Morgunblaðið - 03.09.2003, Blaðsíða 30

MINNINGAR
30 MIÐVIKUDAGUR 3. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Ó
hætt er að segja að
ýmislegt hafi breyst í
henni veröld á
undanförnum ára-
tugum. Hlutverk og
samskipti kynjanna eru þar engin
undantekning. Áður þótti það t.d.
sjálfsagt að konur sæju einar og
eingöngu um barnauppeldið og
heimilisstörfin en karlarnir um að
afla heimilinu tekna; það þótti
sjálfsagt að þeir væru einungis úti-
vinnandi. Menntun kvenna snerist
þannig meira og minna um hús-
stjórn og heimilisstörf en menntun
karla um verklega þjálfun og það
sem flokkast undir bóklegt nám.
Já og ýmsir aðilar á borð við
Búnaðarfélag
Íslands voru
meðal þeirra
sem lágu ekki
á liði sínu þeg-
ar kom að
fræðslu hús-
mæðra. Félagið gaf t.d. út bækl-
ing, árið 1927, um álit og tillögur
um fræðslu húsmæðra. Í inngangi
bæklingsins segir m.a.: „[…] en nú
er svo komið, að flestir sjá og
skilja, að konum er nauðsyn á að fá
undirbúningsmenntun til hins
margþætta starfs er bíður þeirra í
húsmæðrastöðunni.“
Eins og við öll vitum er mikið, já
mikið vatn runnið til sjávar síðan
þessi orð voru rituð. Og það þótt
okkar annars ágæti landbún-
aðarráðherra hafi ekki alls fyrir
löngu sagt að „staða konunnar
væri bakvið eldavélina“ …Já,
hvorki meira né minna en föst bak-
við eldavélina.
En aftur að upprunanum, þ.e.
að þeim tíma þegar hlutverka-
skipti kynjanna voru skýr. Þá voru
nefnilega gefnar út ýmsar bækur
og blöð sem snerust m.a. um und-
irgefni konunnar, eins og ég vil
orða það, og yfirburði (lesist: hina
meintu yfirburði) karlsins. Þannig
skilst mér t.d. að íslenskar konur
hafi margar hverjar á sínum tíma
lesið upp til agna bækur sem höfðu
þann beina eða óbeina boðskap að
hlutverk konunnar væri það eitt að
þjóna karlmanninum. Til að
mynda segir m.a. í bókinni Kven-
leg fegurð, sem gefin var út árið
1956, og byggði að verulegu leyti á
sambærilegri þýskri bók: „Í af-
stöðu sinni til karlmannsins verður
konan sýknt og heilagt að gæta
þess að vera hin undirgefna vera.“
Því er reyndar bætt við að það
skipti engu máli hvort konan sé
undirgefin eða ekki. „Jafnvel hin
hyggna kona þorir ekki að sýna yf-
irburði sína nema á tvennum víg-
stöðvum; fegurðarinnar og mat-
argerðarinnar.“
Þá segir í afskaplega fyndinni
bók, svo ekki sé meira sagt, sem
ber heitið Rekkjusiðir og var gefin
út hér á landi árið 1945 í íslenskri
þýðingu: „Til er gamall og
heimskulegur málsháttur, sem
segir, að hinn eini rétti staður kon-
unnar sé innan fjögurra veggja
heimilisins. Nýtísku kvenfólk er
auðvitað fyrir löngu vaxið upp úr
slíkum firrum.“ Þessi orð vekja
reyndar vonir um afskaplega ný-
tískulegt framhald, jafnvel miðað
við okkar tíma, en svo er þó ekki
því síðan stendur: „Nú er hver ein-
asta eiginkona, sem hefur nokkurn
snefil af virðingu fyrir sjálfri sér,
meðlimur í 10 eða 12 félögum og
klúbbum, svo sem kvenfélagi, er
hefur samkomur á sunnudags-
kvöldum, spilaklúbb, sem kemur
saman á mánudagskvöldum,
saumaklúbb fyrir þriðjudags-
kvöldin, o.s.frv.“ Já, vel á minnst,
kaflinn sem þessi orð falla undir
heitir: Eiginkonur, sem eru úti á
kvöldin.
