Morgunblaðið - 31.01.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1993
TT-Tr Tt'AúiiAt- rT."?rtriAU-!,/i.r!r
SgTÍTengur'á TáðherfastoT mS' vél'
vera að hann reyni að vinna
ákveðnu biðleikssamsæri nægt fylgi
innan þingflokksins og ríkisstjórn-
arinnar, svo hann hafí það í gegn.
Hann myndi þá væntanlega leggja
til að Alþýðuflokkurinn gerði tillögu
um að Björgvin Vilmundarson,
bankastjóri Landsbankans, yrði
gerður að seðlabankastjóra. Björg-
Dr. Jðhannes Nordal seðlabanka-
STÓLLINN
Morgunblaðið/RAX
stjóri. Eigum við engan verðugah
arftaka hans?
vin, sem e\ einungis 59 ára gam-
all, fæddur 1934, þyrfti þrátt fyrir
ungan aldur ekki endilega að verma
seðlabankastjórastólinn í svo mörg
ár, því eftir einungis tvö ár verður
hann kominn á full eftirlaun sem
bankastjóri.
Slík tímaáætlun kynni að henta
áformum Jóns Sigurðssonar mæta-
vel, enda eru rúm tvö ár eftir af
þessu kjörtímabili. Einn er þó galli
á gjöf Njarðar í þessum efnum, en
hann er sá að Björgvin mun ekki
hafa hinn minnsta hug á að ljúka
starfsferli sínum sem bankastjóri
Seðlabankans. Hann er sagður
staðráðinn í að sitja sem banka-
stjóri Landsbankans þar til hann
lætur af störfum.
Vill verða utanríkisráðherra
Það sem líklega gerir það að
verkum að ráðherrann vill fara út
í einhveijar svona leikfímiæfingar,
er sameiginleg yfirlýsing stjórnar-
flokkaformannanna, þeirra Davíðs
og Jóns Baldvins, frá því við stjórn-
armyndun í Viðey, um að á miðju
kjörtímabili (þ.e. í vor) kæmi vel til
greina að ríkisstjórnin yrði stokkuð
upp og menn hefðu stólaskipti. í
því sambandi hefur iðulega verið
rætt um að Jónarnir skiptust á stól-
um og Jón Sigurðsson fengi að
stýra utanríkismálum á seinni hluta
kjörtímabilsins, sem mun honum
alls ekki svo ógeðfelld tilhugsun.
Svona leikaðferð mun þó ekki
mælast vel fýrir meðal þeirra sem
hvað best þekkja til innan banka-
kerfísins, og margir ganga svo
langt að segja að svona hrókeringar
með jafn valda- og áhrifamikið
embætti og seðlabankastjórastöð-
una kynnu að reynast stórskaðleg-
ar. Benda þeir á að þrátt fyrir
þriggja manna bankastjórn Seðla-
bankans, þá sé það óumdeilt, að
Jóhannes hafi verið höfuð Seðla-
bankans og leiðandi þar, hvort sem
er hér innanlands eða í samskiptum
við erlendar peningastofnanir.
Hann sé í raun ímynd Seðlabankans
út á við og hafi verið um langt
skeið. Því megi ekki koma upp sú
staða hér, í sambandi við veitingu
á embætti seðlabankastjóra, að
pólitískt möndl og hagsmunapot
einstaklings verði það áberandi, að
eftir því verði tekið. Brýna nauðsyn
beri til þess, að sá sem verði arf-
taki Jóhannesar í sumar verði það
til frambúðar. Það er því ekki endi-
lega þar með sagt að þótt Jón Sig-
urðsson vilji bæði eiga kökuna og
eta hana, að hann fái að komast
upp með það, einfaldlega vegna
þess að persónulegir hagsmunir
hans verði að víkja fyrir meiri hags-
munum þjóðarinnar. Því gæti allt
eins farið svo, að Jón Sigurðsson
yrði af embætti seðlabankastjóra
Þetta er stóllinn sem allt snýst um, stóll dr. Jóhannesar Nordal, seðlabankastjóra. Af pappírsflóðinu, sem myndar
umgjörð um þennan látlausa stól, má sjá að það verður ærið verk fyrir arftaka Jóhannesar, að setja sig inn í nýja starfið.
Jón Sigurösson, bankaráðherra.
Vill líklega verða seðiabanka-
stjóri, en bara ekki alveg strax.
Björgvin Vilmundarson, bankastjóri
Landsbankans, gæti orðið banka-
stjóri Seðlabankans, ef hann
kærði sig um. Hann hefur ekki
áhuga á starfinu.
Dr. Agúst Einarsson, formaður
bankasráðs Seðlabankans og hag-
fræðiprófessor við Háskólann.
Hann gæti hugsað sér að taka við
af Jóhannesi Nordal, en einungis
til frambúðar.
með öllu, ef hann ekki þiggur það
þegar í sumar.
Ekki meirihluti í bankaráði
Landsbankans
Auk þess myndi hrókering af
þessu tagi kalla fram í dagsljósið
annað vandamál, sem stjórnarliðar
eru nú ekkert að hafa í hámælum.
