Morgunblaðið - 11.03.2004, Síða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 11. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í TILEFNI af því að á næsta ári
eru 200 ár liðin frá því að H.C. And-
ersen (Hosi í munni Fjölnismanna)
leit fyrst dagsins ljós í Óðinsvéum í
Danmörku frumsýnir Leikbrúðu-
land nú nýjar leikgerðir tveggja æv-
intýra hans. Enn eitt verkið byggt á
sögu eftir hann, Fjöðrin sem varð að
fimm hænum, var frumsýnt í fyrra-
haust þannig að Leikbrúðulending-
ar hafa safnað í sarpinn þremur æv-
intýrasýningum til að minnast
komandi afmælis. Við þetta bætist
sýningin Rauðu skórnir eftir sögu
H.C. Andersens, sem aðrir aðilar
standa að og var sýnd nýlega í
Borgarleikhúsinu.
Það þarf ekki að kynna Hosa fyrir
neinum: Íslendingar hafa hlustað á
eða lesið sögur hans mann fram af
manni, séð ýmsar gerðir þeirra á
leiksviði, í brúðuleikhúsi, á hvíta
tjaldinu eða í sjónvarpi og kvæði
hans um dúkkuna dansandi verið
sungið yfir þeim í vöggu. Steingrím-
ur Thorsteinsson var mikilvirkastur
þeirra þýðenda sem gáfu sig að æv-
intýrum H.C. Andersens og hefur
safn þýðinga hans margoft verið
gefið út. Ekki væri úr vegi að fara
yfir þessar þýðingar og gefa þær út
að nýju, enda Steingrímur á stund-
um hroðvirkur þýðandi og barn síns
tíma í orðavali og nýsköpun orða.
Jafnvel kæmi til greina að þýða
Hosa í allri sinni lengd upp á nýtt –
enda sleppti Steingrímur úr þeim
sögum sem höfðuðu minnst til hans.
Samt væri sennilega eftirsjá að
stílnum; hann á svo vel við efni
sagnanna og tíðarandann.
Helga Steffensen, stofnandi Leik-
brúðulands og forvígismaður, á
heiðurinn af hönnun brúðanna í
Pápi veit hvað hann syngur. Þetta
er mjög heppilegt verk fyrir yngstu
börnin, enda koma þar fyrir fjöl-
mörg húsdýr sem þeim finnst
skemmtilegt að sjá. Sagan er jafn-
framt einföld, full af endurtekning-
um og endar „vel“, allt eiginleikar
sem henta barnungum áhorfendum.
Helga Steffensen nýtir þennan efni-
við vel í hönnun sinni, spilar eins og
henni er lagið á stærðarmun Helgu
Elínborgar Jónsdóttur íklæddrar
búningi og brúðanna og skilar lit-
ríku og fjölbreyttu persónusafni.
Sérstaklega eru herramennirnir vel
heppnaðar brúður. Húmor Arnar
Árnasonar er hér í forgrunni, en
hann semur handritið með Helgu
auk þess að semja lög og texta, leik-
stýra og ljá sumum persónanna
rödd sína. Það er mikill fengur fyrir
Leikbrúðuland að fá svo þrautþjálf-
aðan raddsetningarmann í leik-
stjórastól. Hann skilur greinilega
forsendur vinnunnar sem þar fer
fram flestum betur.
Erna Guðmarsdóttir myndlistar-
maður hefur komið að brúðuhönnun
um nokkurra áratuga skeið. Val
hennar á Flibbanum kemur því ekki
á óvart, sagan gefur fágætt tæki-
færi til að leika sér með form nytja-
hlutanna sem Hosi persónugerir hér
svo eftirminnilega. Þessi ákvörðun
verður að teljast djörf því fátt er
sennilega fjarlægara nútímabörnum
en söguefnið, sem fjallar um raunir
flibba nokkurs sem gengur í gegn-
um hreinsunareld þrifnaðar, stífels-
is, pressunar og snyrtingar og end-
ar ónýtur í endurvinnslu. Það var
aftur á móti ennþá meira gaman
fyrir fullorðna áhorfendur að fylgj-
ast með hönnun og hreyfingu, hvort
sem var brúðanna eða grímu-
klæddra stjórnenda þeirra. Erna
náði að bregða upp stílhreinni en
jafnframt nýstárlegri myndrænni
sýn á þetta undarlega söguefni höf-
undar og dró, ásamt Erni Árnasyni,
meðhöfundi handritsins, upp áhuga-
verða mynd af karlrembu síns tíma í
aðalpersónunni. Þau bættu svo við
tveimur lirfum sem nokkurs konar
sögumönnum sem þróast svo í fyll-
ingu tímans í fiðrildi. Þar er um-
breytingarþemað undirstrikað: lirf-
ur verða að fiðrildum – línflibbi er
endurnýttur í pappírsgerð – allt er í
heiminum hverfult.
