Morgunblaðið - 22.12.2002, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
LEIKSKÓLAR Reykjavík-ur hafa ekki farið varhlutaaf því að íslenskt samfélaghefur breyst í fjölmenn-ingarlegt samfélag á
skömmum tíma. Leikskólabörn í
Reykjavík töluðu yfir 50 ólík tungu-
mál og voru af 90 mismunandi þjóð-
ernum í fyrra. Tvítyngd börn voru
rúmlega 400 og hefur eflaust ekki
fækkað á milli ára. Ótalinn er sí-
stækkandi hópur erlendra starfs-
manna leikskólanna.
Kolbrún Vigfúsdóttir, leikskóla-
fulltrúi hjá Leikskólum Reykjavík-
ur, segir að brugðist hafi verið við
breytingunni með ýmsum hætti, t.d.
hafi henni verið falið að sinna þjón-
ustu og fræðslu við tvítyngd börn í
15% stöðugildi fyrir um ári. „Allt frá
því ákvörðunin var tekin hefur sífellt
stærri hluti starfs míns farið í að
sinna þessu verkefni, bæði af því að
tvítyngdum börnum hefur verið að
fjölga og reynt hefur verið að bæta
þjónustuna við börnin og foreldra
þeirra,“ segir hún. „Þess vegna er
heldur ekki ólíklegt að endurskoða
þurfi starfshlutfallið í náinni fram-
tíð.“
Tilraun með móttökuáætlun
Kolbrún segir að einn liðurinn í
því að bæta þjónustuna sé tilrauna-
verkefni með sérstaka móttökuáætl-
unar fyrir börn innflytjenda í Leik-
skólum Reykjavíkur. Eins og í
tilvikum barna af íslenskum upp-
runa felst fyrsti liður móttökuáætl-
unarinnar í því að leikskólastjórinn
boðar foreldra barnsins í viðtal í
leikskólanum. „Rétt eins og gert er
ráð fyrir í tilvikum barna af íslensk-
um uppruna er gert ráð fyrir því að
auk leikskólastjórans sé tengiliður
leikskólans við foreldrana viðstadd-
ur viðtalið. Ef um er að ræða erlenda
foreldra er gert ráð fyrir því að leit-
að sé eftir þjónustu túlks til að
tryggja að allar upplýsingar komist
til skila.“
Með því er annars vegar átt við
skilaboð frá leikskólastjóranum til
foreldranna um starfsemi Leikskóla
Reykjavíkur, leikskólann og tengslin
við foreldrana. Hins vegar er átt við
upplýsingar frá foreldrunum til
starfsmanna leikskólans um bak-
grunn barnsins. „Eins og í upphafi
aðlögunar barna af íslenskum upp-
runa leggur leikskólastjórinn
ákveðnar spurningar fyrir foreldr-
ana. Nokkrar spurninganna í mót-
tökuáætluninni eiga þó sérstaklega
við foreldra erlendra barna, t.d. er
spurt hvað foreldrarnir hafi búið
lengi á Íslandi og hvers vegna þeir
hafi flutt hingað.“ Hvers vegna er
spurt að því? „Sem dæmi má nefna
að reynslan af því að flýja heimaland
sitt getur haft afgerandi áhrif á líðan
barnsins. Ég vil samt taka fram að
við þvingum ekki foreldrana til að
svara þessari spurningu því að auð-
vitað getur verið um viðkvæmt
einkamál að ræða. Við skulum held-
ur ekki gleyma tvíþættu markmiði
viðtalsins, þ.e. að leggja grunninn að
jákvæðri reynslu barnsins á leik-
skólanum og jákvæðum samskiptum
við foreldrana.“
Starfsmaður læri grunnhugtök
