Þjóðviljinn - 07.12.1991, Blaðsíða 2

Stjómin heggur
Ríkisstjóminni hefur ekki enn tekist að ná saman
um efnahagstillögur þrátt fyrir langar fundasetur.
Þá er enn bið eftir því að endanlegar tillögur um
ráðstafanir í ríkisfjármálum liggi fyrir. Forsætisráðherra
hefur boðað að hallinn á ríkissjóði verði ekki meiri en 4
miljarðar á næsta ári. Sá vandi sem við er að etja er
upp á 11 miljarða króna. Bandormurinn svokallaði, sem
manna á meðal er kallaður höggormurinn, á að skila
tæplega tveggja miljarða niðurskurði. Þá hafa verið boð-
uð tekjuöflunarffumvörp sem eiga að skila 2 miljörðum
króna, þannig að enn vantar 3 miljarða til að dæmið
gangi upp.
Það er engin tilviljun að bandormurinn, sem forsætis-
ráðherra mælti fyrir á þingi í gær, gengur undir heitinu
„höggormuri'. Einsog áður beinist niðurskurður ríkis-
stjómar Davíðs Oddssonar fýrst og fremst að þeim sem
síst skyldi, almennu launafólki, sjúkum og skólabömum.
Langstærsti einstaki liðurinn í þessum spamaðartil-
lögum er breyting á lögum um almannatryggingar, þar
sem þjónustugjöld í heilbrigðiskerfinu eru aukin til mikilla
muna. Þannig hyggst ríkissjóður spara tæplega 1,3 mil-
jarða króna. Göngudeildargjald á sjúkrahúsum hækkar
úr 900 krónum í 1500 krónur og gjald til sérfræðinga
sömuleiðis. Þá er lagt til að gjald fyrir komu til heilsu-
gæslulæknis og almenns heimilislæknis verði 600 krón-
ur en sú þjónusta hefur verið ókeypis undanfarin tvö ár.
Tannlæknaþjónusta bama og unglinga að 15 ára aldri
verður ekki lengur ókeypis, heldur þurfa foreldrar bam-
anna að greiða 10 prósent af þjónustunni. Þá á sam-
kvæmt ffumvarpinu að hætta að greiða fyrir tannrétting-
ar, sem hefur í för með sér verulega útgjaldaaukningu á
mörgum heimilum.
Næststærsti einstaki liðurinn í höggorminum er
skerðing ríkisábyrgða á laun vegna gjaldþrota. Sá liður
á að skila 450 miljóna króna spamaði til ríkissjóðs. Að
koma ffam með svona tillögu þegar kjarasamningar eru
lausir, og það á tímum almenns samdráttar í þjóðfélag-
inu, lýsir í besta falli algjörri vanhugsun en í versta falli
hortugheitum. Alþýðusambandið hefur líka brugðist
harkalega við og mótmælt þessum hugmyndum kröft-
uglega. Það varð til þess að forsætisráðherra er nú far-
inn að tala um ríkisábyrgðasjóðinn sem skiptimynt í
samningum, sem er algjört ábyrgðaríeysi. Hann býður
verkalýðshreyfingunni að semja um hluti sem hún hefur
þegar náð fram með baráttu sinni.
Þegar Davíð Oddsson mælti fyrir höggorminum í
gær ræddi hann jafnframt um uppsagnir opinberra
starfemanna. Hann sagði að allar nýráðningar yrðu
stöðvaðar, opinberum starfsmönnum yrði fækkað um
600 og að yfirvinna yrði skorin niður. Hann gat þess
hinsvegar ekki hvar ætti að fækka hjá hinu opinbera.
Verður það í skólum, heilsugæslu eða hjá iöggæslunni?
Ljóst er aftur á móti að þessi fækkun mun fyrst og
fremst bitna á þjónustu við almenna borgara.
í Ijósi þess að spáð er verulegri aukningu atvinnu-
leysis á næsta ári eru þessar tvær tillögur, um skerðingu
ríkisábyrgðasjóðs á laun og fækkun opinberra starfs-
manna um 600 sýnir ríkisstjómin að hún er ekki vand-
anum vaxin.
Fleira má tína til úr höggorminum. Lagt er til að hætt
verði við að koma á skólamáltíðum í grunnskólum, mik-
ið þjóðþrifamál sem Svavar Gestsson fékk samþykkt í
tíð sinni sem menntamálaráöherra. Þá er hætt við að
fjölga kennslustundum í grunnskólanum og að fækka
nemendum í hverri bekkjardeild. Einnig er hætt við
stofnun grunnskólaráðs og að ráða aðstoðarskólastjóra
að Ijölmennum skólum. Samtals á að spara í grunnskól-
anum með þessum aðgerðum um 40 miljónir.