Það hefur verið áhugavert að
fylgjast með Helgu Steffensen í
Leikbrúðulandi þróa sífellt áhuga-
verðari sýningar í samvinnu við
ýmsa listamenn án þess að missa
tengslin við síendurnýjaðan hóp
ungra áhorfenda. Börn eru þakk-
látir áhorfendur þegar komið er til
móts við þeirra þarfir og útlit sýn-
inganna sem hér um ræðir er svo
vandað að þær ættu ekki síður að
höfða til fullorðinna fagurkera.
Hönnun og Hosi sjálfurLEIKLISTLeikbrúðuland
Höfundur upphaflegra sagna: H.C. And-
ersen. Þýðandi: Steingrímur Thor-
steinsson. Leikgerð fyrra verksins: Helga
Steffensen og Örn Árnason; hins síðara:
Erna Guðmarsdóttir og Örn Árnason. Höf-
undur vísna og tónlistar: Örn Árnason.
Leikstjóri: Örn Árnason. Brúðuhönnun í
fyrra verkinu: Helga Steffensen; í hinu
síðara: Erna Guðmarsdóttir. Hönnun leik-
myndar í fyrra verkinu: Stígur Stein-
þórsson. Hönnun búnings Pápa: Ingibjörg
Jónsdóttir. Raddir af bandi: Guðfinna
Rúnarsdóttir, Helga E. Jónsdóttir, Jakob
Þór Einarsson, Ragnheiður Steindórs-
dóttir, Valur Freyr Einarsson og Örn Árna-
son. Hljóðupptaka: Lótushljóð, Friðrik
Sturluson. Hljóðfæraleikur: Kjartan Valdi-
marsson. Brúðuleikarar: Helga Steffen-
sen og Helga E. Jónsdóttir. Laugardagur
21. febrúar.
PÁPI VEIT HVAÐ HANN
SYNGUR OG FLIBBINN
Sveinn Haraldsson
SAMLEIKUR klarinettu og fag-
otts er ekki hversdagsbrauð á tón-
leikum hér á landi, og sennilega ekki
ýkja mörg verk samin fyrir þá hljóð-
færasamsetningu. Það tekur mikinn
tíma að æfa upp tónleikaprógramm
og sjaldnast hafa hljóðfæraleikarar
tilefni til að halda nema eina tón-
leika með sama prógrammi. Það er
því í raun alltaf djarft að ráðast í slík
verkefni upp á von og óvon um góða
aðsókn, ekki síst þegar ekki er um
allra vinsælustu hljóðfæri að ræða
eins og til dæmis píanó og fiðlu. En
þetta gerðu þeir Einar Jóhannesson
klarinettuleikari og Rúnar Vilbergs-
son fagottleikari; létu slag standa og
buðu jafnframt upp á mjög áheyri-
lega og fjölbreytta efnisskrá, með
verkum eftir Beethoven, Poulenc og
Herbert H. Ágústsson. Það má
segja að Háskólatónleikar í Nor-
ræna húsinu séu kjörinn vettvangur
fyrir tónleika af þessu tagi; þeir eru
stuttir og fremur óformlegir, og
álagið á hljóðfæraleikarana ef til vill
minna af þeim sökum en ef um væri
að ræða tónleika í fullri lengd.
Dúó í B-dúr eftir Beethoven er í
sannkölluðum gleðitónlistarstíl í
anda Mozarts. Verkið hefði allt eins
getað heitið Divertimento, og er það
að sönnu; lauflétt og skemmtilegt.
Þessi tegund tónlistar var ákaflega
vinsæl á sínum tíma, eins og allar
götur síðan; stundum byggð á eigin
stefjum tónskáldanna, en einnig oft
á lánsstefjum, til dæmis vinsælum
óperustefjum. Mozart og Beethoven
voru snillingar þessa forms. Lipur
leikur þeirra Einars og Rúnars var
músíkalskur og kátur í anda verks-
ins; erfið hlaup og skalar fagottsins
hljómuðu fislétt og áreynslulaus.
