Þjóðviljinn - 07.12.1991, Blaðsíða 11

hér í bænum. Ég fór nokkuð
gaumgæfilega í gegnum það.
Þetta voru dætur biskupsins og
Jóns Péturssonar háyfirdómara og
jafnffamt ffændfólk hennar sem
var venjulegt alþýðufólk. Foreldr-
ar hennar voru tómthúsfólk hér í
bænum.
- Vinkonur Sigríðar hefur
tæpast grunað að þær væru að
leggja sitt til Reykjavíkursögu
þegar þær voru að skrifa þessi
bréf.
- Nei, og þær eru mjög dug-
legar við að segja ffá öllum slúð-
ursögum sem eru á kreiki í bæn-
um svo að það var mjög gaman
að lesa þessi bréf. Þær segja ffá
öllum giftingum, trúlofunum og
tildragelsi. Þetta er heimur útaf
fyrir sig sem ég komst smám
saman inn í og reyndi síðan að
koma til skila. En rit af þessu tagi
hlýtur alltaf að verða yfirlitsrit og
ekki mögulegt að sökkva sér
djúpt ofan í einstök mál. Það var
ffá upphafi ætlunin að þetta yrði
heildarsaga Reykjavíkur þar sem
allir þættir væru teknir inn og það
er kannski einmitt vandinn við að
skrifa svona sögu. Það er ekki
hægt að segja mjög ítarlega frá
neinu.
Grunnrannsóknir
- Lentirðu ekki í rannsóknum
á einstökum málum þrátt fyrir
það?
— Jú, það hefur verið skrifað
dálítið um einstaka þætti og það
þurfti að fara ofan í saumana á
því. Ég reyndi að vera með ffum-
rannsóknir í einstökum greinum
en það var ógerlegt í öðrum.
Héma uppi á Þjóðskjalasafni eru
geymd mörg tonn af verslunar-
bókum ffá Reykjavík. Það væri
margra ára verk að rannsaka það
til hlítar svo að það var ógerlegt
að fara mjög nákvæmlega ofan í
það. Þess vegna var valin sú leið
að taka stikkprufur. Á þeim
byggjast meðal annars innkaupa-
listar úr Thomsensverslun sem
lesa má um í bókinni.
Það var ætlunin að í fyrsta
kafla yrði lýst bæjarbrag árið
1870 sem er fyrsta árið í mínum
hluta af verkinu. Þess vegna rann-
sakaði ég sérstaklega_ verslunar-
bækur frá því ári. Úttektin úr
búðinni segir mjög margt um
daglegt líf.
- Strax í fyrsta kafla kemur
ffam mjög breitt bil milli yfir-
stéttar, sem er í eilífúm middög-
um og vísitasíum, og t.d. Einars
tómthúsmanns sem flýgur á Kol-
finnu húsfreyju útaf hestinum og
kálinu. Voru stéttaandstæður
mjög skarpar á þessum tíma?
- Já, þær voru miklu skýrari
fyrir hundrað árum en það byrjaði
að breytast fljótlega eftir aldamót.
Hér var yfirstétt og það var nán-
ast óheyrt til dæmis að fólk giftist
milli stétta. Það var óhugsandi.
Innan þessarar fámennu yfirstétt-
ar var fólk þess vegna stöðugt að
giftast. Það var allt meira og
minna tengt og skylt.
- Hvenær breyttist þetta?
- Að hluta til er það iðnbylt-
ingin sem á þessum tima er
reyndar komin á mikinn skrið úti
í Évrópu. Hún kemur ekki hingað
fyrr en um aldamótin. Þá breytast
allar aðstæður. Nýir peningar
koma inn í dæmið og fólk haslar
sér völl í iðnaði og þjónustugrein-
um. Fólki gefst kostur á að vinna
sig upp, almenn skólaskylda
kemst á 1908. Áður var það ekk-
ert gefið að böm færu í bama-
skóla. Þannig opnast smám sam-
an leiðir milli stétta. Þessi gamla
embættis- og kaupmannastétt var
líka hálfdönsk og þokaðist til
hliðar þegar sjálfstæðisbaráltunni
óx fiskur um hrygg.
Framhaldið
- Nú er nýútkominn fyrri
hluti af þeirri sögu sem þú ert að
skrifa. Hvemig er samhengi milli
þessara tveggja binda?
- Þessi bók fjallar að mestu
leyti um tímann fram til 1916. Þó
em einstakir kaflar sem ná yfir
JÓIAKHAÐ MÓPVIMAWS
Vesturhluti
Hafnarstraetis,
aðalverslunargötunnar
I Reykjavík, árið 1899.
Takið eftir
tvílyfta, stóra húsinu sem
snýr gafli (götuna.
Það er Hafnarstræti 4.
allt tímabilið og eins verður það í
seinna bindinu. Ég nota gjaman
tiltekna útgangspunkta. Árið 1908
kemst á almenn skólaskylda, eins
og áður var nefnt, og þá nota ég
það tækifæri til að segja sögu
skólamála fyrir allt tímabilið.
1915 varð stórbruni í Reykjavík.
Miðbærinn brann og ég nota það
tilefni _ til að segja sögu bmna-
mála. I seinni bókinni verður saga
lögreglumála sögð í ffamhaldi af
Sami staður 1991.
Takið eftir litla tvllyfta
húsinu og strætisvagna-
skýlinu sem er komið (
staðinn fyrir hestana.
Mynd: Jim. Smart.
Gúttóslagnum og með Spönsku
veikinni kemur saga heilbrigðis-
mála. Það verður líka i seinni
bókinni. Með því myndast sam-
hengi milli
þessara tveggja binda og það
verður að vera. Reykvíkingar
höfðu tæplega uppgötvað hjólið
árið 1870 þó að það væri nú búið
að vera til síðan á dögum Assyr-
íumanna eða þar um bil. Það vom
til örfáir vagnar sem vom notaðir
til að flytja mó. Vegleysumar
vom slíkar að til dæmis var ekki
hægt að komast með vagn inn í
fi
A| .i ||2

Æ - vj..

Hér er búið að malbika
Austurstræti og
helluleggja gangstéttir.
Opnu rennumar eru horfnar.
Myndin ertekin 1920.
þvottalaugar. Þangað inneftir varð
að bera allan þvott á bakinu.
Menn gengu héma meðfram sjón-
um þar sem Skuggahverfið er
núna og fóm síðan beint af aug-
um yfir foráttumýrar þangað til
þeir komu að þvottalaugunum.
Sama er að segja um Hafnarfjörð.
Það var ekki vegur að komast
þangað með vagn. Laugavegurinn
er fullbúinn inn í þvottalaugar
1890 og þá er loksins hægt að
komast með vagn þangað. Árið
Sé vel leitað má sjá að
þetta er sama gatan.
Mynd: Jim Smart.
1870 var engin lýsing í bænum.
Fólk paufaðist um í kolniða-
myrkri.
Þegar bærinn fer að vaxa
mjög hratt 1890 myndast nánast
óviðráðanleg vandamál. Skolpið
rann í opnum rennum eftir götun-
um. Allt í einu vom komnir 600
manns í bæinn og það myndast
ófremdarástand. Bærinn vaknar
og sér að hann á þann kost einan
að verða borg. - kj
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 7. desember 1991
Síða 11