Það er því Ijóst á höggorminum að enn heggur þessi
ríkisstjóm í sama knénjnn. Þeim sem minna mega sín
skal blæða undan eiturtönnum ríkisstjómarinnar.
-Sáf
Þióðviliinn
Málgagn sóstalisma þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Síðumúla 37 — 108 Reykjavík
Sími: 681333
Símfax: 681935
Útgefandi: Útgáfufélagiö Bjarki h.f..
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Ritstjórar: Ámí Bergmann, Helgi Guömundsson.
Ritstjórnarfulltrúar: Árni Þór Sigurösson, Siguröur Á. Friöþjófsson.
Rltstjóm, skrifstofa, afgreiðsla, auglýslngar: Slöumúla 37, Rvik.
Auglýsingar: 681310, 681331.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóöviljans hf.
Prentun: Oddi hf.
Verö I lausasölu: 110 kr. Nýtt Helgarblaö: 170 kr.
Áskriftarverö á mánuði: 1200 kr.
>4
OPPT & SKORIÐ
FösmuDaaBRiif.vЮ:9ESi8E;HíiöSj.ii'''n
sem
óaös
nesl ' ^^____________
fara sína leiö út ur ríkjasamband-
inu. Vegna ótta við þetta baröist
Gorbats.iov í lengstu lög gegn sjálf-
stæöi Eystrasaltsríkjanna, sem
annars eru SovétríkjUnum ekki
ómissandi. - Hann óttaðist for-
dæmiö.
Vegna þessarar hættu meöal
annars var valdaránið reynt í
Moskvu í ágúst, sjálf tilvera Sovét-
ríkjanna er undir því komin að
Úkraína ásamt Rússlandi og
Hvíta-Rússlandi myndaöi kjarna
sovésku þjóöarinnar. Nú er kjam-
inn kloíinn og illgerlegt að sjá fyrir
hvort áframhaldiö veröur hægfara,
viöráöanlegur klofningur eöa
sprenging.
Sovéska miöstjómarvaldið er nú
þegar í upplausn, völd Gorbatsjovs
minnka dag frá degi. Hinn nýi
valdamaður í Moskvu er Boris
Jeltsín, sem er forseti langstærsta
lýöveldisins og hefur yfirtekiö mik-
iö af þeim völdum sem forseti ríkja-
sambandsins haföi. Rússar neituðu
til dæmis á dögunum að halda
áfram aö leggja fram fé í ríkissjóð
af skatttekjum sínum, sem hefði
gert Sovétríkin gjaldþrota, ef
ekki heföi komiö til neyöarsam-
knmiilap Gorhatsinvs oe .Toltsins á
Míkhaíl Gorbatsjov forseti. - „Hann berst nú vonlausri baráttu fyrir ríkja-
sambandi sem ekki er lengur vilji fyrir að halda saman." Simamynd Reuter
Kjarnaklofningur
í Sovétríkjunum
KjaUaiiim
Sovétríkjanna eins og þau voruT
þar af fimmta hluta af öllu korn-
meú—Siw
Hin vonlausa
barátta
Gunnar Eyþórs-
son fréttamaður skrif-
ar kjallaragrein í DV i
gær sem hann kallar
„Kjamaklofning í
Sovétríkjunum“.
