Morgunblaðið - 02.10.1988, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1988
43
þær breytingar voru gerðar að
sjúkrasamlagsgjöldin voru lögð nið-
ur og innheimt með almennum
sköttum, og þar með gerð ósýnileg.
Er svo enn.
Afdrifarík breyting
Um 1974 var gerð önnur afdrifa-
rík breyting. Þá var komið á því
greiðsluformi fyrir lyf að fólk
greiddi lág föst gjöld fyrir hvert lyf
en ekki helming eða fjórðung af
heildarverði eins og áður hafði ver-
ið. Einhver spekingur hafði reiknað
út að þessi breyting myndi ekki
auka útgjöld trygginga og ekki var
gert ráð fyrir auknum kostnaði.
Vafalaust var þessi breyting gerð
til þess að sá veikasti eða fátæk-
asti þyrfti ekki að borga eins mikið
og áður, en hún gilti fyrir alia heild-
ina. Stjóm Læknafélags Reykjavík-
ur benti á að breytingin myndi leiða
til að ávísað yrði stærri skömmtum
ljfya en ekki var hlustað á það.
Svona breyting hefur geysivíðtæk
áhrif. 43 prósent aukning varð á
lyfjakostnaði Sjúkrasamlags
1986 gerðist sú sorgarsaga að
þrettán sjúkrahús vora samtímis
sett á íjárlög í viðbót við þau sem
fyrir vora. Sjúkrahúsin vora svipt
því takmarkaða fjárræði sem þau
höfðu fyrir og hættu að geta unnið
fyrir sér. „Tilgangur þessarar hug-
myndar, að sjúkrahúsin fari af dag-
gjaldakerfínu yfir á föst fjárlög, er
sá að það sé auðveldara að átta sig
á rekstrinum," sagði sá ráðherra
úr hópi sjálfstæðismanna sem rak
málið áfram. Þetta var stórt skref
í átt til ríkisútgerðar og núverandi
heilbrigðisráðherra úr flokki fram-
sóknarmanna heldur áfram ríkis-
forræðisstefnunni og hefur kveðið
á um að öll sjúkrahús skuli rekin
með §árlögum næsta ár — þau
verði sett á kvóta. Menn geta svo
reynt að giska á hver íslenskra
stjómmálaflokka er lengst frá
kommúnisma. Opinber rekstur heil-
brigðismála hefur hvarvetna rejmst
fáránlegt fyrirkomulag, auðmýkj-
andi, treg og ill þjónusta við sjúkl-
inginn sem verður réttlaus þiggj-
andi. Á Norðurlöndunum era ára-
þess að það sé nein tæmandi upp-
talning. I fyrsta lagi má ekki fara
lengra út í vitleysuna en feta sig
hægt til baka svipaða leið og við
komum. Þar á ég við að ekki má
setja fleiri sjúkrahús á föst fjárlög,
þau verða að geta unnið fyrir sér
eins og aðrar stofnanir með ein-
hveiju móti. Það hlýtur að vera
hægt að finna heilbrigða leið til að
ákveða hvað vinna þeirra kostar.
Nútíma stjómmálamenn hafa talað
um að leggja niður sjúkrasamlög
en það tel ég vera eitthvert mesta
ógæfuspor sem hægt væri að stíga,
því að sjúkrasamlögin era það eina
sem við eigum eftir af raunveraleg-
um tryggingum. Það era sjúkra-
samlög sem gera okkur mögulegt
í dag að hafa veralegt valfrelsi um
þjónustu utan sjúkrahúsa.
En svo að tekið sé dæmið um
lyfjaverðið þá væri þar einfaldast
að breyta aftur yfir í gamla kerfið
og taka upp gjald sjúklings sem
hlutfall af heildarverði. Dæmi:
Venjulegt fullorðið fólk greiddi til
dæmis 25 til 30 prósent fyfjaverðs,
Reykjavíkur árið eftir. Ljfyakostn-
aður f landinu hefur stóraukist og
er líklega miklu hærri en hann
þjrfti að vera og lfklega er ljfya-
notkun meiri en hollt er. Almenn-
ingur missti alla hugmynd um hvað
fyf kostuðu en vissi þó að þetta
heimskulega og örláta fyrirkomulag
leiddi af sér að fimmhundrað töflur
kostuðu jafn mikið og hundrað og
því um að gera að fá stærri skammt
fremur en minni skammt. Læknar
hættu eðlilega að hafa mikinn
áhuga á ljfyaverði því að hver ein-
asti læknir hefur meiri áhuga á hag
sjúklings síns heldur en tryggingar-
innar. Ljrflakostnaður er nú orðið
langtum hærri útgjaldaliður fyrir
sjúkrasamlög heldur en læknis-
kostnaðurinn sjálfur.
