfstæðisflokksins og þá fyrst og
fremst þeirra Ólafs Thors og Bjarna
Benediktssonar að hafa forystu um
stofnun lýðveldis á íslandi 17. júní
1944. — í beinu framhaldi af baráttu
sinni fyrir fullu frelsi íslands hefur
Sjálfstæðisflokkurinn öðrum fremur
beitt sér fyrir tryggingu fengins
frelsis með samvinnu við aðrar
lýðræðisþjóðir. Hefur það ekki ætíð
verið erfiðislaust, en nú orðið er
yfirgnæfandi meirihluti landsmanna
sannfærður um, að einnig í þeim
efnum hafi Sjálfstæðisflokkurinn
haft rétt fyrir sér.
Sjálfstæði
einstaklingsins
Það var sameiginlegt bæði íhalds-
flokknum og Frjálslynda flokknum
að trúa því, að gæfa þjóðarinnar sem
heildar færi saman við giftu hvers
einstaks. Þess vegna bæri að hlúa að
einstaklingnum, til þess að þjóðinni
vegnaði betur. Þannig segir Jón
Þorláksson að „á framtaki einstakl-
inganna og frelsi þeirra til þess að
beita kröftum sínum innan leyfi-
legra takmarka sér og sínum til
hagsbóta byggir þessi stefna fyrst og
fremst vonirnar um framhaldandi
umbætur á lífskjörum þjóðarinnar."
Og Jakob Möller varpar fram
þeirri spurningu, hvort það geti
blessazt, að frjálslyndir menn og
íhaldsmenn sameini sig í einum
flokki og svarar sér sjálfur: „Það er
auðvitað algjörlega undir því komið,
um hvað er sameinast. Og hér er að
sjálfsögðu aðeins um það að ræða að
vinna að sameiginlegum áhugamál-
um, fyrst og fremst: fullkomnu
sjálfstæði landsins út á við og
sjálfstæði og athafnafrelsi einstakl-
ingsins inn á við... Hvort menn geta
sameinazt í einum flokki um slíkt
höfuðmál, þrátt fyrir ýmislegan
ágreining í öðrum málum, fer að
sjálfsögðu eftir því, hver áherzla er
lögð á höfuðmálin."
Reynslan átti eftir að sýna, að
íhaldsmenn og frjálslyndir gátu
unnið vel saman, — þeir sameinuð-
ust af sannfæringu í fullvissu þess,
að manngildishugsjónin væri svo
gróin inn í þjóðareðli íslendinga, að
þeim vegnaði þá bezt, þegar það væri
mest í heiðri haft. — „Stéttamunur
svipaður því, sem orðið hefur víðast
Viðreisnarstjórnin undir forsa'ti Jóhanns Ilafsteins 1970—1971. Frá
vinstri: Auður Auðuns. MaKnús Jónsson. InKÓlfur Jónsson. Jóhann
Ilaístcin. Kristján Eldjárn. forseti íslands. Emil Jónsson. Gylfi I>.
Gíslason <>k EKKcrt G. Þorstcinsson. (Auk þess er á myndinni lenKst til
vinstri Guðmundur Benediktsson. ráðuncytisstjóri i Forsætisráðuneyt-
inu.) Auður er fyrsta <>k eina konan sem hefur orðið ráðherra á íslandi.
annars staðar, hefur aldrei þekkzt á
íslandi. íslenzka þjóðin er innbyrðis
nátengdari en allar aðrar sjálfstæð-
ar þjóðir, munur lífskjara er minni
og hagsmunir allra af því að vinna
saman eru auðsærri hér en í hinum
stærri þjóðfélögum“, sagði Bjarni
Benediktsson. Sú þróun þjóðlífs og
atvinnulífs, sem orðið hefur á þess-
um áratug, sýnir okkur betur en
flest annað réttmæti þessara orða.
Það stéttastríð, sem efnt var til á sl.