Greinin fjallar um þá
vonlausu baráttu sem
Gorbatsjov heyr nú til
að halda einhverri
mynd á Sovétríkjun-
um og um erfíðleik-
ana sem geta fylgt úr-
sögn Ukraínu úr ríkja-
sambandinu, bæði
fyrir önnur Sovétlýð-
veldi en einnig og
ekki síður fyrir Ukra-
ínumenn sjálfa. Grein
Gunnars er vel þess
verð að klippa hana,
og hún hefst svona:
„Það er nú komið
fram sem Mikhaíl
Gorbatsjov óttaðist
mest, Úkraína, sem
hingað til hefur verið
talin óaðskiljanlegur
hluti hinna slavnesku
Sovétríkja, hefur
ákveðið að fara sína
leið út út rikjasam-
bandinu. Vegna ótta
við þetta barðist Gor-
batsjov í lengstu lög
gegn sjálfstæði
Eystrasaltsríkjanna,
sem annars em Sovét-
ríkjunum ekki ómiss-
andi. - Hann óttaðist
fordæmið. Vegna
þessarar hættu meðal
annars var valdaránið
reynt i Moskvu í ágúst, sjálf tilvera
Sovétríkjanna er undir því komin
að Úkraína ásamt Rússlandi og
Hvíta-Rússlandi myndi kjama sov-
ésku þjóðarinnar. Nú er kjaminn
klofinn og illgerlegt að sjá fyrir
hvort áframhaldið verður hægfara
viðráðanlegur klofningur eða
sprenging.“
Þessi síðasta fullyrðing Gunn-
ars á áreiðanlega við rök að styðj-
ast og sá ótti læðist óneitanlega að
manni að meiri líkur séu á spreng-
ingu en „viðráðanlegum klofningi“
og afleiðingar slíks em ekkert
glæsilegar, eins og Gunnar kemur
reyndar að síðar í grein sinni.
Boltinn rúllar
Ekki er laust við að menn hafi
áhyggjur af að þróun mála í Úkra-
ínu kunni að vera bolti sem er í
þann veg að fara að rúlla og þá
verður kannski ekki við neitt ráðið.
Gunnarsegir: ,
„Úrsögn Ukraínu vekur upp
fjölda spuminga og getur ekki ann-
að en aukið svartsýni á að sundur-
limun Sovétríkjanna takist frið-
samlega. Með því að miðsfjómar-
valdið í Moskvu er nú ekki nema
svipur hjá sjón má búast við enn
frekari kröfum um aðskilnað frá
öðmm rikjum, svo sem Armeníu
og Georgíu. Því minni sem völd
miðstjómarinnar eru, því minna
hafa hin ríkin að sækja til Moskvu.
Þjóðemisvakningin, sem breiðst
hefur út um alla Austur- Evrópu
síðan kommúnisminn hmndi, hef-
ur enn ekki náð hámarki."
Klippari tekur undir með
Gunnari að líkur em á að fleiri ríki
fylgi fordæmi Úkraínu og réttilega
nefnir Gunnar tvö lýðveldi í Kák-
asus til sögunnar. Þriðja Kákasus-
lýðveldið, Azerbajdzhan, gæti allt
eins fylgt í kjölfarið, og sömuleiðis
Moldavía. Þótt fáum komi til hug-
ar að Hvíta-Rússland lýsi yfir
sjálfstæði, verður að hafa í huga að
fæstir töldu fyrir fáum mánuðum
líkur til þess að Úkraína veldi
þessa Icið. Eftir það sem á undan
er gcngið í Sovétríkjunum ætti
ekkert, einmitt ekkert að koma á
óvart lengur.
Hvar er Úkraína?
Þetta ætti ekki að vera áleitin
spuming, er ekki nóg að líta á
landakortið? En málið er nú ef til
vill ekki alveg svo einfalt. I Þjóð-
viljanum sl. þriðjudag skrifaði
klippari grein um Úkraínu og sögu
landsins og þjóðarinnar. Þar var
komið inn á svipaða hluti og
Gunnar gerir í grein sinni:
„Samskipti Úkraínu við ná-
grannaríkin geta orðið í meira lagi
flókin. Þau eiga sér hvergi jand-
fræðilegar forsendur, innan Úkra-
ínu em hlutar af Rússlandi, Rúm-
eniu, Tékkóslóvakíu og einkum
Póllandi og minnihlutahópar frá
öllum þessum ríkjum em þar fjöl-
mennir, til dæmis um 12 miljónir
Rússa af 53 miljóna heildarfjölda.
Að auki skipta önnur þjóðarbrot í
Ukraínu mörgum tugum...
Úkraína hefur aldrei verið
sjálfstætt ríki, ef frá er talið Kíev
Rús, eða Garðaríki með höfúð-
stöðvar í Kænugarði, sem væringj-
ar stofnuðu á 9. öld og leið undir
lok á 14. öld. Síðan hafa Úkraínu-
menn verið hjálenda annarra, fyrst
Pólveija og Litháa og síðan Rússa
allt þar til nú, og landamærin hafa
verið síbreytileg.