Ég vil þó áður en lengra er hald-
ið taka fram að ég er ekki með
fyrrgreindri tilvitnun að gera lítið
úr þeirri iðju kvenna að taka þátt í
kvenfélögum eða öðrum álíka fé-
lagsskap. Markmiðið er einungis
að beina athyglinni að því hve tím-
arnir eru breyttir.
Já, öldin er svo sannarlega önn-
ur; konur hafa haslað sér völl utan
veggja heimilisins og karlar hafa,
einhverjir a.m.k., haslað sér völl
innan þess. Hlutverk kynjanna eru
þar með ekki eins skýr og áður og
æ oftar heyrum við fréttir um nýja
streitusjúkdóma sem tengjast hin-
um nýja heimi. Er þar skemmst að
minnast nýlegrar fréttar um Atl-
as-heilkennið svokallaða. Sjúk-
dómurinn dregur nafn sitt af ris-
anum Atlas sem gríski guðinn
Seifur skipaði að bera jörðina (þá
alheiminn) á herðum sér. Lýsir
sjúkdómurinn sér í því að karlar,
sem gera miklar kröfur til sjálfra
sín bæði á heimili og vinnustað,
verða að lokum örþreyttir, kvíðnir
og þunglyndir. (Dæmigert reynd-
ar að karlasjúkdómur skyldi bera
nafn ekki minni persónu en Atlas-
ar).
Breskur sálfræðingur að nafni
dr. Tim Cantopher var fyrstur til
að skilgreina sjúkdóminn, skv.
fréttasíðu The Independent og er
eftirfarandi haft eftir honum: „Ég
vil ekki segja að konur fái ekki
sjúkdóminn, en karlar – sérstak-
lega karlar í háum stöðum – eru að
byrja að kikna hver af öðrum und-
an álaginu.“
Öðruvísi mér áður brá! Við er-
um sem sé komin ansi langt frá
þeim tíma þegar konum var uppá-
lagt að hljóta undirbúnings-
menntun í hússtjórnun vegna
„hins margþætta starfs er biði
þeirra í húsmæðrastöðunni.“ Já,
nú eru meira að segja karlarnir,
skv. vísindamönnum, farnir að
þjást af því að reyna að sameina
vinnuna utan sem innan veggja
heimilisins.
En þrátt fyrir þetta erum við
ekki farin að sjá aðrar og að mínu
mati langþráðar breytingar; karl-
ar eru jú enn ráðandi í öllum
æðstu og valdamestu stöðum
landsins. Bryndís Í. Hlöðvers-
dóttir, nemi við Háskóla Íslands,
bendir t.d. á það í nýlegri rann-
sókn sinni að afar fáar konur eru í
stjórnum fyrirtækja sem skráð
eru á opnum hlutabréfamarkaði.
En auðvitað er ekki öll von úti enn.
Hver veit nema við verðum komin
í hring eftir hálfa öld; karlarnir
verði þá „algjörlega“ komnir inn á
heimilin og konurnar „algjörlega“
út á vinnumarkaðinn. Já, hver veit
nema konur verði farnar að þjást
af Atlas-heilkenninu eftir heila öld.
Öðruvísi
mér
áður brá
„Nýtísku kvenfólk er auðvitað fyrir
löngu vaxið upp úr slíkum firrum.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
✝ Freyja Jónsdótt-ir fæddist í
Reykjavík 18. októ-
ber 1945. Hún lést á
heimili sínu þriðju-
daginn 26. ágúst
síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Jón Dagbjartur
Jónsson málari og
sundkennari í
Reykjavík, f. í Arn-
arfirði í V-Ís. 11.4.
1908, d. 2.8. 1973,
og eiginkona hans
Svava Sigurðardótt-
ir húsmóðir og
fóstra, f. í Reykjavík 3.2. 1920, d.
28.11. 1994. Freyja á tvö systkini,
Eddu myndlistarkonu og fram-
kvæmdastjóra, f. 1942, og Hilm-
ar, f. 1953.
