Morgunblaðið - 31.01.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1993
X /
Janel Andres, sem
undanfarió hefur
stjórnaó bandariska
sendiráóinu i Reykja-
vík fyrst kvenna, held-
ur nú til starfa hjá
bandarisku leyniþjón-
ustunni CIA.
eftir Steingrím Sigurgeirsson
JANET Stoddard Andres sendi-
fulltrúi hefur undanfarna mánuði
stjórnað starfsemi bandaríska
sendiráðsins hér á landi og er hún
fyrst kvenna til að gegna því hlut-
verki frá því ísland og Bandaríkin
tóku upp stjórnmálasamband. Það
hefur verið mikið um umskipti í
bandaríska sendiráðinu undan-
farna mánuði vegna forsetakosn-
inganna í fyrra. Fyrst hætti Char-
les Cobb sendiherra störfum til
að starfa við kosningabaráttu Ge-
orge Bush fyrrverandi Banda-
ríkjaforseta. Eftirmaður hans, Sig
Rogich, hafði starfað mikið fyrir
Bush í forsetakosningunum árið
1988 og þegar líða tók á kosninga-
baráttuna í fyrra tók hann sér frí
frá störfum til að geta liðsinnt
Bush á ný. Andres, sem verið hafði
næst æðsti stjórnarerindrekinn í
sendiráðinu tók þá við stjórninni.
Nú er hún hins vegar á förum þar
sem James Woolsey, sem nýi for-
setinn Bill Clinton skipaði nýlega
yfirmann leyniþjónustunnar CIA,
hefur ráðið hana til sín sem að-
stoðarmann. Hún hverfur því til
starfa í höfuðstöðvum CIA í Lan-
gley í Virginíuriki nú um mánaða-
mótin.
að var lengi markmið Andres
að gerast blaðamaður og
lauk hún háskólanámi í
blaðamennsku. Á meðan á
náminu stóð fékk hún hins vegar
mikinn áhuga á stjómmálafræði, það
mikinn að hún hóf nám í faginu og
lauk annarri BA-gráðu í stjómmála-
fræði. Að því búnu hélt hún til Þýska-
iands í framhaldsnám og nam al-
þjóðastjómmál við háskólann í Ham-
borg. „Ég er þeirrar skoðunar að
blaðamennska og stjómmálafræði
eigi mjög vel saman," segir Andres.
„A meðan ég var að vinna að lokarit-
gerðinni minni fékk ég hins vegar æ
meiri áhuga á að starfa í utanríkis-
þjónustunni. Ritgerðin fjallaði um
þátt Bandáríkjanna í viðræðunum
um gagnkvæma og jafna fækkun
heija ,MBFR (Mutual Balanced Forc-
es Reduction), og ég átti í samskipt-
um við fjölmarga sem höfðu tekið
þátt í þeim viðræðum. Mér fannst
þetta mjög athyglisvert og fór svo
að ég tók hluta prófs fyrir starfs-
menn bandarísku utanríkisþjón-
ustunnar í Hamborg og lauk prófinu
svo þegar ég sneri aftur til Banda-
ríkjanna. Árið 1978 hóf ég svo störf
5 utanríkisþjónustunni."
Hún gegndi ýmsum störfum fyrir
utanríkisþjónustuna fyrstu árin og
starfaði m.a. í sendiráði Bandaríkj-
anna í Súdan. Á árunum 1982-1986
var Andres hins vegar send til Berh'n-
ar sem á þeim tíma var tvískipt borg
og að forminu til undir stjórn banda-
manna síðari heimsstyijaldar,
Bandaríkjamanna, Breta, Frakka og
Rússa. „Þetta var um það leyti sem
Vesturlönd voru að framfyigja
ákvörðuninni um uppsetningu meðal-
drægra eldflauga í Evrópu þar á
meðai í Þýskalandi. Það varð að
vinna mikið upplýsingastarf í kring-
um það mál og við fórum og ræddum
Janet Andres
við fjölmarga hópa.“
Frá Berlín hélt hún að nýju til
Washington og starfaði þar í tvö ár
í eftirlitsmiðstöð utanríkisráðuneyt-
isins, sem opin er allan sólahringinn.
Það leið þó ekki langur tími þar til
hún var send utan á ný - í þetta
skipti til Vínar.