Kolbrún segir að næsti liðurinn í
móttökuáætluninni felist í því að
undirbúa komu barnsins á leikskól-
anum, m.a. með því að tengiliðurinn
dreifi nauðsynlegum upplýsingum
um barnið til annarra starfsmanna á
deildinni. „Starfsmennirnir segja
síðan hinum börnunum frá því að
von sé á barni af erlendum uppruna
á deildina. Gott er að nota tækifærið
til að vekja upp umræður um upp-
runa barnsins. Hvað sé líkt og ólíkt
með menningu fólks í ólíkum lönd-
um. Eins geta að því er virðast smá-
atriði eins og að kenna börnunum að
bera rétt fram nafn barnsins haft af-
gerandi áhrif í aðlögun þess að nýju
umhverfi. Ef barnið talar litla sem
enga íslensku getur verið gott ef ein-
hver starfsmannanna ber sig eftir
því að læra nokkur grunnhugtök á
tungumáli barnsins, t.d. borða,
pissa, út o.s.frv. Með sama hætti
geta myndir af börnum við daglegar
athafnir komið að góðu gagni. Börn-
unum eru sýndar myndirnar til að
þau átti sig á því til hvers er ætlast
af þeim um leið og stuðlað er að því
að bæta orðaforða þeirra með því að
tala um hvað er að gerast á mynd-
inni. Samhliða ættu starfsmennirnir
að fara yfir umhverfið á deildinni,
þ.e. huga að því hvort eitthvað komi
barninu kunnuglega fyrir sjónir.
Fjölmenningarlegt samfélag ætti að
endurspeglast í umhverfinu á leik-
skólanum, t.d. í því að ekki séu allar
dúkkur hvítar og bláeygðar og bæk-
urnar endurspegli ekki aðeins líf Ís-
lendinga heldur líf fólks af ólíkum
uppruna. Ef foreldrar erlendra
barna hylla fána lands síns er góð
hugmynd að hafa fána barnanna á
deildinni sýnilega á veggjunum.
Sjálfsagt er að börnin hafi aðgang að
heimskorti og korti af Íslandi inni á
leikskólanum.“
Einn spurningalisti fyrir alla
Kolbrún segir að upphaflega hug-
myndin hafi verið að fá foreldra
barna af erlendum uppruna til að
meta móttökuáætlunina. „Við höfum
komist að því að ekki virðist raun-
hæft að leggja slíkt mat á foreldra
barna af erlendum uppruna. Starfs-
menn og jafnframt foreldrar barna
af erlendum uppruna verða því
beðnir um að meta móttökuáætl-
unina, t.d. í tengslum við hvaða
spurningar er eðlilegt að leggja fyrir
foreldra barna af erlendum uppruna
í fyrsta viðtalinu. Hugmyndin er síð-
an að útbúa einn spurningalista bæði
fyrir foreldra barna af íslenskum og
erlendum uppruna. Jafnvel þótt ein-
hverjum foreldrum barna af íslensk-
um uppruna þyki sumar spurning-
arnar aðeins eiga við börn af
erlendum uppruna kunna þær að
eiga við í tilvikum foreldra annarra
íslenskra barna í fjölbreytilegu sam-
félagi nútímans. Sem dæmi má
nefna spurninguna um trúarbrögð
foreldranna því að enda þótt flestir
Íslendingar séu Lúterstrúar aðhyll-
ast margir annars konar trúar-
brögð.“
Ekki bara á tyllidögum …
Kolbrún heldur áfram og segir
mikilvægt að vinna við fjölmenning-
arleg tengsl verði eðlilegur þáttur í