árabil. Hún settist síðan í öld-
ungadeild MH og lauk stúdents-
prófi með fyrstu einkunn árið
1984, en jafnhliða námi sínu vann
hún á skrifstofu Háskóla Íslands.
Árið 1985 tók hún þátt í að
stofna fyrirtækið Eldhús og bað
þar sem hún vann sem hönnuður
í rúman áratug. Freyja stundaði
auk þess myndlistarnám um ára-
bil og enda þótt hún liti alla tíð á
það sem tómstundaiðju liggur
eftir hana talsvert af leirlistar-
verkum.
Árið 1995 fluttu Freyja og Ár-
mann til Þýskalands vegna bygg-
ingarframkvæmda í nágrenni
Stuttgart og þar bjuggu þau í
rúmt ár. Undanfarin ár bjuggu
Freyja og Ármann jöfnum hönd-
um á Íslandi og í Provence-hér-
aðinu í Suður-Frakklandi og
skipulögðu þar m.a. tónlistarhá-
tíðir með íslenskum og frönskum
listamönnum síðustu þrjú sumur.
Útför Freyju verður gerð frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
Freyja giftist 16.
mars 1968 Ármanni
Erni Ármannssyni, f.
20. des. 1944. Dætur
þeirra eru: Dögg við-
skiptafræðingur, f.
1970, sambýlismaður
hennar er Helder
Francisco háskóla-
nemi og Drífa lista-
kona og nemi, f.
1974.
Freyja hóf ung
störf í bókaverslun
Ísafoldar í Austur-
stræti, þar sem hún
hafði umsjón með er-
lendum bókum. Hún lauk námi
sem tækniteiknari frá Iðnskólan-
um í Reykjavík og vann sem
tækniteiknari hjá Arkitektastof-
unni hf. og Ármannsfelli hf. um
Með örfáum orðum langar mig að
minnast yndislegrar mágkonu minn-
ar Freyju. Alveg frá því að Ármann
bróðir minn kom með þessa ungu
stúlku í fjölskylduna hafa kynni okk-
ar þróast og orðið að mikilli vináttu.
Margs er að minnast á löngum ferli,
en þó allt of stuttum. Skemmtilega
ferð fórum við hjón með Freyju og
Ármanni til Vínar, þegar þau bjuggu í
Stuttgart, og Freyja leiddi okkur á
alla áhugaverðustu staðina, þótt hún
hefði ekki komið þangað áður frekar
en við, en hún var búin að lesa sér til.
Sama var þegar við fórum með þeim í
siglingu um Miðjarðarhafið, alltaf
vissi Freyja hvar við vorum og hvað
væri næst og teiknaði upp kort af allri
ströndinni og nærliggjandi eyjum.
Við Benni söknum samverustund-
anna með Freyju og þökkum henni
fyrir allt, en geymum minningarnar í
hjörtum okkar.
Elsku Ármann minn, við biðjum
góðan Guð að vera með þér og dætr-
unum.
Halldóra Ármannsdóttir.
Elskuleg frænka og vinkona okkar
er fallin frá eftir erfið veikindi.
Freyja tók veikindum sínum með
ótrúlegri ró og hugrekki. Það var allt-
af notalegt að koma á heimili Freyju
og Ármanns, heimili sem var svo fullt
af kærleika og hlýju, að maður gat
ekki annað en gleymt öllu daglegu
amstri hversdagsleikans.
Minningarnar raðast upp, öll eig-
um við sem þekktum Freyju okkar
góðu og skemmtilegu minningar um
hana sem við geymum í hjarta okkar.
Ég og eldri dóttir mín sátum saman
kvöldið sem Freyja dó og rifjuðum
upp gamlar minningar. Þær höfðu
setið heima hjá Freyju og sú stutta
var að teikna mynd handa henni, sem
var himinninn. Þá spurði Freyja
hvort hún vissi hvað himinninn væri
stór. Nei, sagði hún. Hann er alveg
endalaus sagði Freyja þá.
Mér finnst það lýsa Freyju svo vel
því að hún hafði alveg endalausa þol-
inmæði, hlýju og kærleika. Það eru
forréttindi í þessu lífi að fá að vera
samferða einstakri konu eins og
Freyja var.
