Morgunblaðið - 28.05.1987, Blaðsíða 20

20°
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. MAÍ 1987
Leyfilegar og óleyfi-
ritstjórar blaðsins — sem ég hef
vissu fyrir að eru heldur skynsamir
menn og ekki illviljaðir — tóku veru-
legt mark á skrifum fræðimannsins.
En þeir hafa líka tekið mark á
ýmsu öðru og verður nú vikið að því.
legar ályktanir
eftirHeimi Pálsson
Tilefni þessara skrifa eru tvær
greinar eftir Siglaug Brynleifsson
í Morgunblaðinu 21. og 22. maí
sl., tvær fréttaklausur blaðsins 23.
maí og leiðari þess 24. maí.
Ég hafði hugsað mér að leiða
hjá mér allar umræður um grunn-
skólaprófið í íslensku þetta árið og
reyndar alls ekki séð fyrir að svo
margháttaður misskilningur færi á
flot sem raun ber vitni í Morgun-
blaðinu síðustu daga. Það er þessi
misskilningur og frumstæðar álykt-
anir reistar á vanþekkingu sem
gera það að verkum að ég get ekki
orða bundist.
Móðurmálskennarar hafa fyrir
löngu gert sér grein fyrir þeirri
sérstöðu sinni að kenna námsgrein
sem allir teljast hafa vit á og geta
því lagt orð í belg hvort heldur
rætt er um kennsluna eða inntak
hennar, aðferðimar eða námsefnið.
Sumpart stafar þetta vitanlega af
því að allir íslenskir málnotendur
eru með nokkrum hætti „sérfróðir"
um notkun málsins, sumpart af hinu
að móðurmálskennarar og vísinda-
menn íslenskra fræða hafa verið
heldur ónýtir að skýra meginatriði
fræðanna fyrir almennum lesendum
og látið óátalið þótt misskilningur
af ýmsu tagi riði húsum.
Fyrri grein Siglaugs Brynleifs-
sonar fjallar um skólakerfi og
skólaþróun víða um heim og verður
ekki gerð að umræðuefni hér. En
í síðari greininni, sem bar heitið
„Það sem vel er gert er jafngilt
fúskinu", koma fram atriði sem
síðan hafa dregið nokkurn slóða á
eftir sér. Siglaugur bendir (rétti-
lega) á að móðurmálið sé einhver
mikilvægasta — ef ekki allra mikil-
vægasta forsenda alls náms. Síðan
segir hann m.a.:
Það er ekki mikið rætt um
versnandi málsmekk, bjagað
málfar, orðfæð og óskýra tjningu
og framsögn. Grundvöllurinn að
málfari er lagður snemma og
skólarnir eru til þess ætlaðir að
þroska málsmekk og opna ein-
staklingum víddir íslenskra
bókmennta og fagurs og skýrs
tungutaks. Án skilnings á form-
gerð málsins og réttri notkun
formgerðar drabbast málið niður.
[Hér fylgir síðan nokkurt mál
um kennslubækur sem notaðar
eru í grunnskólum.]
Ýmislegt í þessum staðhæfíngum
orkar tvímælis. Það er t.d. vottur
vanþekkingar að halda því fram að
málið „drabbist" niður ef menn
skilji ekki „formgerð" (strúktúr)
málsins. Illa hefði farið fyrir tungu
vorri á miðöldum ef einhver glóra
væri í svona fullyrðingu. Þá höfðu
menn ekki einu sinni hugmynd um
„formgerð" hvað þá að hún yrði
málverndarvopn. Þá er og afar
hæpið að tala um „rétta notkun
formgerðar málsins" og kynni að
benda tii þess að fræðimaðurinn
skilji ekki hugtakið en haldi að það
merki málfræðireglur.
leifð er engin að verða og saga
þjóðarinnar er afskræmd, það
litla sem hún er kynnt ... [Let-
urbreyting HP.]
Hér er þá búið að smíða stað-
reyndina sem höfundur þurfti á að
halda og samanburðurinn við gull-
öldina þegar allt var gott og fagurt
er í höfn.
... og er nu
loksins dauð
Það er snoturlega gert að kalla
almannaróm til vitnis um versnandi
ástand tungunnar. Fyrst mikið er
talað um allt þetta hlýtur það nátt-
úrlega að vera satt og rétt („sjaldan
lýgur almannarómur") og skynsam-
legt að koma sér upp blórabögglum.