En það er sú staðreynd að Sjálf-
stæðisflokkur og Alþýðuflokkur
hafa ekki yfir meirihluta bankaráðs
Landsbankans að ráða. Fulltrúar
stjómarandstöðunnar, þau Kristín
Sigurðardóttir, Kvennalista, Lúðvík
Jósefsson, Alþýðubandalagi, og
Steingrímur Hermannsson, Fram-
sóknarflokki, gætu því, ef þeim svo
sýndist, ákveðið að fella tillögu
stjórnarliða um nýjan bankastjóra
sem taka ætti við af Björgvin. Ekki
getur það nú verið gæfuleg tilhugs-
un fyrir stjórnarherrana að eiga
slíkt yfir höfði sér.
En ekki em allir kratar neitt
sérlega áijáðir í að það verði endi-
lega Jón Sigurðsson sem hljóti
seðlabankastjórastarfíð. Einn heitir
dr. Ágúst Einarsson, hagfræðipró-
fessor við Háskóla íslands, sem
jafnframt er formaður bankaráðs
Seðlabanka íslands. Samkvæmt
mínum upplýsingum gæti hann
meira en hugsað sér að hætta
kennslu við HÍ og verða arftaki
Jóhannesar á sumri komanda. Því
getur vel farið svo að kratabræður
muni berjast hart um stólinn, og
væntanlega munu menn þá í mestu
góðsemi vega hver annan.
Enn er ég ekki farin að drepa á
alvarlegasta vandamálið sem upp
kann að koma við það að Jóhannes
hættir í Seðlabankanum, því það
er hvorki flokkspólitískt vandamál
né bankavandamál, heldur hrein-
lega þjóðarvandi.
Er Jóhannes ómissandi?
Staðreyndin er sú að með 32ja
ára farsælli seðlabankastjórn sinni,
geysilegri þekkingu, óhemju sam-
böndum um hinn alþjóðlega banka-
og viðskiptaheim, hefur dr. Jóhann-
es Nordal áunnið sér slíkt traust
og slíka tiltrú_ viðsemjenda okkar
íslendinga, að ísland hefur beinlínis
notið þess þegar að lánstrausti,
lánskjörum og lánveitingum til ís-
lendinga kemur. Ráðherrar í núver-
andi ríkisstjórn og fyrri ríkisstjórn-
um hafa staðfest þessa skoðun í
samtölum, svo og menn úr við-
skipta- og bankaheimi.
Svo er að sjá og heyra sem vart
sé verðugur arftaki Jóhannesar í
sjónmáli. Hér geta menn varla bent
á neinn burðarás hagfræðinga, sem
skari fram úr vegna þekkingar sinn-
ar, fræðimennsku, alþjóðlegra við-
skiptasambanda og kunningskapar
við þá sem skipta okkur miklu
máli, þegar samningaviðræður við
erlenda banka og stórfyrirtæki eru
annars vegar. Þetta er að minnsta
kosti raunin ef flokkspólitísku sjón-
armiðin eiga að ráða vali arftakans.
Raunar yppta menn bara öxlum
og segja eitthvað á þessa leið: „Á
40 árum höfum við átt afburða
hagfræðinga og bankamenn, sem
ýmist hafa verið framúrskarandi
fræðimenn og sumir einnig með
alþjóðatengslin og samböndin á
kristaltæru. Þó mun það mat
manna, að þegar þekkingin og al-
þjóðlegoi tengslin eru annars vegar,
þá komist enginn með tærnar þar
sem Jóhannes hefur hælana.“
Þótt verðugur arftaki Jóhannesar
geti verið vandfundinn, er því ekki
að leyna að við eigum hæfileikaríka
hagfræðinga, sem flestir eru í hag-
fræðirannsóknum og hagfræði-
kennslu, bæði hér við Háskóla ís-
lands og erlendis. „Við eigum engan
Jóhannes í dag og það er miður,
því hætt er við að lánstraust íslend-
inga muni þverra, eftir að Jóhannes
hættir að leiða Seðlabanka íslands
og samskipti hans við aðrar þjóðir
á fjármálasviðinu,“ voru orð eins
viðmælenda míns.
Aukið sjálfstæði Seðlabanka
Sé þetta rétt, sem ég tel enga
ástæðu til að ætla að sé ekki, þá
vakna upp spurningar um það hvort
haldið hafi verið rétt á málum hér
undanfama áratugi. Svo furðulegt
sem það kann að hljóma, þá hefur
Seðlabanki íslands á þeim 32 árum
sem hann hefur starfað, aldrei áður
staðið frammi fyrir því vandamáli
að þurfa að byggja upp bankastjóm
sína frá rótum. Hún var byggð upp
í byijun, en síðan ekki söguna meir.
Miklu fremur að eðlileg endurnýjun
ætti sér stað, einkum á fyrri starfs-
ámm bankans. Þeir sem framan
af völdust í embætti seðlabanka-
stjóra, menn eins og Sigtryggur
Klemenzson og Davíð Ólafsson, svo
einhveijir séu nefndir, þykja til-
heyra þeim hópi fyrmm seðla-
bankastjóra sem völdust í embættið
vegna hæfíleika sinna, reynslu og
þekkingar.