Elsku Ármann, Dögg og Drífa,
með orðum Snædísar kveðjum við
kæra vinkonu og frænku og vottum
ykkur dýpstu samúð.
Ég er ein en við erum tvö. Ég veit
ekki hvað gera skal. En ég já og við
öll vitum það, ef við hjálpumst að.
Birna, Örn Þór,
Snædís og Svava.
Það er til fólk sem er svo gegn-
umgott að það gerir með nærveru
sinni hvern þann stað sem það er á
bjartari og betri en hann annars er.
Það er líka til fólk sem gefur frá sér
svo jákvæða strauma að manni finnst
ósjálfrátt eins og maður verði sjálfur
betri aðeins við að þekkja það og um-
gangast. Svona fólk hverfur manni
aldrei úr minni ef maður er svo hepp-
inn að kynnast því. Þannig þekktum
við Freyju. Ótrúlega heillandi per-
sónuleika, glaðværa, skemmtilega,
listræna og víðlesna sem af fullkom-
inni hógværð gaf af sér þessa þægi-
legu tilfinningu að maður væri ávallt
velkominn og það væri alltaf tími til
að hittast og njóta samvista án þess
að þyrfti til sérstök tilefni.
Sá tími er því miður liðinn að það
væri nægur tími. Eftir erfið veikindi,
sem hún bar af fullkomnu æðruleysi
eins og allt annað sem hana henti í líf-
inu, hefur hún kvatt okkur í þann
mund sem farfuglarnir fljúga burt,
blómin fölna og haustið setur að. Það
fer um okkur um stund eins og ónota-
leg tilfinning að það hausti í lífi okkar
líka.
Þrjátíu ára vinátta við Freyju og
Ármann þar sem aldrei bar skugga á
er dýrmæt eign í sjóði minninganna.
Við þökkum fyrir það og minnumst
með hlýju og þakklæti allra ánægju-
stundanna hérlendis og erlendis.
Við metum stundirnar mörgu þeim
mun betur nú þegar ekkert verður
lengur endurtekið eins og það áður
var.
Drífu, Dögg og Ármanni biðjum
við blessunar í sorginni í fullvissu
þess að minningarnar um Freyju og
allt það sem hún var þeim sem
þekktu hana best muni í fyllingu tím-
ans lina þjáninguna og setja í staðinn
ljúfsárar minningar um eiginkonu og
móður sem var þeim svo óendanlega
góð og af fullkominni óeigingirni gaf
af sér allt án þess að velta nokkurn
tíma fyrir sér endurgjaldi.
Ef önnur tilverustig finnast þá er
Freyja þar sem bjartast er og best
því að sá einn staður er við hæfi.
Ragnheiður Ebenezerdóttir
og Stefán Friðfinnsson.
Elsku góða Freyja.
Himinninn grætur með mér núna.
Bjarta röddin og fallegu brosin sem
þú gafst mér eru horfin. Ég veit þú
ert langt í burtu hjá Guði en samt
ertu alltaf hjá mér. Bak við skýin sé
ég tindra bjarta stjörnu.
Takk fyrir allt sem þú gafst mér.
Þín litla vinkona
Sigríður Ólafsdóttir
(höfrungurinn þinn).
Það var sérstök stemning sem ríkti
á vinnustaðnum okkar hjá Ármanns-
felli.
Þar var gleði, léttleiki og mikil
samkennd. Atriði sem ekki eru sjálf-
gefin á vinnustað og við erum þakk-
látar fyrir það að hafa notið sam-
vistana við Freyju í öll þessi ár. Við
minnumst gleðinnar og kátínunnar
sem ríkti á kaffistofunni þegar spáð
var í stjörnurnar og lesið í kaffiboll-
anna. Freyja var mjög listræn og
naut sín vel í skapandi starfi þar sem
hennar hæfileikar fengu að njóta sín
við að fegra heimili fólks og var ekki
mikið fyrir að gera mál úr hlutunum.