Það gerir höfundur með eftirfarandi
hætti undir millifyrirsögninni Mál-
kenndin drepin:
Námsgagnastofnun og þeir
sem móta starf hennar, skólaþró-
unardeild og hinir sjálfstitluðu
„skólamenn", sem virðast fjar-
stýra íslenskri skólastefnu, hafa
síðustu 15 árin unnið að því að
útþynna málsmekkinn, bjaga og
spilla málfari og bólusetja mikinn
hluta nemenda fyrir öllu sem
heitir virðing fyrir íslenskri
tungu. Þannig hafa þessir menn
unnið með dyggri aðstoð sorp-
blaðamennsku og fyrirbrigða
skemmtanaiðnaðarins að því að
drepa málkenndina. Og þetta
starf þeirra byggist á þeirri
grunnskoðun þeirra, að málfar
Snorra Hjartarsonar sé jafngilt
málfari illa mælts fjölmiðlafífls
Lengri skai þessi tilvitnun ekki
höfð en framhaldið er reyndar mjög
skrautlegt líka.
Síðar í greininni dregur svo Sig-
laugur Brynleifsson allt saman í fá
og skýr orð (og hefur þá að vísu
kippt sögukennslunni fyrir rétt
líka);
Það sem er fyrst og fremst
gagnrýnisvert er stefna núver-
andi hugmyndafræðinga skóla-
stefnunnar í móðurmálskennslu
og sögu og menningarsögu. Eins
og áður er að vikið er það stað-
reynd að málskyni og málsmekk
hrakar, þekking á bókmenntaarf-
Málhrökunarkenningin
„Lastaranum ei líkar neitt“ kvað
Steingrímur og er víst í fullu gildi
enn. Sífellt heyrist klifað á því að
málinu hraki — rétt eins og tungu-
málið sé með ólæknandi sjúkdóm
(málþróun) og verði honum í besta
falli haldið í skefjum með stanslaus-
um læknisaðgerðum og læknis-
dómum. Hins vegar vefst fyrir
mönnum að benda á sjúkdómsein-
kennin, m.a. vegna þess að
samanburðurinn er allur í lausu
lofti. Það er t.d. óskapast yfiryersn-
andi málfari fjölmiðlafólks. Ég get
vel tekið undir það að á síðustu
misserum hefur heyrst meira af
ambögum og málklúðri í ijölmiðlum
en áður. En mér býður í grun að
skýringin sé e.t.v. ekki mjög flókin:
Sá stundafjöldi sem útvarpað er og
sjónvarpað á hveijum sólarhring
hefur margfaldast. í stað einnar
hljóðvarpsrásar eru nú komnar
margar og sumar senda út allan
sólarhringinn. Það liggur í augum
uppi að þá verða ekki gerðar sömu
kröfur og fyrr til þeirra einstaklinga
sem við hljóðvarp starfa. Þar að
auki bendir margt til þess að út-
varpsfrelsið marglofaða sé hreint
ekki til þess fallið að bæta mál-
smekk þjóðarinnar.
Við þetta bætast svo tæknibreyt-
ingar ýmsar: Beinar útsendingar
eru nú meginregla í stað undan-
tekninga. Aðeins örfáir íslendingar
eru svo vel máli farnir að þeir ráði
vel við það. Og þeir starfa ekki all-
ir á fjölmiðlum.
Allur samanburður við fyrri tíð
verður marklaus af þessum sökum.
Menn eru að bera saman ósambæri-
lega hluti og því verður saman-
burðurinn ámóta marktækur og ef
við segðum að steikt önd væri betri
en miðnætursól í Grímsey!
Sannleikurinn er sá að málið sem
heyrist nú á Rás 2 eða Bylgjunni
hefur alltaf verið til en rétt eins og
óhreinu bömin hennar Evu fengu
ekki að koma og heiisa gestum
hefur þetta mál ekki verið til sýnis.
Þetta vita t.d. allir sem fengist
FYRIR FJÖGUR
Á FÖSTUDÖGUM
Kæri viðskiptavinur!
í júní, júlí og ágúst lokum við kl. 16
á föstudögum. Við nýtum helgarfríið
vel. Hress og endurnærð veitum við
þér enn betri þjónustu!
SINDRA
STALHF
hafa við móðurmálskennslu.
Samanburður við fyrri tíð verður
líka marklaus að því er tekur til
ritaðs máls. Fyrir fám áratugum
dirfðust ekki aðrir að grípa til penna
en fáir útvaldir. Nú hefur sú breyt-
ing orðið — sumum til ánægju,
öðrum til harms — að miklu fleiri
láta eftir sér að skrifa hugsanir
sínar á blað og fá þær prentaðar
með einum eða öðrum hætti.