Tvær gerðir Rússa
„MBFR-viðræðumar voru enn í
gangi á þessum tíma og margir
kunningja minna skildu ekki af
hveiju í ósköpunum ég hefði áhuga
á að fara til Vínar að taka þátt í
þeim. Ég svaraði þeim hins vegar
að ég byggist við að nýjar viðræður
myndu brátt hefjast. Það reyndist
rétt til getið hjá mér og þegar ég
kom til Vínar voru undirbúningsvið-
ræður um niðurskurð á sviði hefð-
bundins herafla í Evrópu, CFE (Con-
ventional Forces in Europe), þegar
hafnar. Það var mjög sérstök staða
þama um tíma því MBFR-viðræðum-
ar héldu áfram á meðan undirbúning-
sviðræður CFE stóðu yfir. Það voru
því tvær gjörólíkar rússneskar sendi-
nefndir á staðnum. Annars vegar
gamla liðið í MBFR sem sagði nei
við öllu og hins vegar ný sendinefnd
fyrir CFE sem var mjög jákvæð og
tók vel í flestar hugmyndir."
Andres sagði að ekki hefði verið
talið æskilegt að slíta MBFR-viðræð-
unum fyrr en endanlega hefði verið
búið að koma CFE á koppinn. Það
mætti segja að Rússum hafí verið
haldið í gíslingu þar til allt hafi ver-
ið tilbúið. Þegar undirbúningsviðræð-
unum lauk og búið var að undirrita
samkomulag um CFE-viðræðumar
voru MBFR-viðræðumar látnar
deyja drottni sínum.
„Ég starfaði í Vín allan þann tíma
sem CFE-viðræðumar stóðu. Þetta
var mjög sérstakur tími því að á
meðan á þeim stóð horfðum við upp
á austurblokkina leysast upp allt í
kringum okkur. Það náðist loks sam-
komulag í nóvember 1990 um fækk-
un hermanna og hefðbundinna víg-
tóla en ekki er þar með sagt að bjöm-
inn hafi verið unninn. Sovétmenn
neituðu í fyrstu að framfylgja samn-
ingnum og við þurftum að fara þijár
ferðir til Moskvu til að gera við þá
viðbótarsamkomulag. Að því loknu
hélt ég til Washington á ný. Þar
beið síðasta hindrunin því skömmu
eftir að James Baker utanríkisráð-
herra kynnti CFE-samninginn fyrir
öldungadeildinni var gerð valdaráns-
tilraun í Sovétríkjunum. Það fór samt
allt vel að lokum og í nóvembermán-
uði var samningurinn staðfestur á
Bandaríkjaþingi."
Þáttaskilin urðu
með Gorbatsjov
Þegar Janet var spurð hvar þátta-
skilin hefðu orðið í samskiptum risa-
veldanna að hennar mati sagðist hún
telja að þau hefðu orðið í undirbún-
ingsviðræðunum fyrir CFE. ,,í þeim
viðræðum var ljóst að Sovetmenn
Morgunblaðið/Kristinn
höfðu raunverulegan áhuga á að ná
samkomulagi. Þetta var ekki lengur
leikur. í MBFR-viðræðunum var
aldrei raunverulegur samningavilji
til staðar. Ríki Varsjárbandalagsins
lögðu meiri áherslu á Ráðstefnuna
um öryggi og samvinnu í Evrópu
(RÖSE) þar sem þau gerðu kröfu
um að festa jandamæri eftirstríðsár-
anna I sessi. í staðinn voru þau reiðu-
búin að sæta gagnrýni vegna stefnu
sinnar í mannréttindamálum," segir
Andres.
Hún segir að jafnræði hafí að
mestu leyti ríkt milli austurs og vest-
urs hvað kjamorkuvopn varðar en
það sama hafi ekki átt við um hefð-
bundin vopn og herafla. Það hafi
verið verulegt vandamál og hugtakið
„finnlandisering" hafi víða átt við í
raun. „Um fimmtán ára skeið sátum
við við samningaborðið og spiluðum
okkar rullu í MBFR-viðræðunum án
þess að neinn árangur að ráði næðist.
Ég tel samt ekki að þetta hafi verið
algjör tímasóun. Við héldum þeim
að mjnnsta kosti við samningaborðið
á meðan. Þetta breyttist allt með
CFE því þá var í fyrsta skipti farið
að ræða um herafla allra Varsjár-
bandalagsríkjanna. í MBFR vorum
við að fást við gömlu dínósárana sem
sögðu ekkert nema nei. í CFE voru
viðhorf samninganefndanna beggja
vegna borðsins mjög áþekk. Þama
var loks pólitískur vilji til að semja
en hans varð ekki vart fyrr en með
Míkhaíl Gorbatsjov. Þá má nefna að
Ungveijar gegndu mjög mikilvægu
hlutverki í viðræðunum en þeir áttu
ríkan þátt í því að báðir aðilamir
náðu saman.“
Andres segir að undir lok viðræðn-
anna hafi hinar pólitísku breytingar
í Austur-Evrópu verið orðnar það
yfirþyrmandi að þær hafi nánast
verið teknar að hamla viðræðunum.
