Morgunblaðið - 22.12.2002, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
M
ín óskastaða er
sú að fóstureyð-
ingar verði
gerðar að ósk
konunnar eins
og alstaðar ann-
ars staðar í
heiminum og hún þurfi ekki að leita
samþykkis hjá öðrum,“ segir Guðrún
Ögmundsdóttir, þingmaður Samfylk-
ingarinnar og fulltrúi félagsráðgjafa í
eftirlits- og áfrýjunarnefnd með fóst-
ureyðingum.
Verið að búa til þröskuld
„Ég var félagsráðgjafi á kvenna-
deildinni í níu ár. Og hef ekki enn hitt
þá konu sem gerir þetta að gamni
sínu. Ég er þó sammála löggjöfinni
eins og hún er og vil ekki breyta
henni meðan fólk er aðeins með hug-
myndir um að þrengja hana. Eins og
kerfið er núna geta félagsráðgjafarn-
ir verið gríðarlega góður stuðningur
við þessa erfiðu ákvörðun, sem alltaf
er erfið.“
Guðrún segist verða ánægð ef kon-
ur fái fóstureyðingar að eigin ósk inn-
an 12 vikna, án þess að þurfa að leita
samþykkis annarra, og umsóknum sé
vísað til nefndar milli 12 og 16 vikna.
„Það skiptir máli að hafa hvata í kerf-
inu sem verður til þess að konur drífi
sig í þessu, ef þær ætla á annað
borð.“
Hún segist ekki vilja gera ákvörð-
unina frjálsari milli 12 og 16 vikna, þó
konur hafi rýmra val í nágrannalönd-
unum upp að 18 vikum. „Nei, ég vil
ekki endilega sjá það breytast. Við
erum dálítið hægfara hér. Því má
ekki gleyma að þessi löggjöf er síðan
1975 og snertir hverja einustu fjöl-
skyldu í landinu, ef horft er til fóstur-
eyðinga frá 1975 til dagsins í dag – ég
fullyrði það.“
Guðrún segir það vinnureglu á
kvennadeildinni að konum sé synjað
ef meðgangan sé komin fram yfir 12
vikur. Þótt færi sé veitt á áfrýjun til
nefndar, „þá getur þetta auðvitað
orkað tvímælis. Nefndin synjar þó
ekki málum milli tólftu og sextándu
viku. Það hafa fallið hæstaréttardóm-
ar í þessum málum sem við verðum
að styðjast við. Konu var synjað um
fóstureyðingu á kvennadeild og einn-
ig í nefndinni, en hún vann málið fyrir
dómstólum.“
Það liggur því fyrir að þegar um-
sóknum er synjað á milli 12 og 16
viku á kvennadeild Landspítalans, er
tilgangurinn fyrst og fremst sá að
búa til þröskuld sem knýr konuna til
frekari umhugsunar. „Þær kröfur
eru gerðar að félagsráðgjafinn og
konan skili betri greinargerð með
umsókninni en ella,“ segir Guðrún.
„Auðvitað er verið að búa til þröskuld
með því. En það verður ef til vill til
þess að konur fari fyrr í aðgerðina en
ella, sem ég tel fínt. Enda sýnir það
sig að í 99,5% tilfella fara konur fyrir
12. viku.“
Guðrún segir í raun alltof mikið
gert úr því ferli sem fylgi fóstureyð-
ingum. „Þetta er gert óskaplega
dramatískt. Málið er að þetta er ekki
svona svakalegt drama. Þetta er
vissulega erfiður valkostur, en maður
er nú einu sinni alltaf að ganga í
gegnum erfiða hluti í lífinu.“
1.146 konur leituðu ráðgjafar
Tiltölulega fá mál af félagslegum
ástæðum koma til Eftirlits- og áfrýj-
unarnefndarinnar, sem skipuð er
lækni, lögfræðingi og félagsráðgjafa,
og er einni til fjórum umsóknum
synjað á hverju ári. Synjanirnar eiga
það sammerkt að þá er meðgangan
komin fram yfir 16 vikur.
Tölur um synjun umsókna um fóst-
ureyðingu eru lágar vegna þess að
þegar rætt er við margar af þeim
konum sem koma til viðtals og þær
aðstoðaðar við að meta aðstæður sín-
ar eða þeim er gerð grein fyrir því að
ekki sé víst að umsókn þeirra verði
samþykkt, þá hætta þær oft við að
leggja fram umsókn, að sögn Reynis
Tómasar Geirssonar, yfirlæknis á
kvennadeild Landspítalans.
