Morgunblaðið - 22.12.2002, Blaðsíða 38

SKOÐUN
38 SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
REYKJAVÍKURBORG hefur
um alllanga hríð haft hug á skikum
úr landi Tilraunastöðvar HÍ í
meinafræði á Keldum. Við sem höf-
um verið í forsvari fyrir Tilrauna-
stöðina vorum á því að við gætum
séð af einhverjum skikum enda
vonuðumst við til þess að geta nýtt
það fé sem fengist fyrir þá til að
hraða endurreisn staðarins og efla
tækjakost. Þetta var kannski
barnalegt af okkur af því að í raun
á ríkið landið, jafnvel þá skika, sem
stofnunin keypti fyrir eigið aflafé.
En við tókum nokkuð hátíðlega
bréf Ingvars Gíslasonar, fyrrv.
menntamálaráðherra, sem fól Til-
raunastöðinni umsjón með Keldna-
landi með bréfi árið 1983 í kjölfar
samninga við borgarstjórn Reykja-
víkur. En með þeim fékk borgin
umtalsvert land og leiddi það til
upphafs íbúðarbyggðar sem kennd
er við Grafarvog. Fyrir nokkrum
árum ákvað Björn Bjarnason,
fyrrv. menntamálaráðherra, að
bjóða borginni allt Keldnaland til
kaups. Ég fór þá á stúfana spurði
hvort hans hugmynd væri að hrófla
við Tilraunstöðinni en hann kvað
nei við og sagði hug sinn standa til
þess þarna yrðu fyrst og fremst
byggðar rannsóknarstofnanir ým-
ist í einkaeign eða opinberar. Það
gladdi mig og ennfremur svör Ingi-
bjargar Sólrúnar Gísladóttur borg-
arstjóra, sem voru á sömu lund, en
ég fór einnig á fund hennar til að
spyrjast fyrir um hugmyndir borg-
arinnar ef af kaupum yrði. Við for-
svarsmenn Tilraunastöðvarinnar
áttum svo nokkrar viðræður við
Björn, því að við vildum gjarnan
tryggja að stofnunin nyti góðs af
sölunni. Hann tók okkur vel en
benti okkur á að við þyrftum að
beita okkur í fjármálaráðuneytinu.
Við áttum síðan vinsamlegar en ár-
angurslausar viðræður við fjár-
málaráðherra, Geir Haarde. Nú
síðan gerist ekkert, því að borg og
ríki urðu ekki ásátt um verð. En
fyrir ríflega tveimur árum boðaði
Björn Bjarnason okkur forsvars-
menn Tilraunastöðvarinnar á sinn
fund og tilkynnti okkur að hann
hefði ákveðið að selja bæði Keldna-
land og byggingar Tilraunastöðv-
arinnar og flytja stofnunina í
Vatnsmýrina.
Björn skrifar grein í Morgun-
blaðið hinn 31. ágúst sl. sem ber
hinn skáldlega titil: „Viðjar vanans,
tækifæri breytinganna“. Björn fer
þarna á kostum sem stílisti, enda
ritglaður og ritfær vel og heldur
Pegasusi á skeiði enda sneiðir
hann hjá óþægilegum staðreyndum
sem kynnu að hafa valdið því að
skáldfákurinn hefði hnotið eða
hlaupið upp. Tilefni greinar hans
er að verja þá ákvörðun sína er
hann tók sem menntamálaráðherra
að flytja og kljúfa Tilraunastöð HÍ
í meinafræði á Keldum og eru
þetta viðbrögð við grein Halldórs
Þormars prófessors: „Til varnar
Keldum“, sem birtist í Morgun-
blaðinu hinn 24. ágúst sl. Jafn-
framt var hann að bregðast við
þeim býsnum að nokkrir starfs-
menn munu hafa dirfst að láta op-
inberlega í ljós andstöðu við flutn-
ing Tilraunastöðvarinnar.
