Vísbending - 22.12.2006, Blaðsíða 14

I
Vilhjálmur telur að merkustu ákvarðanir í peningamálum
þjóðarinnar hafi komið inn bakdyramegin á Alþingi hafi þœr
verið rœddar þar yfirhöfuð. Mynd: Páll Kjartansson.
Þáttur Iðnaðarbanka í frelsinu
Með heimild til að verðtryggja fjárskuldbindingar gátu lánastofnanir
loks keppt við verðtryggð spariskírteini ríkissjóðs, sem voru fram
til þessa eina brjóstvöm sparifjáreigenda. Iðnaðarbankinn gaf út
verðtryggð skuldabréf í skiptum fyrir skuldabréf með fasteignaveði.
Vaxtakjörá skuldabréfum Iðnaðarbankans vom eins og Seðlabankinn
heimilaði, svo og fasteignaveðskuldabréfin, en þar sem þau vom
gefin út af þriðja aðila, ekki móttakanda verðtryggðu skuldabréfa
bankans, var hægt að reikna út aðra ávöxtunarkröfu en samkvæmt
nafnvöxtum bréfanna. Handhafi verðtryggðu bankabréfanna seldi
þau til lífeyrissjóðs eða annarra með svipuðum útreikningum, þannig
að í viðskiptunum fólust markaðsvextir án afskipta Seðlabanka.
Stjómvöld stóðu frammi fyrir því að ákæra sparifjáreiganda fyrir
að okra á banka sem hefðu einungis verið broslegir tilburðir til að
verja úrelt kerfi sem var orðið skaðlegt fyrir efnahagslífið. Skömmu
síðar hófu verðbréfasjóðir Kaupþings h f. og Verðbréfamarkaðar Fjár-
festingafélagsins hf. starfsemi sína. Allt vom það heiðvirðir menn,
sem stóðu að þessum viðskiptum. Aður var slíkum viðskiptum lýst í
kvæði Tómasar Guðmundssonar, Hótel Jörð:
Þá verður oss Ijóst, að jramar ei jrestur gefst
né færi á að ráðstafa nokkru betur.
Því alls sem lífið lánaði, dauðinn krefst,
í líku hlutfalli og Metúsalem og Pétur.
S/cýring: Metúsalem og Pétur; fjármálamenn í Reykjavík.
Vaxtafrelsi án lagasetningar
í lögum um Seðlabankann frá 1961 sagði: „Seðlabankinn hefur rétt
til að ákvarða hámark og lágmark sem innlánsstofnanir mega reikna
af innlánum og útlánum.“ Með sameiginlegri ákvörðun starfandi
forsætisráðherra, viðskiptaráðherra, formanns Sjálfstæðisflokksins,
sem þá var utan ríkisstjómar, og bankastjómar Seðlabankans í
ágúst 1984 var innlánsstofnunum falið að ákvarða eigin vexti í
viðskiptum sínum. Forsætisráðherra var í fríi þegar ákvörðunin var
tekin. Seðlabankinn hafði heimild til íhlutunar ef vextir keyrðu úr
hófi og yrðu langt umfram það sem gerist í viðskiptalöndum Islands.
Aldrei kom til slíkrar íhlutunar. Með því var komið vaxtafrelsi og
starfskilyrði sett íyrir virkan fjármálamarkað. Ákvörðunin var ekki
talin þurfa frekari lagastoð. Hugsanlega hafa einhverjir þingmenn
talið nauðsynlegt að breyta lögum um Seðlabankann. í raun var
vaxtafrelsi komið á, án þess að slík ákvörðun væri rædd á Alþingi
en víst er að afleiðingamar voru ekki fyrirsjáanlegar. Seðlabankinn
stofnaði „kaupþing", Verðbréfaþing Islands, árið 1985 en þar vom
skráð spariskírteini. Verðbréfaþing er í dag Kauphöll Islands hf.
Kaupþingsstarfsemi var þó meðal lögbundinna verkefna Seðlabanka
Islands í lögunum frá 1961. Með því að afnema hömlur á erlendum
lántökum og síðar frelsi í fjármagnsflutningum komst endanlega á
forsenda fyrir markaðsvöxtum sem tóku mið af vöxtum erlendis.
Fyrsta skerf inn í nútímann: Alþjóðagjaldeyrissjóö-
urinn og Alþjóðabankinn
Rétt er að minna á þær alþjóðastofnanir, Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
og Alþjóðabankann, sem tryggðu stöðugleika í gjaldeyrismálum
heimsins á áranum eftir síðari heimsstyrjöldina. Sáttmálar þessara
stofnana vora samþykktir af fulltrúum þeirra þjóða sem töldu sig
verða í sigurliði síðari heimsstyrjaldarinnar. Samkomustaðurinn var
í Bretton Woods í New Hampshire í Bandaríkjunum. Sáttmálamir
voru lagðirfyrir Alþingi til staðfestingar haustið 1944. ÓlafurThors
forsætisráðherra mælti fyrir staðfestingu í neðri deild Alþingis
og Ásgeir Ásgeirsson, bankastjóri og fúlltrúi á Bretton Woods
fundinum, mælti fyrir staðfestingu í efri deild Alþings. Sáttmálamir
vora staðfestir umræðulaust og án mótatkvæða.
Ályktun: Alþingi rœður ekki við
peningaókvarðanir
Afþvísemaðframanersagtmádragaeinameginályktun.Peningamál
og gengismál og stórar ákvarðanir varðandi þá málaflokka vora ekki
eðlilegt verkefni Alþingis á síðustu öld. Alþingi stóð oftar en ekki
andspænis orðnum hlut án þess að geta haft áhrif á ferlið. Einhverjum
kann að þykja gott að þróun hafi átt sér stað undir sveigjanlegri
löggjöf. Það er hins vegar verra ef evra verður gjaldmiðil! okkar án
þess að Alþingi taki um það formlega ákvörðun. Atvinnulíf í landinu
getur ekki lengi búið við það að sveiflur í gengi krónunnar gagnvart
erlendri mynt séu 10-15% innan árs. Einstök fyrirtæki geta nú
tekið erlenda mynt sem bókfærslumynt. Ekki er vitað hve stór hluti
landsframleiðslu er færður í erlcndri mynt en það mun aukast frá því
14 IVÍSBENDING