Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.1987, Blaðsíða 20

20
FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1987.
TIL SÖLU ÓNOTUÐ
IBM s/36 - pc ásamt einum skjá og prentara
Vinnsluminni = 1 MB.
Diskaminni = 80 MB.
Hagstæð greiðslukjör.
Upplýsingar í síma 685520 á skrifstofutíma.
fjOlbraotaskúunn
8REJÐH0LT1
FRÁ FJÖLBRAUTASKÓLANUM I BREIÐHOLTI
Skólaslit verða í Bústaðakirkju laugardaginn 19. des-
ember og hefjast þau kl. 13.30.
Allir nemendur dagskóla og kvöldskóla, er lokið hafa
prófum á þriggja og fjögurra ára brautum, eiga að
koma þá og taka á móti prófskírteinum.
Um er að ræða nemendur, er lokið hafa áföngum
sjúkraliða, snyrtifræðinga, matartækna, sveinsprófs
svo og sérhæfðu verslunarprófi og stúdentsprófi.
Nemendur, er lokið hafa eins og tveggja ára braut-
um, fá skírteini sín afhent í Bústaðakirkju eftir
skólaslitin (um kl. 15.00) og síðan á skrlfstofu skól-
ans frá 4. janúar 1 988.
Foreldrar, aðrir ættingja svo og velunnarar skólans
eru velkomnir á skólaslitin.
Skólameistarl.
Amerísku kakísettin
komin aftur
VINNUFATABÚÐIN
Laugavegi 76, Hverfisgötu 26
Memung__________
Ustagrímur
Vigdís Grimsdóttir:
Kaldaljós (skáldsaga, 453 bls.)
Svart á hvitu, 1987.
Alltaf er ánægjulegt aö fá í haus-
inn öflugar frumraunir í skáld-
sagnagerð, verk er bera vitni
þjálfun og þroska og metnaðarfull-
um tökum á kröfuharðri bók-
menntagrein sem höfundar búa sig
ekki endilega best undir með öðr-
um tegundum skáldskapar. Ég hef
þegar lesið tvær slíkar frumraunir
á yfirstandandi bókavertíð: Gang-
andi íkorna eftir Gyrði Elíasson og
Kaldaljós Vigdísar Grímsdóttur.
tvö svið - tvennir tímar
Þótt skáldsögur Gyrðis og Vigdís-
ar séu mjög ólíkar eiga þær það
sameiginlegt að verkin skiptast í
tvo nokkrun veginn jafnstóra
hluta, þannig að fyrri hlutinn lýsir
bernskulífi „höfuðpaursins“ úti á
landi en seinni hlutinn dvöl hans í
borginni. Sem íkorni fær drengur
Gyrðis miður góða reynslu af hroll-
vekjandi borgarlífi og Grímur,
strákur Vigdísar, mætir nöturlegu
viðmóti er hann hyggst ganga lista-
brautina fyrir sunnan sem einlæg
mannvera; ókunnugt fólk ansar
ekki ávarpi hans, götuskelmar
ganga í skrokk á honum og kettl-
ingunum hans er slátrað af tómri
mannvonsku. Eins og Gyrðir var-
ast Vigdís þó aö bregða einlitum
sældarblæ yfir bernskuslóðirnar
úti á landi. Þar er líka margt sem
skekur næmt geð verðandi lista-
manns og ketthngum er einnig
lógað fyrir Grími þar. En báðir
höfundarnir lýsa „gömludögum"
fjarri borgarys sem heillavænlegri
næringu fyrir rætur sköpunarinn-
ar íeinsemdognáttúrunfnd verða
ævintýri bemskunnar að upp-
sprettu skáldskapar og listar; hjá
Gyröi í knöppum og slípuðum texta
en hjá Vigdísi í flæðandi, tónandi
máli sem óttast hvorki endurtekn-
ingar né útlistanir:
„Einu sinni fyrir langa löngu, þeg-
ar allt var með öðrum hætti en nú
er, var smádrengur einn í íjarlæg-
um firði sem sat við gluggann sinn
í lágreistu húsi undir háu fjalli. Það
var nótt og drengurinn gat ekki
sofið þótt allir aðrir í húsinu svæfu
og svefnhljóðin bárast einsog lág-
vær tónlist að eyram hans. En
eitthvað spennandi og uggvænlegt
leyndist í nóttinni og hélt fyrir hon-
um vöku. Eitthvað sem hann
langaði .að skilja en skildi ekki og
þegar hann starði út í myrkrið sá
hann það sem enginn hafði áður
séð í þessum firði... Hann sá grá-
hærða norn sitjandi klofvega á
priki fljúga fram hjá glugganum og
hún brosti til hans.“ (297-8)
Hvenær?