Núverandi landamæri, þar sem
öll Vestur-Úkraína er fyrrverandi
PóIIand, vom dregin eftir síðari
heimsstyijöld. Það er því vafamál
á hve traustum grunni Úkraínu-
menn standa sem þjóðríki. Hitt er
engum vafa undirorpið að þeir em
og geta orðið eitt af stærri og öfl-
ugri ríkjum Evrópu. Þeir framleiða
til dæmis fjórðung af allri landbún-
aðar- og iðnaðarframleiðslu Sovét-
ríkjanna eins og þau vom, þar af
fimmta hluta af öllu kommeti. -
Sumar mestu iðnaðarborgir Sovét-
ríkjanna eru í Úkraínu. Án náins
samstarfs við Ukraínu em öll hin
ríkin í vanda stödd.“
Þótt það sé vissulega rétt að
önnur Sovétlýðveldi séu um margt
hað Úkraínu, má heldur ekki gera
lítið úr því að Úkraína kann að
þurfa á hinum lýðveldunum að
halda, ekki síst Rússlandi. Ákvörð-
un Gorbatsjovs um að viðskipti
Sovétlýðvelda við ríki sem lýsa yf-
ir sjálfstæði verði að fara fram í
beinhörðum gjaldeyri, var liður í
því að reyna að halda í lýðveldin,
en Ukraínumenn létu slíka smá-
muni ekki á sig fá. Einmitt þetta
kann þó að reynast þeim erfitt þeg-
ar á hólminn er komið.
Herinn og júgóslav'
neskt ástand
Gunnar hefur hvað mestar
áhyggjur af hermálunum og kjam-
orkuforðabúri Sovétmanna í Úkra-
ínu. Um þetta segir Gunnar:
„En það sem snýr að Vestur-
löndum framar öðm em hermálin.
Úkraínumenn hyggjast koma sér
upp eigin her og þeir vilja ekki af-
henda miðstjóm Gorbatsjovs
einkayfirráð yfir kjamavopnum í
landinu. Úkraína ásamt Rússlandi,
Hvíta-Rússlandi og Kasakstan
ræður yfir kjamavopnum. Kraft-
stjúk forseti hefur talað um að
eyða þeim, en þangað til vill hann
að þessi fjögur ríki sameiginlega
ráði kjaravopnunum. Þetta líst öll-
um öðmm illa á. Ekki þarf að fjöl-
yrða um hve lengi þessi vopn gætu
flækt málin ef til stríðs kemur milli
Úkraínu og nágrannanna, sem eng-
an veginn er útlokað. Forsenda fyr-
ir viðurkenningu á Úkraínu á Vest-
urlöndum hlýtur að vera að tryggi-
lega sé frá því gengið hver ráði yfir
þessum vopnum.“
Og að lokum um ástandið í
Júgóslavíu sem Gunnar telur
bamaleik einan í samanburði við
það sem gerast kann í Sovétríkjun-
um.
„Það sem nú er að gerast í
Júgóslavíu em smámunir einir
miðað við það sem gæti hæglega
gerst í Sovétríkjunum. Allar for-
sendur fyrir blóðugum átökum
nærri allra ríkjanna innbyrðis eru
fyrir hendi. Mikill fjöldi þjóða býr
innan Iandamæra sem Rússakeisari
og síðan kommúnistastjómir drógu
af handahófi á kort. Þær rúmlega
100 þjóðir, sem byggja Sovétríkin
fyrrverandi, em margar að rísa
upp, samanber Tsjechen-Ingúsh
þjóðina sem krefst sjálfstæðis frá
Rússlandi og leiðréttingar á því
ranglæti sem öll þjóðin var beitt
eftir heimsstyijöldina þegar Stalín
refsaði henni allri fyrir samvinnu
við Þjóðverja, ímyndaða eða raun-
vemlega... ,
Úrsögn Ukraínu em uggvænleg
tíðindi fyrir Vesturlönd, hún boðar
endalok Sovétríkjanna og kann að
verða fyrirboði upplausnarástands
og innbyrðis átaka sem gera átökin
í Júgóslavíu að bamaleik í saman-
burði.“
Klippari er þeirrar skoðunar að
hér sé síst um ýkjur að ræða hjá
Gunnari. Upplausnarástandinu í
Sovétríkjunum verður helst líkt við
púðurtunnu sem getur spmngið
hvenær sem er, og það sem er
kannski hvað háskalegast er, að
það hefur enginn kveikjuþráðinn í
sínum höndum. Það er líkt og hans
sé leitað í myrkn með logandi eld-
spýtu — að því kemur að lokum að
einhver rekst á kveikjuþráðinn og
þá er ekki að sökum að spyija.
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 7. desember 1991
Síða 2