ári, hefur orðið okkur til lítillar giftu
og viðvarandi hneisu þeim, sem að
því stóðu. Enda virðist svo nú sem
þeir séu ráðalausir í glímunni við
þann draug, sem þeir sjálfir vöktu
upp.
Flokkur
allra stétta
Svanur Kristjánsson lektor hefur
skrifað bók um Sjálfstæðisflokkinn
fram til ársins 1944. Þar birtir hann
m.a. tölur um fylgi stjórnmálaflokk-
anna eftir því hvort kjósendur
þeirra vinni „líkamlega vinnu" eða
„ólikamiega vinnu". Með flóknum
aðferðum kemst hann að þeirri
niðurstöðu, að einungis 19,57%
þeirra, sem unnu „líkamlega vinnu"
hafi kosið Sjálfstæðisflokkinn og
Framsóknarflokkinn í haustkosn-
ingunum 1942, sem eru síðustu
kosningarnar sem hann fjallar um'.
Tölurnar snúast síðan við, þegar
kemur að þeim, sem „ólíkamlega
vinnu“ stunda. Þá reynast 93,78%
kjósa Sjálfstæðisflokk og Framsókn-
arflokk, en 6,22% Alþýðuflokk og
Sameiningarflokk alþýðu, sósíalista-
flokkinn.
Vitaskuld getur verið gaman að
fara í tálnaleik. En fullmikil ná-
kvæmni sýnist manni þó að birta
ágizkanir um skiptingu kjósenda
eftir starfsstéttum með tveim auka-
stöfum nær 40 árum eftir að kosn-
ingarnar fóru fram, eins erfitt og
það hefur reynzt mönnum að átta sig
á slíkri skiptingu jafnvel á kosninga-
ári. Lektorinn viðurkennir líka, að
ins. Og fullgild rök má raunar færa
fyrir því, að í röðum verkamanna og
sjómanna eigi enginn stjórnmála-
flokkur meira fylgi að fagna en
hann. Eftirtektarvert er t.d., að
Halldór Steinsson, einn af stofnend-
um íhaldsflokksins og síðar Sjálf-
stæðisflokksins var forystumaður
verkalýðsfélagsins í Ólafsvík. Ýmsir
aðrir verkalýðsleiðtogar hafa setið á
þingi eða í borgarstjórn og sveitar-
stjórnum fyrir Sjálfstæðisflokkinn,
sem of langt yrði upp að telja. Og er
þess raunar skemmst að minnast
með hvílíkum glæsibrag Pétur Sig-
urðsson var kjörinn í miðstjórn
Sjálfstæðisflokksins á síðasta lands-
fundi.
Sannleikurinn er líka sá, að allir
formenn Sjálfstæðisflokksins hafa
haft fullan skilning á mikilvægi
þess, að launamaðurinn gæti treyst
og vildi vinna með Sjálfstæðis-
flokknum. Þetta kemur Svanur
Kristjánsson raunar inn á, þegar
hann undirstrikar, að „hugmynda-
þeirri stefnu að taka aldrei fjand-
samlega afstöðu gegn neinum þjóð-
félagshópi. Sjálfstæðisflokkurinn
sakaði Framsóknarflokkinn og
verkalýðsflokkana um að misnota
samvinnuhreyfinguna og verkalýðs-
félögin. Hann efaðist þó aldrei um
rétt þessara og annarra hagsmuna-
samtaka til að starfa."
Áhrif Sjálf-
stæðisflokksins
Sjálfstæðisflokkurinn hefur aldrei
náð meirihluta á Alþingi, þótt hann
hafi frá stofnun verið langstærsti
stjórnmálaflokkur þjóðarinnar. Þess
vegna hefur þrautaráðið orðið það að
koma stefnumálunum fram í sam-
vinnu við aðra flokka, sem ávallt
hlýtur að vera örðugt, þar sem það
er eðli slíkrar samvinnu að báðir slái
af sérkenningum sínum.