Hvað tengir verk Beethovens ís-
lensku samtímaverki? Í tilfelli Sjö
stuttra invensjóna eftir Herbert H.
Ágústsson var það gleðin og húm-
orinn. Hver kaflanna sjö ber nafn
kenndar eða lyndiseinkunnar, eins
og angurblíðu eða hégóma, og
Rúnari og Einari tókst vel að draga
fram stemmningu hvers þeirra fyrir
sig. Enn var bætt í gleðina með Són-
ötu eftir Poulenc, þar sem gáska-
fullir ytri þættir umlykja dásamlega
lýríska rómönsu. Þar reis leikur
þeirra félaga líka hæst á þessum
skemmtilegu tónleikum, í ljóðrænu
og afskaplega músíkölsku samspili,
sem gaf ekki annað til kynna að
þetta væri þaulæft og margreynt
dúó, – svo samstilltir voru þeir.
Frábærir kammertónleikar
Ég sagði hér í upphafi að það væri
talsverð vinna að undirbúa eina tón-
leika. Einar Jóhannesson hefur því
tæpast slegið slöku við að undan-
förnu, því hann var einnig í stóru
hlutverki sama kvöld í Salnum. Þar
voru þær með honum Ingibjörg
Guðjónsdóttir sópran og Valgerður
Andrésdóttir píanóleikari.
Hvernig sem á er litið voru þessir
tónleikar óvenju fagmannlega unnir,
allt frá sametningu efnisskrárinnar
til flutningins. Efnisskráin var sam-
sett af íslenskum og erlendum verk-
um, sumum fyrir söngrödd og bæði
hljóðfærin, öðrum fyrir söng og pí-
anó, og tveimur fyrir klarinettu.
Þarna voru verk eftir tónskáld sem
sjaldan heyrast hér á tónleikum –
óverðskuldað; spennandi verk, for-
vitnileg verk, og jafnvel nýtt verk,
frumflutt af þremenningunum. Ljóð
Chamissos, Frauenliebe und -leben
þekkja margir úr samnefndu verki
Schumanns við ljóðaflokkinn. Hér
gat hins vegar að heyra útgáfu góð-
vinar Schuberts á sama ljóði, –
reyndar aðeins fyrsta ljóði flokksins;
en mikið var það forvitnilegt. Það
var tæpast í nokkru líkt verki Schu-
manns, en dró hins vegar sterkan
dám af sönglögum Schuberts, ekki
síst Hirðinum á hamrinum, þar sem
Schubert notar einmitt klarinettu
sem aukarödd með söngnum á
áhrifamikinn hátt.
Lög Jóns Ásgeirssonar, Hjá
lygnri móðu og Vor hinsti dagur er
hniginn, hljómuðu hér með klarin-
etturödd, sem Jón bætti við fyrir
þremenningana, og kölluðust þannig
á við upphafsverkið. Þar var sér-
staklega áhrifamikið hvernig Ingi-
björg og hljóðfæraleikararnir drógu
úr styrk í lokaerindi fyrra lagsins og
lögðu sinn blíðasta róm í orðin Innst
í hjarta … og undirstrikuðu þannig
innileikann í ljóði Laxness. Millispil-
ið á undan lokaerindi seinna lagsins
var líka sérdeilis músíkalskt spilað.
Þrjú lög eftir Gunnar Reyni Sveins-
son hljómuðu næst: dansinn Ríður,
ríður Hoffmann, Barnagæla frá
Nýja Íslandi og Um hina heittelsk-
uðu, öll mjög fallega flutt.
Klarinettan var í sviðsljósinu í
Tregaljóði ópus 25 eftir Alan Hovha-
ness, bandarísk-armenska tónskáld-
ið sem uppi var nær alla liðna öld.
Einar Jóhannesson tókst á við
dimma mystíkina í þessu óhemju
fagra verki, með þeim hætti að hver
einasta manneskja í salnum hlýtur
að hafa verið snortin jafnt á líkama
og sál. Myrkrið í verkinu er nánast
þrúgandi, en samt svo óendanlega
heillandi, og Einari tókst frábærlega
að vekja mótsögnina í ljóðrænni dul-
úðinni sem í senn er beinlínis hroll-
vekjandi.