Nú blasa við þau tímamót, að
byggja þarf upp öfluga bankastjórn
-----------------------„.ot1
Seðlabankaiis, og ef vel ætti að
vera, ætti sú uppbygging þegar að
hafa farið fram. Hefði ekki verið
nær, að gera Seðlabanka íslands
mun sjálfstæðari og óháðari stjórn-
völdum, en hann er? Er kannski
eini möguleikinn til þess að byggja
upp faglega stofnun, þar sem hag-
fræðileg, þjóðhagsleg og efnahags-
leg sjónarmið em allsráðandi, að
skera á þau nánu tengsl sem em á
milli Seðlabankans og stjórnvalda?
Þannig yrði að minnsta kosti tryggt
að hæfustu menn hveiju sinni yrðu
fengnir til þess að stýra þessari
æðstu peningastofnun landsins, en
stöður þeirra yrðu ekki notaðar,
ýmist sem geymslustaðir fyrir af-
dankaða stjórnmálamenn sem hafa
unnið flokki sínum vel í áratugi,
eða sem skiptimynt í pólitískum
hrossakaupum á milli stjórnmála-
flokkanna.
Seðlabankinn og lýðræðið
Vissulega er það sjónarmið tals-
vert útbreitt, að út frá lýðræðislegu
sjónarmiði, séu sterk tengsl stjórn-
valda og Seðlabanka alls ekki óeðli-
leg og ríkisstjóm hveiju sinni eigi
að hafa úrslitaáhrif, ef upp kemur
ágreiningur á milli ríkisstjómar og
Seðlabanka. í Seðlabankalögum er
ákvæði þess efnis, að ef slíkur
ágreiningur kemur upp, þá er
Seðlabankanum bæði rétt og skylt
að láta sín sjónarmið koma fram.
Hvað sem öllu lýðræði líður, þá
eru margir þeirrar skoðunar að
Seðlabankinn ætti að vera sjálf-
stæðari en hann er. Vísa þeir til
þess fyrirkomulags sem er hjá
Seðlabanka Bandaríkjanna, sem er
algjörlega sjálfstæð stofnun og
Bandaríkjaforseti getur ekki sagt
honum fyrir verkum, þó svo að
hann skipi bankaráð hans.
Ekki er útlit fyrir að það verði
minna möndl fyrir og um næstu
áramót, þegar Tómas Árnason
seðlabankastjóri lætur af störfum
fyrir aldurs sakir. Enginn kemur
upp í hugann sem hæfur hagfræð-
ingur, þegar leitað er innan Fram-
sóknarflokksins, samkvæmt flokka-
skiptareglunni um áhrifastöðu sem
þessa. Þó mun það nánast öruggt
að Guðmundur G. Þórarinsson,
verkfræðingur og fyrrum þingmað-
ur Framsóknarflokksins í Reykjavík
muni sækjast eftir þeirri stöðu, en
ekki er talið líklegt að hann muni
hafa árangur sem erfíði.
Sömu vandræði
framsóknarmanna
Steingrímur Hermannsson, for-
maður Framsóknarflokksins, var
samt sem áður þegar í stað spurður
hvort hann hygðist taka við af Tóm-
asi, en hann hafnaði því og kvaðst
engan áhuga hafa á slíku starfi.
Ekki kom nafn hans upp, vegna
þess að hann sé talinn svo fróður
um peningamál og hagfræði, heldur
vegna þess að pólitískt séð verður
Framsóknarflokkurinn að fara að
finna Steingrími embætti sem hon-
um er sómi að, eigi hann á annað
borð að láta af formennsku í Fram-
sóknarflokknum á þessari öld.
Steingrímur sagði í Pólitíska hom-
inu hjá Atla Rúnari Halldórssyni
nú á föstudagsmorgun, að það
væri engin regla fyrir því að stjórn-
málaflokkar ættu ákveðin embætti,
eins og seðlabankastjórastöðuna.
Ótrúleg staðhæfíng, miðað við skip-
an mála allt frá stofiiun Seðlabanka
Islands, 1961. Hann viðurkenndi
þó í beinu framhaldi af þessum orð-
um sínum, að vissulega væri Fram-
sóknarflokknum fengur að því að
maður sæti í bankastjórastól Seðla-
bankans sem hefði skilning á og
samúð með sjónarmiðum framsókn-
armanna.
Það eru því stjórnmálaflokkarnir
sem alfarið bera ábyrgð á því með
hvaða hætti er skipað í þjóðhags-
lega þýðingarmikil störf sem þessi.
Þeirra leiðarljós virðist vera eitt-
hvað í þessa veru: Það er fínt ef
við finnum hæfan mann til þess að
gegna embættinu. En ef enginn
finnst, þá getum við alltaf notað
það til þess að verðlauna þennan
eða hinn. Skítt með afleiðingarnar
og þjóðarhag!