Tungumál breytast og það virðist
nánast náttúmlögmál. Hins vegar
hefur vafist fyrir vísindunum að
gera grein fyrir því hvers vegna
og samkvæmt hvaða lögmálum
málin breytast. Margt bendir til
þess að sjálfsagt sé að spyma nokk-
uð við fótum, hamla gegn hröðum
breytingum eftir því sem mögulegt
er — einfaldlega vegna þess að ella
verður hætta á að þráðurinn til for-
tíðarinnar slitni. Þetta verður hins
vegar hvorki rökstutt með rang-
færslum né fordómum heldur verða
menn að temja sér lágmarksþekk-
ingu á því sem þeir em að tala um
áður en söngurinn um málhrörnun-
ina verður talinn marktækur.
Eins og ég tók fram í upphafi
hafði ég alls ekki ætlað mér að
blandast í deilur um móðurmáls-
kennslu og gmnnskólapróf að þessu
sinni. Ég hafði líka ákveðið að gera
öngvar athugasemdir við skrif Sig-
laugs Brynleifssonar. En þá kom
leiðari Morgunblaðsins sunnudag-
inn 24. maí og mér skildist að
Og svo kom próf ið
Sömu dagana og Siglaugur var
að skrifa um skólastefnu Kínveija,
Bandaríkjamanna, Frakka og Is-
lendinga bámst niðurstöður gmnn-
skólaprófsins 1987. Kom þá í ljós
að meðaleinkunn nemenda í ís-
lensku var lág, nokkm lægri en í
fyrra og einnig lægri en í öðmm
greinum. Og það stóð ekki á spá-
mönnum, stómm og smáum, til að
skýra málið. Áður en að einstökum
skýringum kemur langar mig að
benda á atriði sem ég held að skipti
mjög miklu máli en gleymast oft.
í fyrsta lagi verða menn að gera
sér ljóst að á gmnnskólaprófi í
íslensku er verið að prófa m.a. fjóra
ólíka þætti: stafsetningu, málfræði
(formgerð málsins), kunnáttu í
lesnum bókmenntum og lesskilning
á almennum texta. Ef menn athuga
niðurstöður gmnnskólaprófanna
undanfarin ár (gefnar út árlega af
menntamálaráðuneyti) verður ljóst
að hver þessara fjögurra prófþátta
er býsna sjálfstæður og fylgni t.d.
vafasöm milli kunnáttu í stafsetn-
ingu og kunnáttu í málfræði. Samt
hefur málfræðikennsla einkum við
rökstudd með því að án hennar
gætu menn ekki lært stafsetningu!
í öðm lagi verða menn að gera
sér grein fyrir að próf af þessu tagi
er háð geysimörgum breytum. Til
dæmis er óhugsandi að setja sam-
an tvö nákvæmlega ,jafnþung“ próf
úr bókmenntum. Mat úrlausna er
mjög bundið þeim sem metur. Bresk
rannsókn sýndi að skekkjumörk í
fyrirgjöf á stærðfræðiprófi hlupu á
tveim heilum á tugakvarðanum.
M.ö.o.: Sá sem fékk 6,0 gat allt
eins átt að fá 5 eða 7! — Þetta var

Borgartúni 31 sími 27222
imiiiimwiifitiifi
m im m ttu m m m m trn m m ttu,
m m m MwilHi m m m m m m tttti
m m nti rtu m m w mi m m m m im,
m m m mim ím ihuhiiwiw m m
m m M rtti m m m miMttti m Mtítt
M m m mmIhi m ntt.Hu nu m m M
M ItR ntl MMM MM M tttlM B M|
iMMMM'M'HtUHl MttUMrttlMMi
M M rtH M11M mt M rttl M B ttH,
rttt m m tttimimiM mitfu tw rttt m m!
m m ttti rtutm m ttti mm tttt m m m
rttimmMHtrHtuw ittirtUM rttimm^
M m tttt rttt mm tm mi itu ttti m m ttu
rttimmMtmlmm rturtUMrtHrnm
M M ttíl rttt m M rttl trttltH ttti m m m
rtti m m MttíTHu m tttt ttu m rtti m m
m m ttti titt mm ttti mnttt m m m m
m mm Mttu'Hu m rttt ttu m m mtttti
m m ttu rttt m m m wi m m m m ttu
MMmMttttltUM ttttrtUttttMMlttt
m m ttít ttti m m m ttu m ttu m m m
m m m Mttuittt m rttt m m m m m
m m ttti rtu m m m rni m m m m ttu