Freyja sýndi öllum gott viðmót og í
okkar huga var hún frekar gæsileg en
virðuleg og aldrei sáum við hana gera
mannamun.
Freyja hafði sérstakan stíl sem var
óháður allri tísku, og hvernig hún
klæddist fór frekar eftir skapinu en
veðrinu. Okkur fannst mjög oft vera
sumar í hennar huga og lyfti það upp
drungalegum vetrardögum. Hún var
mikill þátttakandi í lífi okkar allra, án
þess að vera hnýsin sýndi hún alltaf
einlægan áhuga. Þegar við hugsum til
baka var að hjálpsemi, gjafmildi og
kærleikur sem einkenndi hana. Allar
eigum við og varveitum litlu sérstöku
gjafirnar sem hún færði okkur frá
framandi slóðum eða bjó til sjálf.
Þegar Ármann og Freyja fluttu er-
lendis í nokkur ár var hennar sárt
saknað og notuðum við hvert tæki-
færi til að hittast þegar hún kom til
landsins. Þegar þau fluttu heim hún
bættist aftur í hópinn og þrátt fyrir
að við færum allar í sína hvora áttina
þegar að fyrirtækið var selt þá áttum
við okkar sérstaka samband og vin-
áttu áfram.
Á kveðjustund sendum við og fjöl-
skyldur okkar Ármanni, Dögg og
Drífu okkar innilegustu samúðar-
kveðjur og treystum því að kveðjan
til Freyju sé sjáumst síðar.
Hanna, Helga og Snjólaug.
Það var fyrir liðlega ári að Freyja
greindist með alvarlegan sjúkdóm.
Með eiginmann sinn og fjölskyldu við
hlið sér háði hún af æðruleysi hetju-
lega baráttu en leikurinn var ójafn.
Þótt sýnt væri að hverju stefndi tók
Freyja hlutskipti sínu af æðruleysi og
nú er hún öll. Hún hefur lokið þeirri
baráttu sem á fyrir öllum að liggja en
okkur sem syrgjum hana finnst að
það hafi verið langt fyrir aldur fram.
Hér sannast hið fornkveðna: Ekkert
er manninum vísara en dauðinn, ekk-
ert óvísar en dauðans tími.
Það var fyrir liðlega þrjátíu árum
að leiðir okkar lágu saman á sama
tíma og þau Ármann og Freyja rugl-
uðu saman reytum. Heimili þeirra
var um margt sérstakt, bar ótvíræð-
an vott smekks og listfengis hús-
bændanna. Þau voru ófá skiptin sem
við nutum gestrisni þeirra en þau
höfðu einstakt lag á að blanda saman
gestum með ólík áhugamál. Það var
ekki síst Freyja sem var það einkar
vel lagið að haga því svo að fólki leið
vel í návist hennar. Freyja var að
sumu leyti fremur hlédræg mann-
eskja, henni var ekki tamt að trana
sér fram, af hlýju sinni og mann-
gæsku veitti hún samferðamönnum
sínum af örlæti. Við teljum okkur það
til tekna að hafa fengið að njóta vin-
áttu hennar.
Freyja var um margt listræn í sér.
Ung að árum lagði hún stund á teikn-
ingu en þó var það einkum á sviði leir-
listar sem hún fann hæfileikum sín-
um útrás. Listrænna hæfileika
Freyju sér ekki einungis stað í ýms-
um þeim munum sem hún skapaði
heldur bar heimili þeirra Ármanns
órækan vott um smekkvísi hennar og
hæfileika.
Nú er mikill harmur kveðinn að
Ármanni og dætrum og víst er um
það að missir þeirra er mikill, frá
þeim sem er mikið gefið er mikið tek-
ið. Hitt er þó jafnvíst að þau eiga það
sem enginn getur tekið frá þeim,
minninguna um einstaka eiginkonu
og móður.
Við erum þakklát fyrir að hafa
fengið að kynnast Freyju og njóta
mannkosta hennar. Ármanni og
dætrum sendum við hlýjar samúðar-
kveðjur.
Herdís Svavarsdóttir,
Jón G. Friðjónsson.
FREYJA
JÓNSDÓTTIR