Þessi kafli úr síðari hluta verks-
ins er endurómur úr þeim fyrri,
úr bernskuheimi Gríms. „Einu
sinni...“ þetta er tími ævintýrsins,
í raun goðsögulegt tímaleysi, sem
Vigdís kemur listilega til skila með
því að firra þann bókarhluta „tím-
anna táknum". Það er illmögulegt
að segja fyrir víst hvenær sá sögu-
hluti á sér stað, hann lýtur eigin
lögmálum að stórum hluta, vemd-
aður fyrir tíma-ágangi umheims-
ins: „Tindur gnæfir yfir. Faðmur
hans umlykur lágreist svört húsin.
Nær sjónum kofi gráhærðrar
konu.“ (7).
Þessi kona, Álfrún, „nornin" á
prikinu, verður eins konar „rnúsa"
Gríms, einkar íslensk listagyðja
raunar, þvi hér, eins og í smásagna-
safninu Eldi og regni (1985), vinnur
Vigdís með íslenskan þjóðsagna-
og ævintýraarf. Grímur teiknar
fyrir Álfrúnu og þessi álfkona ristir
honum töfrarúnir, veitir honum
sýn í stokka og steina, kveikir hon-
um sannleiksljós „innan hrings-
ins“. Þessi hringur, sem er í senn
hringrás lífsins og fagurfræði Álf-
rúnar, er samsettur af tímanum,
guði, náttúrunni og listinni (189).
Vigdis Grimsdóttir.
En til aö hverfa í ljósið þarf að losna
undan tímanum og þaö gerir Álf-
rún með aðstoð Gríms.
Að mæla bernskuna
Með fyrri hluta sögu sinnar tekur
Vigdís þátt í þeirri útmálun
bemskunnar sem ungir íslenskir
höfundar hafa stundað með ýmsu
móti hin síðari ár. Þykir mér henni
lánast þetta vandaverk betur en
flestum öðrum. Hún ræður við
jafnvægiö og togstreituna sem vera
þarf milli bernskuskynjunar og
hstrænnar miðlunar fullorðins
sögumanns. Þannig skapast sam-
spil raddar og sjónarhorns sem ljær
sögunni á köflum heillandi hrynj-
andi og meiri músík í texta en
maöur á að venjast hjá flestum ís-
lenskum prósahöfundum. Þessi
einkenni, ásamt „tímaleysi" þessa
bókarhluta, veldur því að verkið
er ekki sú stóra epíska (þroska)
Bókmenntir
Ástráður Eysteinsson
saga sem maður telur hana vera
þegar hún fyrst hrífur mann með
lýsingum sínum. Málseiður text-
ans, einkum í fyrri hlutanum, vísar
til tónlistar'og myndverks fremur
en straumþungs sögulegs orsaka-
samhengis.
Sjónarsviptir
Seinni bókarhluti „fellur" hins
vegar í tímann, þekkjanlegan sam-
tíma borgarinnar, eftir að Tindur
hefur rutt sig og grafið bemsku-
heim Gríms í- snjó ásamt fólkinu
hans. Grímur veltir því fyrir sér á
einum stað að kannski eigi „hver
og einn sér sinn eigin listheim".
(254). Og listheimur þessarar skáld-
sögu er bundinn firðinum hans
Gríms. Borgarhluti sögunnar þolir
mun síður endurlestur og geijun,
a.m.k. í mínum huga.