Árið 2001 leituðu 1.146 konur ráð-
gjafar á Landspítalanum vegna fóst-
ureyðinga, en framkvæmdar voru
850 fóstureyðingar. Ástæðurnar voru
margþættar fyrir því að margar kon-
ur létu ekki af þessu verða, t.d. að við
ráðgjöf fannst lausn á félagslegum
aðstæðum, sumar reyndust ekki vera
þungaðar og aðrar misstu fóstur.
Styð ekki vinnureglu Landspítalans
„Þó að sett sé skilyrði í lögunum,
þá eru fóstureyðingar í reynd frjálsar
fyrir 12 vikur,“ segir Anna M. Helga-
dóttir, kvensjúkdómalæknir á Fjórð-
ungssjúkrahúsinu á Akureyri. „Eftir
það breytist aðferðin sem við notum
og er áhættumeiri. Þannig að ég tel
að það sé gott að skapa í þjóðfélaginu
það andrúm að konurnar taki ákvörð-
un fyrir þennan tíma, þ.e. tólf vikur.“
Hún segir að á milli 12 og 16 vikna
hafi kvennadeild Landspítalans haft
þann háttinn á að senda umsóknir á
félagslegum grunni áfram til eftirlits-
og áfrýjunarnefndarinnar, þótt það
sé ekki alveg algild regla. „Það er
þeirra háttur á, en á þessum tíma
meðgöngunnar þarf þess ekki sam-
kvæmt lögunum. Ég held að umsókn-
irnar séu yfirleitt samþykktar hjá
nefndinni.“
Ekki vísa allir læknar umsóknum
um fóstureyðingar á milli 12 og 16
vikna meðgöngu áfram til nefndar-
innar. „Það fer eftir læknum, þótt
þeir séu auðvitað fóstraðir upp á
Landspítalanum, þar sem þetta hef-
ur verið vinnuregla í gegnum tíðina.
Mikilvægt er konan gefi sér tíma til
að hugsa sinn gang, eftir að hún upp-
götvar að hún er þunguð, og æskilegt
að hún fái viðtal við félagsráðgjafa.
En ef ég get stutt umsókn konunnar,
þá sé ég ekki ástæðu til að búa til
þennan þröskuld, að vísa umsókninni
til nefndar. Þannig að ég styð ekki
þetta vinnuferli hjá þeim.“
Hún segir að þessi þröskuldur að
synja umsóknum á félagslegum
grunni eftir tólf vikna meðgöngu, hafi
orðið til á kvennadeild Landspítalans
við samþykkt núgildandi laga árið
1975. „Það jákvæða við það að mínu
mati er að það mótaði það siðgæði hjá
þjóðinni að konur færu í fóstureyð-
ingu fyrir 12 vikur. Enda er það
æskilegt, því þá er ferlið allt annað,
bæði sálarlega og líkamlega. En
hvort það er nóg réttlæting til að
halda í þessa reglu, skal ég ekki
segja.“
Anna segist ekki telja rétt að lög
um fóstureyðingar séu alveg opin og
frjáls eftir 16 vikur. Á móti bendir
hún á að lögin geri ekki ráð fyrir að
þær séu heimilaðar á félagslegum
grunni eftir þann tíma. „Vissulega
geta komið upp þær félagslegu að-
stæður jafnvel eftir 16 vikur að það
réttlæti fóstureyðingar,“ segir hún.
„Það væri því æskilegt að koma
heimild inn í lögin um þann þátt, en
að öðru leyti er ég nokkuð sátt við
lögin.“
Skortur á lyfi veldur lengri
og erfiðari aðgerð
Ef konur eru komnar fram yfir 12
til 13 vikur á meðgöngu, þá er ekki
hægt að gera aðgerð í svæfingu, held-
ur þurfa þær á sérstakri lyfjameð-
ferð að halda.
„Þá gefur besta raun að nota tvö
lyf saman,“ segir Reynir Tómas
Geirsson. „Annað lyfið nefnist mí-
fepristón og er andhormón sem trufl-
ar fylgjustarfsemina þannig að losna
fer um þungunina frá legveggnum.
Hitt lyfið kallast prostaglandín og
það veldur samdráttum í legvöðvan-
um og leiðir til þess að leghálsinn
opnast.“
Fyrrnefnda lyfið er ekki enn fáan-
legt hér á landi vegna þess að það er
ekki á lyfjaskrá og því þyrfti að sér-
panta það fyrir hverja konu. „Það er
tímafrekt ferli og þar sem ekki er
gott að mikil töf verði á fóstureyð-
ingum, þá hefur lyfið enn ekki verið
notað hér og finna þarf leiðir til að
flytja lyfið inn til nota á nokkrum
sjúkrahúsum þannig að það sé til-
tækt þegar á þarf að halda,“ segir
hann. „Það þarf helst að nota bæði
lyfin saman. Annars verður aðgerðin
lengri og erfiðari.“
Snemma í meðgöngu eða fyrir níu
vikur má líka nota þessa lyfjameð-
ferð sem valkost við venjulega leg-
tæmingu með útsogi og sú aðferð
þyrfti að vera tiltæk fyrir íslenskar
konur,“ segir Reynir Tómas.
