Morgunblaðið - 19.01.1990, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JANÚAR 1990
Hver erfír sósíalismann?
eftir Pál Kr. Pálsson
Svo virðist sem sósíalisminn sé
dauður. En hver er það sem erfir?
Er það vestrænt lýðræði, sem and-
stæða sósíalismans og þar með
fulltrúi frelsisins, eða er það ein-
hver bleikari útgáfa af sósíalis-
manum sjálfum, einhver innan
fjölskyldunnar?
í kjölfar þeirra gífurlegu breyt-
inga sem átt hafa sér stað í Aust-
ur-Evrópu að undanfömu vakna
ýmsar spumingar um framtíð só-
síalismans. Svoo virðist sem sósíal-
isminn sé útbmnninn. En er jafn-
aðarstefnan það frávik sósíalis-
mans sem fólk getur trúað á og
treyst? Hvað er það í lýðræðisþjóð-
félaginu og lýðræðinu sem gerir
fólkið fijálst og hvað er það í só-
síalismanum sem virðist skapa
grundvöll fyrir ófrelsi og réttleysi
einstaklinganna?
Þegar fjallað er um þessi mál
við vinstrimenn kemur oft í ljós
mikil andstaða við að ræða um
þær forsendur sem þurfa að vera
uppfylltar í samfélaginu til að
frelsi geti þrifist. Þetta á ekki ein-
göngu við um þá sem em lengst
til vinstri, heldur einnig hina sem
trúa á hinn fölbleika sósíalisma
sem rekinn er af mörgum vestræn-
um_ sósíalistum.
Astæðan er ef laust sú að árang-
urinn af uppbyggingunni í só-
síalískum ríkjum og á öðrum stöð-
um þar sem leitast hefur verið við
að byggja upp samfélag út frá
sósíalískri hugmyndafræði, er
auðn og myrkur, ófrelsi og kúgun.
Það versta við sósíalismann er
að hann brýtur niður framkvæðis-
vilja einstaklinganna. Skortur á
fmmkvæðisvilja mun verða
stærsta vandamálið sem sósíalísk
ríki á leið í lýðræðisátt þurfa að
glíma við. Fyrirhyggjuþjóðfélagið,
sem átti að skapa sæluríkið eilífa,
hefur eitrað svo út frá sér að ein-
staklingamir í sósíalísku ríkjunum
hafa glatað þeim krafti og vilja
til að ná árangri, sem einkennir
hagkerfi vestrænna lýðræðis-
þjóða.
En hvers vegna hefur samfélag-
ið sem byggir á hugmyndafræði
sósíalismans orðið svo miklu
óhamingjusamara og ómannlegra
en vestrænt lýðræði? Ástæðan er
sú að í hugmyndafræði sósíalis-
mans skortir þá þætti sem þarf
til að frelsi og lýðræði geti þrifist.
Páll Kr. Pálsson
SAGA BUSINESS CLASS
í LÚXUSSÆTUM!
Kynningarverð kr. »9.900*
Hálft fargjald ffyrir maka..
Þú hefur það hvergi betra á flugi. Þægindin á Saga Business Class til
Lúxemborgar eru í algerum sérflokki, svo sem breiðari sæti og aukið fótarými. Og í
Betri stofunum í Keflavík og Lúxemborg eru fríar veitingar og einkar þægilegur aðbúnaður til vinnu
eða hvíldar. Einn besti tengiflugvöllur sem völ er á er einmitt Lúxemborg. Þaðan bjóðast
tíðar ferðir til fjölmargra borga á meginlandinu. Láttu fara vel um þig.
Saga Business Class til Lúx er lykillinn að vel heppnaðri ferð.
Lágmarksdvöl er engin en hámarksdvöl 5 dagar.
Gildir frá 1. janúar til 31. mars.
* Fargjaldið er háð samþykki yfirvalda og án flugvallarskatts.

FERÐASKRIFSTOFA ISLANDS
Skógarhlíð 18-101 Reykjavík-Sími: 91-25855 • Telex- 2049 • Telefax: 91-625895
itb
„Hugmyndafræði sósí-
alismans virðist vera að
rjúka út í buskann.
Heift fólksins á götum
austurevrópskra stór-
borga í garð fulltrúa
hinnar sósíalísku hug-
myndafræði segir okk-
ur allt sem segja þarf
um sósíalískt þjóðskipu-
lag.“
Eignarréttur, atvinnufrelsi, sam-
keppni og tjáningarfrelsi em hinir
eiginlegu burðarásar frelsins.
Vestræn ríki sem af og til hafa
búið við sósíalískar ríkisstjórnir
em ekki fijáls ríki vegna þess að
þau voru svo heppin að fá sósíal-
ískar ríkisstjómir, heldur vegna
þess að gmnnþættimir í upp-
byggingu samfélagsins byggðust
á lýðræðislegri hefð. Þegar sósíal-
ískar ríkisstjórnir tóku síðan við
héldu gmnnþættir samfélagsins
áfram að byggjast á þeirri lýðræð-
islegu hefð, sem byggð hafði verið
upp í anda einstaklingsfrelsisins.
Réttarkerfi vestrænna ríkja er
einn veigamesti þátturinn í þessu.
Vissulega hafa margar sósíalískar
ríkisstjómir leitast við að bijóta
niður það réttarkerfi sem byggt
hefur verið upp í kringum einstakl-
ingsfrelsið innan vestrænna ríkja,
en þær hafa yfirleitt ekki náð
árangri, enda sjaldnast setið nægi-
lega lengi, til að geta haft varan-
leg áhrif á sjálfan lagaþáttinn.
Sósíalisminn sem þjóðskipulag
mun aldrei geta skilað sambæri-
legum árangri hvað varðar frelsi,
lífskjör og lífsgæði og lýðræðis-
þjóðfélagið. Frelsið í lýðræðinu
gerir gagnrýni á sjálft stjómskipu-
lagið mögulega. Það er ekki eing-
ungis framleiðsla á vörum og þjón-
ustu sem er grundvölluð á sam-
keppni í lýðræðisþjóðfélaginu. 1
hugmyndafræðinni fær einnig að
ríkja eðlileg samkeppni. Sósíalism-
inn getur því keppt við hugmynda-
fræði lýðræðisins í lýðræðissam-
félaginu og haft áhrif innan þess.
Svo virðist hinsvegar sem eina
leið sósíalismans í dag til að lifa
af í lýðræðisþjóðfélaginu sé að
innlima ýmsar af grunnhugmynd-
um lýðræðisins í sína hugmynda-
fræði, þannig að sósialisminn sé í
raun ekki lengur neinn sósíalismi,
heldur hugmyndafræði sem byggir
gmnn sinn á einstaklingsfrelsi og
lýðræði.
Hugmyndafræði sósíalismans
virðist vera að rjúka út í buskann.
Heift fólksins á götum austur-
evrópskra stórborga í garð fulltrúa
hinnar sósíalísku hugmyndafræði
segir okkur allt sem segja þarf
um sósíalískt þjóðskipulag.
Höfundur er verkfræðingur.