Sókn miðstýringar
Þegar stjómmálamenn era búnir
að gera góðverk á smælingjunum
sjálfum sér til skemmtunar og
kannski til atkvæðakaupa, en
kostnaðurinn fer sfðan að hækka
meira en góðu hófí gegnir er næsta
aðgerð þeirra að setja fjárhags-
ramma, skera niður og taka burtu
frelsi. Allar hugmjmdir stjómmála-
manna, og ekki síst embættismanna
ríkisins, um breytingar í heilbrigðis-
kerfinu í dag ganga út á það að
svipta okkur frelsi. Svipta stofnanir
fjárræði og sjálfræði. Svipta lækna
athafnafrelsi og svipta fólkið val-
frelsi um þjónustuna. Þetta hefur
verið þróunin í löndunum í kringum
okkur og við eram hér nokkram
úrum á eftir t.d. Svíum. Þjónustan
er skömmtuð, biðraðimar lengjast
og þeir sem efni hafa á kaupa sér
einkaþjónustu utan við trygginga-
kerfið sem er í raun og vera orðið
ónýtt.
Sókn miðstýringarinnar — ríkis-
væðingin — hefur stöðugt haldið
áfram í heilbrigðismálum. Haustið
„Vandi
heilbrigðiskerf isins er
ekki fjárhagslegnr. Rökin
fyrir því eru einfaldlega
að fólk vill hafa góða
heilbrigðisþjónustu og
borga fyrir hana.
Fjárhagsvandi
heilbrigðis- og
tryggingakerf isins stafar
af fáránlegri stjórnun."
langar biðraðir eftir heilbrigðis-
þjónustu á mörgum sviðum og sagt
er að það sé átta ára bið eftir æða-
hnútaaðgerð hjá ríkisrekna heil-
brigðiskerfínu breska.
Biðraðir og skert valf relsi
Fýrir nokkra hitti ég konu sem
kom frá Sviþjóð og hafði heimsótt
aldraðan föður sinn. Hann hafði
farið á einkastofnun og fengið
skurðaðgerð fyrir 15 til 17 þúsund
sænskar krónur. Hún spurði gamla
manninn hvort ríkið greiddi ekki
slíkar aðgerðir í Svíþjóð en hann
svaraði einfaldlega: „Maður vill
bara ekki bíða þangað til maður
deyr.“ Þessi saga segir einfaldlega
hvemig ríkisforsjáin eyðileggur
heilbrigðistryggingar. Þeir fátækari
hafa ekki efni á að kaupa sig út
úr biðröðinni.
Hér á íslandi hafa lokanir sjúkra-
deilda venjulega verið útskýrðar
með starfsfólksskorti. Sú skýring
dugir ekki lengur. Nú er sjúkra-
deildum lokað vegna þess að þjón-
usturammi ríkis^árlaganna er of
þröngur og fólkið er farið að bfða.
Hvaða leið telur þú að ætti að
fara í þessu máli?
Ég skal neftia nokkra hluti án
böm 10 prósent, aldraðir 10 til 15
prósent, öryrkjar 10 prósent Lyf
gegn sykursýki, krabbameini og
öðram langtfma eða ólæknandi
sjúkdómum mættu vera ókeypis.
Ennfremur þarf að hafa þak svo
að ljfyakostnaður fari aldrei jrfir
viðráðanleg mörk. Kostir þessa yiðu
þeir að allir fengju verðskjm og
læknir, lyfeali, sjúklingur og trygg-
ingafélag yrðu samverkamenn f þvf
að ástunda hófsemi og heilbrigða
skynsemi f vali og notkun ljfya. í
dag er tryggingafélagið eini aðiiinn
sem þarf að hafa áhyggjur.
Samskonar hlutfallsgreiðslur
þurfa að gilda um alla heilbrigðis-
þjónustu utan sjúkrahúsa þannig
að neytandinn greiði þekkt hlutfall
af þeirri þjónustu sem hann fær.
Miðað við núverandi fyrirkomulag
jrði heilbrigðisráðherra að ákveða
þetta hlutfall, til dæmis milli 10 og
40 prósent. Aldrað fólk, öryrkjar
og böm greiði minna gjald en vinnu-
fært fullorðið fólk. Þetta hlýtur að
teljast eðlilegri leið en að skammta
fólki aðgang að heilbrigðisþjónustu.
Hvernig telur þú að fj&rmagna
ætd heilbrigðisþjónustuna?
Það er aðalmál að aðskilja heil-
brigðisþjónustu og ríkisfjármál. Sá
sem stendur höllum fæti getur ekki
stutt annan. Sá sem er hjálparlaus
sjálfur getur engum hjálpað. Stofn-
un f svelti fjárlaga getur það ekki
heldur. Ríkissjóður, sem er og verð-
ur í endalausum kröggum og um-
vafinn erlendum skuldum, honum
er ekki treystandi til að tryggja
öiyggi ein eða neins. Auk þess er
ríkisfjárlagastjómun fáránlega
gamaldags stjómunaraðferð sem í
hæsta lagi dugar til að stjóma her
í styijöld. Það er ástand þegar ríkið
og þjóðin era samtaka en í dag fer
því fjarri að íslenska þjóðin beri
virðingu fyrir íslenska ríkinu.