Skorað var á stjórn Fræðslusam-
taka um kynlíf og barneignir á síð-
asta aðalfundi að beita sér fyrir því að
mífeprístón-meðferðin verði mögu-
leg á Íslandi. „Við höfum rætt þetta í
mínum samtökum og reynt að pressa
á þetta,“ segir Guðrún Ögmundsdótt-
ir. „Auðvitað á að auka þetta aðgengi.
Þetta er eitt af þeim málum, sem við
erum með á tossalista hjá okkar sam-
tökum að ræða um við landlækni.“
„Við munum taka þeirri áskorun
vel að sjálfsögðu,“ segir Sigurður
Guðmundsson landlæknir. „Ég sé
ekki að þetta eigi að vera tiltakanlegt
vandamál. Ef við erum að leita eftir
lyfjum sem okkur finnst nauðsynleg,
þá getum við haft frumkvæði að því
og það þarf þá að fara í gegnum
Lyfjastofnun. Ef það er álit manna að
þetta geti orðið okkur til gagns eiga
ekki að vera nein vandkvæði á því.“
Aðgengi að getnaðarvörnum
„Ég vona að ástæðan fyrir því að
fóstureyðingum hafi fækkað, sé m.a.
sú hvað neyðargetnaðarvörnin er
orðin aðgengileg,“ segir Ósk Ingv-
arsdóttir kvensjúkdómalæknir og
varaformaður Fræðslusamtaka um
kynlíf og barneignir.
„Fræðslusamtökin hafa barist fyr-
ir því að fá neyðargetnaðarvörnina á
markað og sem aðgengilegasta. Fyr-
ir nokkrum árum vorum við með
móttöku í Hinu húsinu, sem var end-
urgjaldslaus og alhliða getnaðar-
varnarþjónusta og það sýndi sig að
einna mest eftirspurn var eftir neyð-
argetnaðarvörn. Og þar með vissum
við það, sem okkur grunaði fyrir, að
þörfin var mikil. Við héldum þessu
starfi gangandi nokkuð lengi, en
núna síðustu tvö ár hefur dregið úr
starfseminni og hún hefur engin ver-
ið síðasta ár, sem segir okkur að það
er hægt að nálgast hana annars stað-
ar. Jafnframt verðum við vör við það
á stofum að minna er leitað til okkar,
af því auðveldara er að fá hana í flest-
um apótekum.“
Vanþekking og fordómar
Nokkurs misskilnings hefur gætt
um að þetta sé „fóstureyðingarpilla“
og segir Ósk að það sé langt í frá.
„Nei, nei, nei, þetta er ekki fóstur-
eyðing. Það hefur ekki einu sinni
myndast fóstur. Það er ekki hægt að
eyða fóstri ef ekki hefur myndast
fóstur. Þetta kemur í veg fyrir getn-
að, samruna eggs og sæðisfrumu, eða
að eggið nái að festast í leginu. Það
breytir slímhúðinni inni í leginu
þannig að það festist ekki.“
Ósk tekur undir að neyðargetnað-
arvörnin hafi komið fyrr á markað er-
lendis heldur en hér á landi. Aðspurð
um hvort ástæðan geti verið fordóm-
ar hér á landi, svarar hún: „Já, ég
held það. Fordómarnir eru af tvenn-
um toga. Annars vegar er það vegna
skorts á upplýsingum og þekkingu
hjá almenningi um verkun pillunnar,
t.d. að halda að þetta sé einhverskon-
ar fóstureyðing. Eins þessir fordóm-
ar gagnvart fólki sem þarf að bjarga
sér í einhverjum málum sem tengjast
kynlífi. Það er alveg sama hvort það
eru getnaðarvarnir, fóstureyðingar
eða hvað það er. Það eru vissir for-
dómar gagnvart þessu. Og eins van-
þekking og fordómar lækna og heil-
brigðisstarfsfólks. Ég held það hafi
staðið þessu fyrir þrifum á vissum
tímapunkti. Og ég er viss um að við
erum búin að yfirvinna það, m.a. með
góðri fræðslu, sérstaklega fyrir heil-
brigðisstarfsfólk. Það er mjög öruggt
núna þegar það er að upplýsa ungt
fólk um þennan möguleika.“
Aðspurð af hverju svo langur tími
hafi liðið frá því neyðargetnaðarvörn-
in kom á markað erlendis, þangað til
hún var gerð aðgengileg hér á landi,
segir Guðrún Ögmundsdóttir: „Við
erum afskaplega sérkennileg í allri
þessari kynlífsumræðu og getnaðar-
varnarumræðu. Þetta er bara enn
ákveðið tabú á Íslandi.“
Snertir allar
fjölskyldur
í landinu
Hvernig er tekið á umsóknum um fóstureyðingar, má bæta
meðferðina og hvernig líður konunum? Þeir sérfræðingar,
sem Pétur Blöndal ræðir við eru ánægðir með íslensku lög-
in um fóstureyðingar og framkvæmd þeirra, þótt ganga
megi lengra í frjálsræðisátt.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Konur leita fyrst eftir aðstoð jafnaldra sinna, sem þær
treysta og trúa að hafi skilning á aðstæðum sínum, og síð-
an til vandamanna og félagsráðgjafa, að því er fram kemur
í meistaraprófsverkefni Ásrúnar Kristjánsdóttur, í uppeld-
is- og kennslufræði frá árinu 2000, en hún tók viðtöl við
níu ungar konur um reynslu þeirra af fóstureyðingum.