Sagan stekkur yfir áratug, sjálf
„vandamálaárin". Grímur er nú
liðlega tvitugur og „nú hafa augu
mín opnast og ég sé“ (228), eins og
segir með Biblíuhreim. „Og allt
hafði gengið einsog í sögu“ segir á
öðram stað (264), og er til vitnis um
að tíminn er kominn í spilið. En
þessi saga ber dálítið sterkan keim
af dægurróman og lausnimar eru
reyfarakenndar. Alfrún haíði skil-
ið eftir pening handa Grími og þar
að auki er fósturfaðir hans ríkasti
karlinn í plássinu. Fyrir sunnan
lendir þessi einlægi og saklausi
drengur svo í ástarævintýri með
lífsreyndri listakonu, er nema von
að hann segi stundum: „Hvers
vegna segir þú þetta við mig Berg-
Ijót.“ (341)
Frummyndir og tákn
Enda er það svo að borgarheimur
verksins fær ekki þrifist á eigin
forsendum. Ég sagði að tilvitnunin
langa hér að framan væri endur-
ómur úr fyrri bókarhluta og þetta
gildir eiginlega um flest það sem
Grímur „fmnur sig í“ þegar suður
er komið. Vináttu- og ástarsam-
bönd upplifir hann í ljósi „frum-
mynda“ bernskunnar. Hann
skynjar fólkiö sitt látna, „þau“, allt
í kring, ekki síst í þeim sem hann
umgengst.
Þetta samræmist raunar hug-
myndum Álfrúnar um hringinn og
endurkomuna; allir koma aftur,
segir hún. Ég er í sjálfu sér ekki
ýkja hrifinn af þessari hugmynda-
fræði endurtekningarinnar en
meira máli skiptir þó að mér finnst
Vigdís ofnota þetta táknbragð á
köflum. Það hefur stundum örlað
á táknbraðli í fyrri verkum hennar
og svo er einnig hér. Mest áberandi
er þetta í hinu prýðilega frum-tákni
verksins: fjallinu Tindi. Hann tek-
ur að. gnæfa yfir söguvitund les-
andans líkt og yfir húsunum
lágreistu. En Vigdís hamrar of mik-
ið á honum, of oft hugsar les-
andinn: já, ailt í lagi, ég vissi af
honum þarna.
List: grímur og Ijós
Kannski má lesa þessa bók sem
þroskasögu listamanns en mér
finnst ég ekki græða mikið á slíkri
túlkun. Hins vegar er þetta marg-
brotin saga um bæði tíma og list.
Nafn söguhetjunnar er ekki úr
lausu lofti gripið hvort sem Vigdís
er að vísa til föður síns eður ei.
Álfrún er á einum stað kölluð
„grímukerling“ (53) og Grímur
fann eitt sinn svarta grímu. (17).
List er ætíö galdur, dulargervi
(Grímur er Draumagrímur, Eyma-
grímur o.s.frv.), feluleikur, drauga-
saga. Gríma merkir líka nótt og
Álfrún er „kona dimmunnar“. En
ef listin kemur úr myrkri manns-
sálar þá stefnir hún til ljóssins
(þess vegna „kaldaljós"?) og er full
af andstæðum, rétt eins og Tiridur
er bæði vemdari og tortímari.
Listin er andstæða tímans; bæði
tímans sem oft er svo mikið ok í
daglegu lífi og tímans sem teymir
okkur í átt til dauðans. Listin gerir
okkur treg 1 taumi og er því oft
ekki sátt viö lífið; hún er ekki síst
þrá eftir tímaleysi eins og því sem
ríkir í fyrri bókarhluta Vigdísar. og
bernskuheimi Gríms. Og er þaö
ekki þangað sem Grímur stefnir í
svipmiklu lokarisi (upprisu?) sög-
unnar? En vonandi er Vigdís sjálf
ekki búin aö yrkja sig burt í tíma-
leysið og ljósið. Mig langar að sjá
hana setja upp fleiri grímur.