Þetta leiðir hugann að því sem
ég vil kalla valdhroka. Björn tók
þessa ákvörðun án þess að við
starfsmenn kæmum þar nærri á
nokkurn hátt. Hann lét það ógert
að viðra þessar hugmyndir við for-
stöðumann (þ.e. undirritaðan),
stjórn eða starfsmenn og hlusta
eftir skoðunum þeirra. Hann virð-
ist hafa óttast andstöðu við hug-
myndina, en samkvæmt grein hans
munu starfsmenn hins opinbera
ætíð vera til vandræða þegar flytja
á opinbera starfsemi milli húsa,
bæjarhluta eða landshluta. Þeir
komi öðruvísi fram við vinnuveit-
anda sinn en þeir sem vinna hjá
einkaaðilum. Hvaðan honum kem-
ur þessi þekking á viðbrögðum
starfsmanna hjá einkaaðilum er
mér ekki ljóst. Ég hélt að það til-
heyrði nútímalegum stjórnunar-
háttum að upplýsa starfsfólk um
fyrirhugaðar breytingar og helst
að sannfæra það um ágæti þeirra.
Það er verðugt viðfangsefni að
kanna hví starfsmenn hjá einkaað-
ilum eru svona þýlyndir. Við
starfsmenn á Tilraunastöðinni ger-
um okkur að sjálfsögðu ljóst að
valdið er hjá ráðherra en hefði
hugnast það betur ef hann hefði
haft kjark til að kynna okkur hug-
myndina og og hlustað eftir rödd-
um okkar og ekki síst að gera
a.m.k. tilraun til að sannfæra okk-
ur um að hann væri að leysa okkur
úr viðjum vanans og það yrði stofn-
uninni til góðs að kljúfa hana og
flytja í Vatnsmýrina og hluta henn-
ar út á land. Það er þessi afstaða
fyrrv. menntamálaráðherra sem ég
kenni við valdhroka. Hefði hann
hlustað á raddir starfsmanna hefði
hann hugsanlega losnað úr þeim
viðjum vanþekkingar sem koma
fram í grein hans.
Meðal annars hefði honum átt að
vera ljóst að þær viðjar vanans
sem starfsmenn eru fjötraðir í og
valda andstöðu við flutning er hin
óvenju góða aðstaða sem Tilrauna-
stöðin býr við til að sinna skyldum
sínum en megininntak þeirra er og
hefur frá upphafi verið rannsóknir
á dýrasjúkdómum. Í fyrstu lögum
um Tilraunastöðina frá 1947 er
hlutverk hennar skilgreint mjög
stuttaralega en þar segir að á
Keldum í Mosfellssveit skuli starf-
rækt Tilraunastöð sem fáist við
„rannsóknir á dýrasjúkdómum og
skyld verkefni“. Við endurskoðun
laganna 1990 er fjallað ítarlegar
um hlutverk hennar, m.a. byggt á
því hvernig starfsemin þróaðist.
Enn sem fyrr er meginskyldan
rannsóknir á dýrasjúkdómum,
enda er Tilraunastöðin eina stofn-
unin í landinu sem hefur það sem
meginhlutverk að sinna hagnýtum
(þ.e. sjá um rannsóknarstofugrein-
ingar á dýrasjúkdómum) og grunn-
rannsóknum á dýrasjúkdómum.
Stofnunin hefur reynt að sinna
þessum skyldum sem best með því
að laða að sérfræðinga í greinum
sem eru undirstaða hagnýtra og
grunnrannsókna í sjúkdómafræði
og búa þeim sem best starfsskil-
yrði. Stofnunin hefur því nú á að
skipa ágætum sérfræðingum í öll-
um helstu fræðigreinum sem mest
er beitt í slíkum rannsóknum: þ.e.