„Það var farið að skorta á aga hjá
Varsjárbandalagsríkjunum innbyrðis
og stundum var allt að því ókleift
að fá afstöðu þeirra. Við fulltrúar
Vesturlanda vorum komnir í það
hlutverk að þurfa ekki bara að skipu-
leggja okkur sjálfa heldur einnig
samningsaðila okkar. Það virtust alls
staðar vera Ijón á veginum, t.d. þeg-
ar Sovétríkin leystust upp.“
Þennan „upplausnarvanda" tókst
hins vegar að leysa og nýju lýðveldin
fengu aðild að samkomulaginu með
sérstökum viðaukum. Eðli CFE-
samningsins auðveldaði þá vinnu þar
sem í honum var Sovétríkjunum út-
hlutað ákveðnum kvóta hefðbund-
inna vopna. Þegar Sovétríkin leyst-
ust upp varð einfaldlega að skipta
þeim kvóta á milli nýju lýðveldanna.
„Eftirlitsákvæði samningsins eru
mjög ströng og fylgjast hundruð eft-
irlitsmanna með að honum sé fram-
fylgt. Það er því hægt að segja með
vissu að samningurinn hafi haldið
þrátt fyrir allt.“
Þægilegt að starfa
í Reykjavík
Þegar Andres var komin til Wash-
ington á ný eftir að CFE-samningur-
inn lá fyrir var henni skýrt frá því
að næsta verkefni hennar yrði staða
sendifulltrúa við sendiráð Bandaríkj-
anna í Reykjavík. „Staðan í Reykja-
vík var mjög áhugaverð frá mínum
bæjardyrum séð þar sem í henni fólst
að ég fékk á ný starf sem byggðist
á tvíhliða samskiptum ríkja. 011 mín
verkefni frá því ég var í Súdan höfðu
verið mjög spennandi en annars eðl-
is. Þetta hefur verið einstaklega
skemmtilegur tími hér. íslendingar
eru mjög opnir; það er þægilegt að
starfa hér og auðvelt að ná utan um
viðfangsefnin. Málefni varnarstöðv-
arinnar í Keflavík er eitt af mínum
helstu viðfangsefnum og öll sam-
skipti hvað hana varðar ganga vel
og greiðlega fyrir sig.“
Hún sagði að vissulega hefði það
sett sinn svip á undanfarið ár að nú
ætti sér stað endurskoðun á ýmsum
þáttum vamarsamstarfs vestrænna
ríkja þar sem kalda stríðinu væri
lokið. Það væri líka stefna nýju ríkis-
stjómarinnar að draga úr bandarísk-
um herafla á erlendri grundu. Það
væri hins vegar ljóst að þó einhver
samdráttur yrði óhjákvæmilega á
íslandi, kannski um 25%, þá yrði
hann aldrei jafn umfangsmikill og á
meginlandi Evrópu. „Samdráttur í
herafla á meginlandinu gerir ísland
að jafnvel enn mikilvægari hlekk í
vamarsamstarfinu. Það gera allir ráð
fyrir að Keflavíkurstöðin muni gegna
mikilvægu hlutverki í framtíðinni og
að á þvi verði engin breyting með
nýrri ríkisstjórn," segir Andres. Mik-
ilvægi Keflavíkur hafi til dæmis kom-
ið greinilega í ljós í Persaflóastríðinu
en þá hafi þúsundir bandarískra her-
flugvéla millilent í Keflavík.
Spennandi tímar í
vændum hjá CIA
Janet Andres hverfur nú til starfa
hjá bandarísku leyniþjónustunni CIA
þar sem hún verður aðstoðarmaður
James Woolseys, sem Bill Clinton
forseti skipaði nýlega í embætti yfir-
manns stofnunarinnar. Woolsey var
einn af aðalsamningamönnum
Bandaríkjanna í CFE-viðræðunum
og áttu þau Andres þar mikið sam-
starf. „Woolsey er mjög hæfur samn-
ingamaður og hefur einstaka hæfi-
leika til að fá fólk til að ná saman.
Hann er mjög þægilegur í samstarfi
og við höfum alltaf átt mjög góða
samvinnu. Það er sífellt mikið að
gerast í kringum Woolsey og ég
hlakka því til að halda þarna til
starfa. CIA er þar að auki alveg nýr
vettvangur fyrir mig og það eru
spennandi tímar framundan. Það
verður að ákveða það á næstu árum
hvert verði hlutverk leyniþjónustunn-
ar í ljósi breyttrar heimsmyndar. Ég
held að Woolsey sé rétti maðurinn
til að gegna forystuhlutverki hjá CIA
í þessu ljósi."