„Þær leita fyrst til vinkvenna sinna og svo kærasta eða
manns, ef einhver er til staðar. En merkilegt nokk, þá fara
þær seint til foreldra. Þær vilja ekki alltaf blanda þeim í
svona mál. En ef þær tala við foreldra, þá tala þær við
mæður,“ segir Ásrún og bætir við að tvær af þeim konum
sem hún hafi talað við hafi ekki látið foreldra sína vita af
því að þær færu í fóstureyðingu.
Allt voru þetta félagslegar aðstæður sem ollu því að kon-
urnar fóru í fóstureyðingu. „Þær höfðu ekki efni á því að
halda áfram með meðgönguna, þær voru sjálfar ungar, og
sumar voru ekki í samböndum og ekki í aðstöðu til þess að
verða einstæðar mæður,“ segir hún. „Þetta voru allt kon-
ur sem urðu þungaðar og gerðu eitthvað í sínum málum.
Það eru líka til konur sem lenda í afneitun og gera ekkert.
Þannig að þetta eru duglegar stúlkur, sem tóku á vanda-
málinu og það mega þær eiga. Þegar aðstæður þeirra eru
skoðaðar, þá tóku þær rétta ákvörðun, því annað hefði
breytt þeirra lífi mjög mikið. Það vissu þær, því þær tóku
yfirvegaða ákvörðun.“
Í ritgerðinni kemur fram að konunum þótti erfitt að vera
inni á sjúkrahúsinu vegna þess að allt var bundið í fasta
ferla og jaðraði við að sjálfræði þeirra væri skert. „Allt
gerðist mjög snöggt og þeim var lítill tími veittur sem
manneskjum, lítið talað við þær, þær urðu einmana og upp-
lifðu sig lítils virði.“ Í ritgerðinni er nefnt dæmi um sam-
skipti á sjúkrahúsinu, þar sem ein stúlkan lýsir atburði: „En
svo segi ég við lækninn, ef ég skipti um skoðun? Þá lítur
hann á mig og segir: skiptir um skoðun, þú skiptir ekkert
um skoðun, þetta er alveg rétt hjá þér, þú ert alltof ung.“
Ásrún segir mikilvægt að efla starfsfólkið og vekja það til
umhugsunar, þannig að viðhorf þess skýrist til fóstureyð-
inga. „Þá myndi það e.t.v. gefa meira af sér og tala við kon-
urnar eins og hvern annan sjúkling. Konurnar sem ég talaði
við fundu t.d. mikinn mun á því að fara í botnlangaaðgerð
og fóstureyðingu. Fyrir og eftir botnlangaaðgerðina töluðu
læknarnir betur við þær en þegar þær fóru í fóstureyðingu.
Ef starfsfólkið er eflt er von til þess að það sýni meiri
skilning, gefi sér meiri tíma og sýni meiri umhyggju.“ Svo
mætti leyfa konunum að hafa fleiri valkosti, t.d. hvort þær
eru sofandi eða vakandi meðan á aðgerð stendur. „Mér
fannst það ekki gott þegar ég kom heim frá Svíþjóð, eftir
að hafa kynnst aðferðunum þar, að þær fengju ekki að
velja. Hér fá konur engar upplýsingar um að til séu tvær
leiðir og vita ekki af hverju þær eru að missa. Og svo væri
hægt að gera þetta notalegra, bæði móttökuna, sjúkra-
húsvistina og heimförina.“
Leituðu síðast til foreldra sinna