örverufræði (bakteríu- og veiru-
fræði), líffærameinafræði, ónæmis-
fræði, sníkjudýrafræði og sam-
eindalíffræði, sem gerir okkur
kleift að nálgast vandamálin sem
leysa skal hvort heldur er um sjúk-
dómsgreiningar eða grunnrann-
sóknir að ræða með mörgum rann-
sóknaraðferðum en það er krafa
dagsins í dag. Stofnunin er því lítt
háð því að leita sérfræðiþekkingar
utan stofnunarinnar. Þvervísinda-
leg vinnubrögð eru því ekki eitt-
hvað sem heyrir sögunni til á Keld-
um eins og Björn virðist halda,
heldur eru enn til staðar og hafa
raunar vaxið og orðið fjölþættari
með árunum. Við höfum tekið þátt
í margvíslegu samstarfi en lengst
af og að mestu leyti við aðila hand-
an Atlantsála bæði í vestri og
austri en lítt við aðila í Vatnsmýr-
inni. Þessi uppbygging stofnunar-
innar er grundvöllur þess vísinda-
lega árangurs sem Tilraunastöðin
hefur náð í áranna rás og Björn fer
viðurkenningarorðum um. Það
hlýjar mér um hjartaræturnar
enda lífsstarf mitt bundið Tilrauna-
stöðinni.
Ég er sammála Birni í því að
góðir vísindamenn ná árangri án
tillits til heimilisfangs, þó vil ég
bæta við þeirri forsendu að því
gefnu að þeim séu búnar góðar að-
stæður. Ennfremur get ég tekið
undir með honum að í heimi vís-
indanna séu engar fjarlægðir. Þess
vegna skipti ekki máli hvort Til-
raunastöðin er í Grafarvoginum,
Vatnsmýrinni eða jafnvel í New
York en þangað ber hugarflugið
Björn. Mér léttir alltaf í skapi þeg-
ar ég sé fyrir mér búmennina á
Keldum reka blóð- og bóluefnis-
hrossin eftir Fimmtu tröð í Mið-
garð (Central Park í munni þar-
lendra) á beit. Mér er kunnugt af
ferðum mínum til New York að þar
er beitiland gott.
En þá kemur að þeirri skilyrtu
forsendu sem ég set fyrir því að
vera sammála Birni um árangur
góðra vísindamanna hvert sem
heimilisfangið er, þ.e. aðstaðan til
rannsókna. Þær viðjar vanans sem
við starfsmenn á Keldum kunnum
að vera bundnir í og Björn ætlar
að leysa okkur úr er óvenju góð að-
staða til að sinna þjónustu og rann-
sóknum í sjúkdómafræðum. Ýmsir
erlendir samstarfsmenn öfunda
okkur af að hafa aðstöðu fyrir stór
tilraunadýr, kindur og hross, við
höndina til að sannprófa niðurstöð-
ur sem fást á tilraunastofunum í
tilraunaglösum. Að vísu eru bygg-
ingar yfir stóru tilraunadýrin svo
og kanínur, rottur og marsvín
orðnar mjög lélegar og þarf að
endurbyggja. Það var reyndar
næsta verkefni á þeirri fram-
kvæmdaáætlun um endurreisn
staðarins sem hófst 1992 að frum-
kvæði forvera þíns í embætti
menntamálaráðherra, Ólafs Ein-
arssonar. Þeim framkvæmdum átti
að ljúka á fjórum árum og byggðist
á beinum framlögum á fjárlögum,
Á AÐ RÚSTA TILRAUNASTÖÐ
HÍ Í MEINAFRÆÐI Á KELDUM?
Eftir Guðmund
Georgsson
„Ef byggja á
yfir Tilrauna-
stöðina ann-
ars staðar á
þann hátt að
aðstaða verði sem sam-
bærilegust við það sem
nú er mun kostnaður
nálgast milljarð.“
20% afsl.
af allri
jólavöru
í dag
og á
þorláksmessu
f l.
f ll i
j l
í
l
Vivace - falleg og fersk
hönnun, skífa úr perlumóður-
skel sett 10 demöntum.
www.seikowatches.com