Vísbending - 22.12.2006, Blaðsíða 23

AÐ VERA EÐA EKKI
ÍSLENSK GENGISMÁL Á FYRRI HLUTA TUTTUGUSTU ALDAR
--------------- JÓNAZ H. HARALZ -------
Jónas Haralz þekkir öðrum mönnum betur þróun hagsögunnar á Islandi á 20. öld. A siðari hluta aldarinnar kom hann mikið við
sögu efnahagsmála þjóðarinnar. Hér rekur hann mikilvœgan þátt í sögu fyrri hluta aldarinnar.
í þeim umræðum um gengismál, sem staðið hafa hér á landi undanfarin ár hefur athygli lítt verið vakin á því að á fyrri hluta síðustu
aldar hafí íslendingar oftar en einu sinni orðið að taka afstöðu til tengingar krónunnar við gull eða erlendar myntir og til þátttöku í
alþjóðlegu samstarfí í peningamálum. í því yfirliti sem hér fer á eftir er sjónum beint að þeim ágreiningi sem uppi var um þessi mál og
ástæðum þess og afleiðingum að dráttur varð á því að ákvarðanir væru teknar um þau.
í upphafi aldarinnar var verðmæti íslensku krónunnar hið sama
og annarra króna innan nonæna myntsambandsins og svaraði til
ákveðins þunga gulls samkvæmt myntlögum, eins og tíðkaðist
innan alþjóðlegs kerfis gullfótarins. Við upphaf styrjaldarinnar
1914 riðlaðist þetta kerfi, er hvarvetna í Evrópu þurfti í skyndi að
hverfa frá gullinnlausn. Að styrjöldinni lokinni var um það einhugur
á alþjóðavettvangi að endurreisa skyldi gullfótinn sem menn töldu
hafa verið grundvöll blómlegra alþjóðaviðskipta á árunum fyrir
styrjöldina. Þetta var þó hægara sagt en gert þar sem miklar almennar
verðhækkanir höfðu orðið á styrjaldarámnum, mismunandi miklar í
hinum ýmsu löndum. Mikill ágreiningur var um það hvort hverfa
skyldi aftur til fyrra gullgengis frá |ni í upphafi styrjaldar, eða
ákveða nýtt gengi í samræmi við það verðlag sent orðið var. Um
miðjan þriðja áratuginn varð niðurstaðan sú í næstu nágrannalöndum
okkar, Bretlandi og þrentur Norðurlandanna, að fyna gullgengi varð
fyrir valinu, en Finnland og ýmis önnur lönd Evrópu kusu að ganga
skemmra.
Hér á landi hafði verðlag á styrjaldarámnum hækkað mun meira
en í sambandslandinu Danmörku. Jafngildi íslensku krónunnar við
þá dönsku gat því ekki staðist, og tóku bankamir upp sjálfstæða
skráningu íslensku krónunnar í júní 1922 eftir að gjaldeyrisútstreymi
hafði orðið og gjaldeyrisviðskipti færst út fyrir bankana tvo sem
þá störfuðu hér á landi. Var gengið í fyrstu breytilegt eftir mati
bankanna á aðstæðum, án beinna afskipta af opinben i hálfú.
Tveimur ámm síðar, í júní 1924, voru hins vegar sett lög um
gengismál þar sem skráning gengisins var falin þriggja manna
VÍSBENDING I 23