Nýtt verk Ólivers Kentish er vafa-
lítið eitt hans besta; samið við ljóðið
Sól, stattu kyr, eftir Sigurð Sigurðs-
son frá Arnarholti. Óliver fer að
hætti madrigalatónskáldanna og
málar orðin eigin litum. Hendingin
þótt þú fallir í djúpið leitar djúpt
niður, en þegar vonin í ljóðinu eykst,
með orðunum: mitt hjarta til geisl-
anna leitar, rís tónlistin upp úr djúp-
unum og lokahljómar þess dóu út
eins og silfraðir sólstafir í hálfrökkri
og rímuðu þar með fallega við lang-
an bjartan upphafstón verksins, sem
var sem ákall til sólarinnar. Þetta
var áhrifamikið verk og flutningur-
inn frábær.
Eitt af mörgu sem kom skemmti-
lega á óvart á tónleikunum voru
verk eftir Matyas Seiber, Hjarðljóð
fyrir klarinettu og píanó, og Þrjú lög
við ljóð eftir Morgenstern, samin
fyrir söngrödd og klarinettu. Seiber
er sennilega þekktastur fyrir ein-
faldar tónsmíðar sem hann samdi
fyrir krakka í hljóðfæranámi, en
þessa hlið tónskáldsins þekkti gagn-
rýnandi ekki. Valgerður og Einar
drógu upp dásamlega sveita-
stemmningu í hjarðljóðinu, ljóðræna
og mjúka, og Ingibjörg og Einar
fóru hreinlega á kostum í ljóðunum
þremur.
Í kjölfarið fylgdi sönglag eftir
nemanda Seibers, Fjölni Stefánsson,
Litla barn með lokkinn bjarta, í eilít-
ið hægara tempói en maður á að
venjast. Fyrir vikið fékk lagið á sig
rórra og yfirvegaðra svipmót, sem
hæfði því vel.
Í inngangi lags Rakhmaninovs,
Syngdu ekki, fagra, sýndi Valgerður
hvers vegna hún er í röð okkar
fremstu píanóleikara. Mörgum
hættir til að baða rússneska melank-
ólíu í óþarfa væmni, – til dæmis með
ofnotkun á pedal. Valgerður notaði
pedalinn hins vegar mjög hóflega, og
án þess að allt rynni saman, og hver
nóta varð skýr og tær. Söngur Ingi-
bjargar undir lok lagsins, veikur, en
bjartur, var hrífandi.
Einar lék Dansa frá Korond í
Ungverjalandi, eftir László Dras-
kóczy, – súrrandi dansa með bragði
af klezmertónlist gyðinga og tónlist
Balkanþjóða, og tókst frábærlega að
fanga skarpa hrynjandi og léttleika
þessarar tónlistar.
Tónleikunum lauk með gleðipillu
Atla Heimis Sveinssonar: Það kom
söngfugl að sunnan, með klarinett-
uívafi, eins og í lögum Jóns Ásgeirs-
sonar.
Ingibjörg Guðjónsdóttir er
kannski ekki raddmesta söngkona
sem við eigum. Fáar söngkonur
standast henni þó snúning í sönglist-
inni. Rödd hennar er falleg og heil-
steypt; – raddsviðið jafnt og tónninn
hlýr og þokkafullur og framburður
mjög skýr og eðlilegur. Það besta
við söng hennar er músíkgáfan sem
skein úr hverju lagi sem hún söng á
þessum tónleikum. Valgerður og
Einar eru sömuleiðis framúrskar-
andi tónlistarmenn. Saman eru þess-
ir þremenningar herlegur flokkur,
þar sem músíkin er í fyrirrúmi og
ekkert annað. Þetta voru tvímæla-
laust langbestu tónleikar sem gagn-
rýnandi hefur sótt í langan tíma.
Verdi og Bach í sungnu máli
Það er óhætt að segja að Aðal-
heiður Pétursdóttir hafi allan þann
raddstyrk sem ein söngkona getur
látið sig dreyma um. Á hádegistón-
leikum hennar og Antoniu Hevesi í
Hafnarborg var líka miðað á sönglög
og aríur sem krefjast mikils af söng-
konunni. Öfugt við Ingibjörgu vant-
aði Aðalheiði þó bæði söngtækni og
músíkalitet til að valda þeim við-
fangsefnum sem hún réðst í.