öllu leikskólastarfi. „Að sjálfsögðu
er jákvætt að fólk komi saman á sér-
stökum hátíðum til að miðla og fræð-
ast um ólíka menningu. Enn mik-
ilvægara er þó að fjölmenningarlegt
starf verði eðlilegur þáttur í daglegu
lífi barnanna á leikskólanum. Ef vel
tekst til í tengslamyndun við for-
eldra barna af erlendum uppruna er
eðlilegt að leita til þeirra um að
kynna menningu sína í leikskólan-
um, t.d. með því að segja sögur frá
heimalandinu, sýna myndir og
gripi,“ segir hún og tekur fram að
með sama hætti sé eðlilegt að leita
til starfsmanna af erlendum upp-
runa um kynningu á sínum heima-
löndum í leikskólunum. „Rétt eins
og Leikskólar Reykjavíkur hafa gert
með því að leita til erlendra starfs-
manna leikskólanna um kynningar á
heimalöndum sínum í vetur. Af-
raksturinn af því er að starfsmönn-
um Leikskóla Reykjavíkur stendur
til boða að koma á þrjá opna
fræðslufundi um jafn ólík lönd og
Albaníu, Bólivíu, England, Pólland,
Taíland, Singapúr, Svíþjóð og Víet-
nam.“
Stutt við virkt tvítyngi
Fjölmenningarstefna Leikskóla
Reykjavíkur var samþykkt í mars-
mánuði árið 2001. Fyrsti liðurinn
snýr að því að efla og bæta þjónustu
og samvinnu við útlenda foreldra,
m.a. með því að þýða upplýsingar
um starfsemina yfir á nokkur tungu-
mál, auka notkun túlka í samskipt-
um við foreldra, fræða og þjálfa
starfsfólk. Annar liðurinn felur í sér
að auka færni starfsmanna í að
kenna íslensku sem annað tungumál,
m.a. með því að bjóða starfsmönnum
upp á námskeið í málörvun barna af
erlendum uppruna og fjölmenningu
almennt. Þriðji liðurinn felur í sér að
stuðla að virku tvítyngi barna af er-
lendum uppruna, m.a. með því að
hvetja foreldra til að tala móðurmál
sitt við barnið og stuðla að því að
tungumál barnsins heyrist/sjáist í
leikskólanum.
Fjórði liðurinn snýr að því að skil-
greina viðmið í ráðningu erlendra
umsækjenda, tryggja faglega ráðn-
ingu og móttöku og stuðla að öryggi
þeirra í starfi. Fimmti liðurinn felur
í sér að bæta skráningu erlendra
barna í leikskólunum bæði með því
að afla betri upplýsinga þegar barn
byrjar í leikskóla og bæta upplýs-
ingar í tölvukerfi stofnunarinnar og
gera þær aðgengilegri. Sjötti og síð-
asti liðurinn felur í sér að nýta þá
menningarlegu fjölbreytni sem til
staðar er í leikskólunum, t.d. með
foreldrasamstarfi og kynningum á
ólíkri menningu og tungumálum.
Leikskólarnir leitandi
Kolbrún segir að gert sé ráð fyrir
því að leikskólarnir geri grein fyrir
því í skólanámskrá sinni hvernig
unnið sé að fjölmenningarlegum
tengslum í leikskólastarfinu. „Ef
flett er í gegnum skólanámskrárnar
sést að víðast hvar er tæpt á ein-
hvers konar fjölmenningarlegu
starfi. Í fæstum tilfellum eru kafl-
arnir þó sérstaklega langir eða ít-
arlegir. Ísland hefur á fáum árum
breyst í fjölmenningarlegt samfélag.
