Vísbending - 22.12.2006, Blaðsíða 13

gengi. Löggjöfm er dagsett 29. mars
1961. A sama tíma fluttu þingmenn
þingsályktunaitillögur unt að Alþingi
skyldi álykta um húmark vaxta af afurða-
og fasteignalánum í viðskiptum innláns-
stofnana. Aður en hálft ár var liðið, þ.e. 3.
ágústsamaár,gafforsetilslands,aðtillögu
viðskiptaráðherra, út bráðabirgðalög þar
sem brýna nauðsyn bar til, þess efnis
að Seðlabanka var falið að ákveða
gengi gjaldmiðils að fengnu samþykki
ríkisstjómarinnar. I rökstuðningi með
útgáfu bráðabirgðalaganna var sagt að
með jtessu væri fyrirkomulag gengismála
fært í svipað horf og hjá öðrum þjóðum.
Gengi krónunnar var fellt í kjölfarið,
öðm sinni á tveim ámm. Þegar Alþingi kom saman að hausti stóðu
þingmenn andspænis orðnum hlut og þingmenn staðfestu hið nýja
fyrirkomulag gengismála.
Eftir sem áður ákvarðaði Seðlabankinn vexti í viðskiptum
innlánsstofnana, en vextir em í raun ein mikilvægasta breytistærðin
í samkeppni innlánsstofnana. Þar sem samkeppni með vöxtum
kom ekki til, varð samkeppni innlánsstofnana eins konar
fegurðarsamkeppni þeirra. Innstæðueigendur greiddu herkostnaðinn,
því vextir héldu engan veginn í við verðbólgu. Bankastjóm Seðla-
bankans breytti vöxtum mjög sjaldan, þannig var vöxtum breytt
tvisvartil þrisvar sinnum frá 1960-1971.
Vinstri stjórn samþykkir verðtryggingu
Á ámnum sem í hönd fóm fór verðbólga úr böndum og raunvextir
urðu stórkostlega neikvæðir með þeim afleiðingum að ff á 1971-1974
rýmuðu innstæður í innlánsstofnunum úr 40% af landsframleiðslu í
26% af landsframleiðslu. Ekki var það af því að innstæðueigendur
gerðu áhlaup á innlánsstofnanir með úttektum, heldur rýmuðu
innstæður vegna verðbólgu og lágra
vaxta. Fólst í því stórfelld eignatilfærsla
frá sparifjáreigendum til lántakenda.
Viðbrögð Seðlabankans voru smávægi-
legar vaxtabreytingar og ein mjög
flókin tæknileg útfærsla, sem fólst
í fyrirbæri sem hét „vaxtaaukalán".
Utfærslan fólst í því að dreifa
„verðbótaþætti vaxta“ á eftirstöðvar
lánstíma lána. Alntenn verðtrygging
innlána var ekki talin ásættanleg fyrir
svonefnda undirstöðuatvinnuvegi
landsins. Áður en áttundi áratugurinn
var liðinn, gaf heldur í verðbólguna,
svo mjög að forsætisráðherra þótti nóg
um. Vorið 1979 lagði forsætisráðherra
í þriggja flokka stjóm, Olafur Jóhannesson, fram umdeilt frumvarp
til laga um „stjóm efnahagsmála o. fl.“. Sjöundi kafli fmmvarpsins
fjallaði um verðtryggingu fjárskuldbindinga og lánskjaravístölu.
Ekki var full samstaða um fmmvarpið innan stjómarflokkanna.
Þingmenn stjómarandstöðuflokksins, Sjálfstæðisflokksins, töldu
meginefni fmmvarpsins óþarft, en þó væri kaflinn um verðtryggingu
bitastæður. Eyjólfur Konráð Jónsson sagði: „Allt er málið klætt
kerfisbúningi og ofstjómaræði. Engu að síður er það góðra gjalda
vert, að stjómarflokkamir allir skuli lýsa yfir stuðningi sínum við
verðtryggingu fjárskuldbindinga, enda má segja að það sé kaldhæðni
að ganga ætíð á eftir erlendum sparifjáreigendum og biðja þá um
að fjármagna íslenskar framkvæmdir með fullri verð- og gengis-
tryggingu á sama tíma og íslenskum sparifjáreigendum er það
fyrirmunað.1’ Þingmenn Sjálfstæðisflokksins höfðu lagt fram tillögur
um að afnema lög um bann við verðtryggingu fjárskuldbindinga
og takamarkanir á valdsviði Seðlabankans fyrr á þessu þingi.
Frumvarpið var samþykkt sem lög frá Alþingi, nr. 13/10. apríl 1979.
Sjálfstæðismenn greiddu atkvæði gegn því.
Áður en áttundi áratugurinn
var liðinn, gaf heldur f
verðbólguna, svo mjög að
forscetisráðherra þótti nóg
um. Vorið 1979 lagði
forsœtisráðherra f þriggja
flokka stjórn, Ólafur
Jóhannesson, fram umdeilt
frumvarp til laga um „stjórn
efnahagsmála o. fI.".
Þrír menn sem komu mikið við sögu efnahagsmála á 20. öldinni. Jónas Haralz, forstöðumaður Efnahagsstofnunar og siðar
bankastjóri Landsbankans, Jóhannes Nordal seðlabankastjóri og Steingrimur Hermannsson, forsœtisráðherra og seðlabankastjóri.
Steingrímur var forsœtisráðherra þegar vaxtafrelsið komst á en var í frii þegar ákvörðunin var tekin. Mynd: Morgunblaðid.
VÍSBENDING I 13