í grein sinni, Þættir úr 40 ára
SÍKurður EKKcrz hafði verið einn
af forinKjum Frjálslynda flokks-
ins. Ilann varð cinn ötulasti har-
áttumaðurinn íyrir fullu sjálf-
sta'ði íslcndinKU innun Sjálfstu'ðis-
flokksins á þriðja <>k fjórða ára-
tuKnum.
hér sé um ágizkun að ræða, sem
ekkert sé byggjandi á. En á hinn
bóginn leynir óskhyggjan sér ekki,
sú árátta að ákveða niðurstöðuna
fyrirfram.
Auðvitað hefði Sjálfstæðisflokk-
urinn aldrei náð því fjöldafylgi, sem
hann hefur jafnan haft, nema hann
væri stærsti launþegaflokkur lands-
Jakoh Möller kom f SjálfstU'ðis-
flokkinn úr Frjálslynda flokkn-
um.
fræði Sjálfstæðisflokksins lagði
áherzlu á sameiningu allra stétta og
að þjóðfélagið væri ein heild. Flokk-
urinn hlaut einnig stuðning frá
öllum stéttum. Þessi einkenni
flokksins skýra einnig það, hversu
fúslega menn féllust yfirleitt á
málamiðlun innan flokksins. Sjálf-
stæðisflokkurinn hélt t.d. ávallt
Pétur MaKnússon var varaíor-
maður Sjálfstu'ðisflokksins til láts
síns 1943.
stjórnmálasögu, kemst Bjarni Bene-
diktsson svo að orði, eftir að hann
hefur gert grein fyrir tildrögum
þess, að það varð loksins ofan á að
Sjálfstæðisflokkurinn tók þátt í
þjóðstjórninni 1939:
„Af hinum tilvitnuðu orðum má
glögglega sjá, að 1939 vakti einkum
fyrir flokknum að reyna að bjarga
við höfuðatvinnuvegi landsmanna,
sjávarútveginum, og endurheimta
athafnafrelsi í landinu, ekki sízt til
handa verzlunarstéttinni. Eftir yfir-
gnæfandi völd Framsóknar allt frá
árinu 1927 var þetta hvort tveggja í
geigvænlegri hættu. Segja má og, að
ætíð síðan hafi þessi tvö meginatriði
verið á meðal höfuðviðfangsefna
flokksins, er han.n hefur tekið þátt í
stjórn. Hefur þar ætíð verið við
ramman reip að draga. Varðandi
sjávarútveginn vegna þess ofur-
þunga, sem löngum hefur verið á
hann lagður, og óhæfilegrar kröfu-
gerðar honum á hendur jafnframt
óvissunni, sem hann eðli sínu sam-
kvæmt er háður. Um frjálst atvinnu-
líf, þ.á m. frelsi í innflutningi, hefur
baráttan ekki síður verið hörð. Og
þeim mun harðari vegna þess, að þar
hefur verið við að fást fjandskap
annarra flokka, sem hafa viljað
ryðja auknum ríkisafskiptum og
samvinnuverzlun braut á kostnað
einstaklingsframtaks og athafna-
frelsis."
Ríkisstjórn Geirs IlallKrímssonar 1974—1973. Frá vinstri: Matthías
Bjarnason. Ilalldór E. SÍKurðsson. Einar ÁKÚstsson. Geir IlallKrímsson.
Kristján Eldjárn. forseti íslands. Ólafur Jóhannesson. Gunnar
Thoroddscn. Matthías Á. Mathiesen <>k Vilhjálmur Iljálmarsson.
Þessarar ríkisstjórnar vcrður minnzt vckhu hins mikla áfaniía í
sjálfstæðisbaráttunni. sem útfærsla fiskvciðilöKsöKunnar í 200 mílur
var. ok vcKna þeirrar festu. sem hún kom á í öryKKÍs- ok varnarmálum.