Þess vegna er kannski ekki nema
von að leikskólarnir séu enn svolítið
leitandi í tengslum við framkvæmd
fjölmenningarlegs starfs innan leik-
skólanna. Einn liður í því að vísa
leikskólanum á leið er að sá fræjum í
námi uppeldisstétta, t.d. var verið að
hleypa af stokkunum sérstöku námi
fyrir leikskóla- og grunnskólakenn-
ara í kennslu tvítyngdra barna í
Kennaraháskólanum í haust,“ segir
Kolbrún. Sjálf er hún að ljúka MA-
nám við KHÍ þar sem hún gerði
rannsókn á málörvun tvítyngdra
barna í leikskólum. „Mér er heldur
engin launung á því að skoða þarf
betur tungumálanám barna af er-
lendum uppruna. Sem og að bæta
menntun leikskóla- og grunnskóla-
kennara almennt í tengslum við fjöl-
menningarlegt samfélag.“
Sérsniðin íslenskunámskeið
Kolbrún segir að íslenskunám-
skeið fyrir starfsmenn af erlendum
uppruna hafi verið vinsæl og gefið
góða raun. „Leikskólar Reykjavíkur
hafa komið sér upp því viðmiði að
ráðningarsamtöl við erlenda starfs-
menn fari fram á íslensku. Engu að
síður hefur verið talin full þörf á því
að bjóða erlendum starfsmönnum
leikskólanna upp á sérstök námskeið
í íslensku. Fjölmenning ehf. hefur
verið fengin til að sjá um námskeiðin
og hafa þau verið með dálítið sér-
stöku sniði. Starfsmenn fyrirtækis-
ins hafa farið inn á leikskólana til að
kynna sér aðstæður og hannað í
framhaldi af því sérstakt námsefni
fyrir starfsmennina. Boðið hefur
verið upp á námskeiðin á tveimur
stigum og hefur námið farið fram á
vinnutíma.“
Tvenns konar námskeið í
tengslum við fjölmenningarlegt
samfélag hafa verið í boði fyrir alla
starfsmenn. „Annars vegar er um að
ræða námskeið á vegum Fjölmenn-
ingar ehf. í því skyni að auka færni
þátttakendanna í þvermenningar-
legum samskiptum. Hins vegar hef
ég haldið námskeið um kennslu í ís-
lensku sem öðru tungumáli á leik-
skólastigi,“ segir Kolbrún og tekur
fram að áhuginn hafi verið svo mikill
að ekki hafi verið hægt að taka á
móti öllum sem vildu vera með í
fyrra. Þess vegna sé ætlunin að
halda tvö námskeið í vetur. „Að auki
bjóðum við leikskólastjórum alltaf
öðru hvoru upp á fyrirlestra af ýms-
um toga, t.d. í tengslum við fjöl-
menningarleg samskipti.“
Leikskóli fyrir alla
Að auki nefnir Kolbrún að ýmsar
aðgerðir séu á döfinni í því að skyni
að bæta aðgengi foreldra af erlend-
um uppruna að stofnuninni. „Við
höfum látið þýða upplýsingabækling
um Leikskóla Reykjavíkur á sex
tungumál og til stendur að þýða
hann á enn fleiri tungumál. Þá er
ætlunin að láta þýða heimasíðu
stofnunarinnar á ensku. Umsókn-
areyðublöð hafa verið þýdd á ensku
og vonandi verður hægt að þýða þau
á fleiri tungumál á næstunni,“ segir
hún. „Eins og segir í lögum um leik-
skóla og aðalnámskrá leikskóla er
leikskólinn fyrir öll börn óháð and-
legu og líkamlegu atgervi, menningu
og trú. Með allri fjölmenningar-
stefnunni viljum við stuðla að því að
Leikskólar Reykjavíkur geti sinnt
hlutverki sínu eins vel og nokkur
kostur er í fjölmenningarlegu sam-
félagi. Við skulum samt ekki gleyma
því að grunnurinn að því öllu er virð-
ingin fyrir manneskjunni. Á því
sjálfsagða viðhorfi byggjum við alla
aðra starfsemi leikskólanna.“
Fjölmenningarlegt starf á vegum Leikskóla Reykjavíkur
Virðingin fyrir
manneskjunni
myndar grunninn
Morgunblaðið/Kristinn
Kolbrún Vigfúsdóttir: „Leikskólinn er fyrir öll börn, óháð andlegu og líkamlegu atgervi, menningu og trú.“
Fjölmenningarlegt samfélag
endurspeglast í háu hlutfalli
barna af erlendum uppruna
á leikskólum á vegum
Leikskóla Reykjavíkur.
Anna G. Ólafsdóttir fékk
Kolbrúnu Vigfúsdóttur,
leikskólafulltrúa hjá Leik-
skólum Reykjavíkur, til að
segja frá því hvernig brugð-
ist væri við breytingunni í
starfi leikskólanna.
ago@mbl.is