Morgunblaðið - 08.08.1986, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. ÁGÚST 1986
VÍSINDI / SVERRIR ÓLAFSSON
Fer hitastig vax-
andi á jörðinni?
Talið er að meðalhitastig á jörð-
inni hafi verið að hækka á
undanfömum árum og áratugum.
Ástæðumar fyrir þessu em ekki
þekktar með vissu, en ýmsir telja
að ein meginorsök þess sé aukið
magn koltvísýrings (C02) í loft-
hjúp jarðarinnar. Koltvísýringur
hleypri styttri bylgjulengdum sól-
arljóssins í gegnum lofthjúpinn
og niður að yfírborði jarðarinnar,
en gleypir mikið magn af orku-
minni innrauðri geislun sem
(upphitað) yfirborð jarðarinnar
sendir frá sér. Þetta leiðir til auk-
innar upphitunar lofthjúpsins og
yfirborðs jarðarinnar. Mælingar
sem framkvæmdar hafa verið á
undanfömum áratugum sýna að
C02-magn lofthjúpsins hefur auk-
ist og því er líklegt að það eigi
ákveðna sök á hærra hitastigi á
jörðinni.
Að undanfömu hafa vísinda-
menn við háskólann í East Anglia
unnið að söfnun sögulegra gagna
um hitastig á meginlöndum jarð-
arinnar. Þeir telja niðurstöður
sínar þær nákvæmustu sem völ
er á í dag og þá sér í lagi þær
sem ná til landsvæða sunnan mið-
baugs. Þrátt fyrir vemlegar
hitasveiflur frá ári til árs sýnir
samantekt þeirra áberandi aukn-
ingu meðalhita á síðastliðnum 130
ámm. Það sem merkilegt er við
niðurstöðumar er að greinileg
hitaaukning hefur átt sér stað
bæði á norður- og suðurhveli jarð-
arinnar.
Vísindamennimir telja þetta
greinilega vísbendingu um það að
meðalhitastig jarðarinnar í heild
sé stöðugt að hækka. Niðurstöð-
umar sýna að mesta hitaaukning-
in hefur átt sér stað á tveimur
tímabilum sem em frá 1915 til
1940 og á ámnum eftir 1970. í
hvom tilfelli var hitaaukningin um
eða rétt undir 0,5°C.
Hlýjast var sitthvom megin
miðbaugs á fyrstu ámm þessa
áratugs, en nokkur kólnun átti
sér stað árin 1984 og 1985 á
norðurhveli jarðar. Talið er að
rekja megi orsakir þessarar kóln-
unar til gossins í eldfjallinu el
Chichon í Mexico árið 1982. Við
eldogs þyrlast mikið magn ryks
og ösku upp í lofthjúpinn en slíkt
leiðir til minnkunar þess sólarljóss
sem nær yfirborði jarðarinnar.
Agnir sem berast upp í heiðhvolf-
ið geta dvalið þar mánuðum eða
jafnvel ámm saman og því haft
áhrif á veðurfar löngu eftir að
gosið á sér stað.
Þann 17. apríl síðastliðinn birti
J. Oerlemans sem starfar við há-
Eldgosið { E1 Chichon leiddi til mælan- Línuritið sýnir breytingu á lengd nokkurra skriðjökla í
legrar kólnunar á norðurhveli jarðarinn- Evrópu (í Noregi og í Alpafjöllunum) á undanförnum
ar. fjórum öldum.
1850 1870 1890 1910 1930 1950 1970 1990
n n n.ftn fS Wl
- \l\í
11 1 1 Sunnan miðbaugs -J 1 1 1 1 1 l JL L-X-l
1850 1870 1890 1910 1930 1950 1970 1990
Hitasveiflur meginlandssvæða fyrir norðan og sunnan við mið-
baug. Gætir þeirra sem þurrka í Afríku?
skólann í Utrecht grein í vísinda-
tímaritinu Nature þar sem hann
skýrir frá niðurstöðum athugana
sinna á áhrifum innrauðrar geisl-
unar á stærð skriðjökla. Hann
sýnir fram á að örlítil aukning á
innrauðri geislun í dal, sem ein-
ungis að hluta til er þakinn með
skriðjökli, getur haft mikil áhrif
á lengd jökultungunnar. Þetta
kemur til af því að sá hluti dals-
ins sem er ekki þakinn jökli hitnar
og leiðir til lárétts hitaflæðis í
dalnum, sem veldur minnkun jök-
ulsins. Hrifa þessara gætir ekki
ef dalurinn er alþakinn jökli, en
hugsanlegt er að þau skýri á
hvem hátt jöklar geta verið ná-
kvæmur mælikvarði á innrautt
geislamagn við yfirborð jarðarinn-
ar, sem vissulega er nátengt
C02-magni lofthjúpsins.
Áð undanfömu hefur sú skoðun
verið látin í ljós að þurrkatímabil
á Sahel-svæðinu í Afríku séu ná-
tengd langtíma veðurfarsbreyt-
ingum sem eiga sér stað á
jörðinni. Þegar árið 1974 komu
fram hugmyndir um það að
óvenjulega mikill sjávarkuldi að
sumarlagi í hitabeltishluta Atl-
antshafsins ætti sök á minni
úrkomu á Sahel-svæðinu. Árið
1978 vom rök að því leidd að frá-
vik í yfirborðshita Atlantshafsins
við miðbaug hefðu haft áhrif á
úrkomu Sahel-svæðisins á nokkr-
um undanfömum ámm, en engin
tengsl fundust þar á milli á ámn-
um fyrir 1940.
Með því að notast við áreiðan-
legri og víðtækari gögn hafa
Folland og samstarfsmenn hans
við „Metrologlical Offíce" í Lon-
don sýnt fram á að núverandi
þurrkatímabil í Sahel er nátengt
sjávarhitasveiflum á mjög stóm
svæði. Folland og félagar sem
einnig birta grein um niðurstöður
sínar þann 17. apríl í Nature finna
náin tengsl milli þurrka á Sahel-
svæðinu og hitastigs suðrænna
hafsvæða sem og Norður-Ind-
landshafs. Á þurrkatímum er
hitastig þessara hafa tiltölulega
hærra en hitastig norrænna haf-
svæða. Veðurfræðingamir telja
að meðalgildisfrávik sjávarhita
orsaki breytingar á vindum hita-
beltissvæðisins sem hafa veruleg
áhrif á úrkomu á Sahel-svæðinu.
Þessar nýju niðurstöður munu
vissulega hafa áhrif á þær rann-
sóknir er varða athuganir á
langtíma breytingum veðurfars á
jörðinni. Áðurnefndir vísinda-
menn við háskólann í East Anglia
sem hingað til hafa takmarkað
athuganir sínar við meginlands-
svæði jarðarinnar hafa lýst því
yfir að næsta skref þeirra sé að
taka niður hitamælingar skipa og
bæta þeim við þær upplýsingai-
sem þeir þegar hafa.
Metsölublaó á hverjum degi!
Öryggislykill
* sparífjáreigenda
VÍRZLUNRRBfiNKINN
-vúuuvnneðþén,!