Ef við tölum um sjúkrahús þá
eiga alvöra sjúkrahús að vinna fyr-
ir sér sjálf og ekki vera á fram-
færslu ríkis. Eins og aðrar alvöra
þjónustustofnanir eiga þau að fjár-
magnast af þeim sem þau þjóna,
Qárhagslega sjálfstæðu fólki sem
ræður tiyggingu sinni sjálft og
greiðir góða þjónustu með eigin fé
eða eigin tryggingu. Sjúklingamir
eiga að Qármagna sjúkrahúsin með
því að greiða úr sameiginlegum
sjóðum okkar sjálfra, raunveraleg-
um tiyggingum. Sjúkrahús eiga að
vera sjálfstæðar stofnanir sem bera
sig, annast rekstur sinn sjálfar,
gæta hagkvæmni innanfrá og
greiða skatta í stað þess að glejrpa
skatta endalaust og fá skammir
fyrir frá þeim sem skammta þeim
að ofan.
Allir þurfa að vera tryggðir rétt
eins og allir hafa húsin sín tryggð
og bflana sína tryggða. Tryggingar
mættu hins vegar vera misdýrar
eftir smekk hvers og eins og þann-
ig gæti fólk skammtað sér mishá
tryggingagjöld. Eðlilegt er að end-
urreisa sjúkrasamlögin og gera
hveijum og einum skylt að greiða
tiltekið sjúkrasamlagsgjald’ á ný.
Þetta gjald mætti vera tekjubundið,
hugsanlega gæti komið mótframlag
frá sveitasjóðum, aðalatriðið er að
ríkið komi hvergi nærri.
f stað þess að leggja niður sjúkra-
tryggingar eins og stefnt er að nú
með því að láta ríkið annast þær
þurfum við að efla sjúkratiygging-
amar, auka sjálfstæði sjúkrasam-
laga í hverri byggð svo að það mikla
fé sem fólkið greiðir nú ómælt og
óskilgreint til þessara mála fari
aldrei út úr byggðinni. Yrði þetta
kerfi tekið upp mjmdu sjúkrasam-
lögin verða öflugir sjóðir, hvert í
sfnum landshluta. Tryggingarfélag
þarf að vera öflugur sjóður. Það
mjmdi draga úr sveiflum ef slíkir
sjóðir væra til staðar og jafnframt
gera landsbyggðina sjálfstæðari
gagnvart ríkinu og miðstýringar-
valdinu í Reykjavfk. Fjárlög myndu
að sjálfsögðu minnka um meira en
Qöratíu prósent.
Hvað um þá sem ekki greiddu
sjúkrasamlagsgjöldin af ein-
hverjum ástæðum?
Það verður aldrei hjá því komist
að einhveijir boigi ekki sjúkrasam-
lagsgjöldin og þá er að finna út
hvemig hægt er að bjaiga þvf og
það held ég að yrði alltaf hægt.
Eðlilegt fínnst mér að sveitarsjóður
gerði það fremur en ríkið. Frá upp-
hafi byggðar f landinu hafa sveita-
sjóðir annast ósjálfbjarga fólk. Vert
er þó að minna á að meðan sjúkra-
samlagsgjöld voru persónubundin
innheimtust þau svo vel að nær
aldrei kom til þess að fólk missti
réttindi sín í sjúkrasamlagi vegna
vanskila. í þessu sambandi má einn-
ig nefna að eðlilegt virðist að hafa
misdýrar tiyggingar með misháum
gjöldum rétt eins og sumir kjósa
að hafa bflinn sinn kaskótiyggðan
en aðrir ekki. Þannig gæti fólk til
dæmis valið um að eiga rétt á and-
litsfyftingum eftir þörfum, áfengis-
meðferð þijá mánuði á ári eða
sífelldum göngum til geðlækna eins
og sagt að gerist með efnaðra fólk
í Ameríku.
Vandinn stafar af
fáránlegri stjórnun
Vandi heilbrigðiskerfisins er ekki
fjárhagslegur. Rökin fyrir því era
einfaldlega að fólk vill hafa góða
heilbrigðisþjónustu og boiga fyrir
hana. Pjárhagsvandi heilbrigðis- og
tryggingakerfisins stafar af fárán-
legri stjórnun. Væri Snúið af mið-
stýringarbrautinni og eðlilegt
tryggingakerfi tekið upp að nýju
myndu ef til vill fjármunir sparast
en þjónustan mjmdi öragglega
batna. Sfðast en ekki síst mjmdi
einstaklingurinn á ný öðlast eðlileg
mannréttindi og sjálfetæði, og
tryggingu fyrir því að hann fengi
heilbrigðisþjónustu þegar hann
þyrfti á henni að halda fremur en
að láta skammta sér og bfða í bið-
röðum við dyr lamaðra ríkisstofn-
ana, sagði Ingólfur að lokum.
-b’o.
loftræsti
viftur

s
1*1
l.h
/’
l'k

‘ =
r
u.

pEi<K>NG
FÁLKINN
SUÐURLANDSBRAUT 8
SÍMI 84670