Í fyrsta lagi vantar röddina fókus;
– það er að hún sé jöfn milli radd-
sviða. Efsta raddsvið, miðsvið og
brjósttónasvið hljómuðu eins og
þrjár gjörólíkar raddir. Í Musica
prohibita eftir Gastaldon beitti hún
einhvers konar stelpurödd sem
hljómaði allt öðru vísi en þunga
röddin í aríunum. Röddin liggur enn
of aftarlega og sérhljóðar eru allt of
kringdir. Háu tónarnir, eins og í
seinni aríu Azucenu úr Il trovatore,
voru ekki hreinir, og brjósttónar í
loka-ameni Ave Maríunnar eftir
Luzzi voru grófir.
Hvað túlkun varðar var hún dauf.
Í lokaatriði tónleikanna, aríunni, þar
sem Azucena horfist í augu við það
að hún er fyrir mistök búin að
fleygja barni sínu á bál, varð ekki
vart við mikla örvæntingu í túlkun
söngkonunnar.
Söngrödd er hægt að þjálfa enda-
laust, og þar á Aðalheiður óunnin
lönd og mörg tækifæri, og það er í
sjálfu sér spennandi glíma.
Yfir söngtónleikum Þórunnar El-
ínar Pétursdóttur sóprans og Sig-
rúnar Mögnu Þórsteinsdóttur org-
anista í Hjallakirkju á
sunnudagskvöldi var notaleg
stemmning eins og þar er gjarnan.
Tónlist Bachs var í öndvegi, og sér-
staklega gaman að heyra sálma úr
söngbók Schemellis, – lög sem Bach
ýmist samdi sjálfur eða raddsetti.
Þær Þórunn Elín og Sigrún
Magna voru óstyrkar í byrjun. Sig-
rún lék of varfærnislega á orgelið og
Þórunn var andstutt í hendingalok-
um og vantaði meiri hljóm í röddina.
Í Maríukvæði Atla Heimis Sveins-
sonar voru þær þó komnar á sporið
en þó vantaði á í ýmsu er á eftir
kom. Verk Bachs Allein Gott in der
höh sei Ehr var enn of varfærnislega
flutt, hékk varla saman og vantaði
allt músíkalskt flæði. Í Ave Marí-
unni sem Gounod samdi yfir prelúd-
íu Bachs var orgelleikurinn í prelúd-
íupartinum órólegur og
óyfirvegaður.
Rödd Þórunnar Elínar er falleg
og býr yfir miklum þokka, en í heild
voru tónleikarnir litlausir og hvert
verkið öðru líkt í túlkun og blæ-
brigðum.
Einar í tvívídd
og þrívídd
Bergþóra Jónsdóttir
Morgunblaðið/Eggert
„Langbestu tónleikar sem gagnrýnandi hefur sótt í langan tíma,“ segir um
Ingibjörgu Guðjónsdóttur, Einar Jóhannesson og Valgerði Andrésdóttur.
TÓNLIST
Norræna húsið
KAMMERTÓNLEIKAR
Einar Jóhannesson klarinettuleikari og
Rúnar Vilbergsson fagottleikari léku verk
eftir Beethoven, Herbert H. Ágústsson
og Francis Poulenc.
Miðvikudag 18. febrúar kl. 12.30.
Salurinn
KAMMERTÓNLEIKAR
Ingibjörg Guðjónsdóttir sópran, Einar Jó-
hannesson klarinettuleikari og Valgerður
Andrésdóttir píanóleikari fluttu íslensk
og erlend verk og frumfluttu nýtt verk eft-
ir Óliver Kentish.
Miðvikudag 18. febrúar kl. 20.
Hafnarborg
SÖNGTÓNLEIKAR
Aðalheiður Pétursdóttir mezzósópran og
Antonía Hevesi píanóleikari fluttu verk
eftir Donizetti, Verdi og fleiri.
Fimmtudag 19. febrúar kl. 12.
Hjallakirkja
SÖNGUR OG ORGEL
Þórunn Elín Pétursdóttir sópran og Sig-
rún Magna Þórsteinsdóttir organisti
fluttu verk eftir Atla Heimi Sveinsson, Jó-
hann Sebastian Bach og fleiri.
Sunnudag 22. febrúar kl. 20.