Pressan - 14.07.1994, Blaðsíða 24

„Allir mínir
eftirlætishöfundar
eru háaldraðir
dauðir"
Kolbrún Bergþórsdóttir
hitti Bríeti Héðinsdóttur
leikkonu og leikstjóra.
Að hluta til lifir leikarinn í
tilhúnum heimi. Að hvaða
leyti heldurðu að þetta
hlutskipti móti hann?
„Ætli öll störf móti ekki þann
sem fæst við þau. En ég held stund-
um að fólk verði leikarar af því það
tekur meira mark á tilbúnum
heimi en hinum raunverulega. Ég
held líka að það sama eigi við um
fólk sem sinnir öðrum listgreinum
og bókmenntastörfum; því finnst
tilbúni heimurinn áhugaverðari en
hinn. En auðvitað er það svo, að
mælikvarðann á hinn tilbúna heim
finnur maður í raunveruleikan-
um.“
En ýtir þetta hlutskipti leikarans
ekki undir einangrun?
„Á vissan hátt gerir það það. Það
er hætta á því vegna þess að þetta
starf er svo fúllnægjandi að maður
týnir umheiminum. Það koma
skeið þar sem maður veit ekkert
hvað er að gerast í veröldinni. Svo
heyrir maður löngu seinna eitthvað
sem manni þykir íféttnæmt. Þá
kemur maður eins og álfúr út úr
hól og segir: „Hvernig gat þetta far-
ið framhjá mér?“ Þá kemur í ljós að
þessi fréttnæmi atburður hefúr
gerst á einhverju svona skeiði."
En nú eru alls kyns persónur sem
leikarinn þarf að samsama sig. Þarf
hann ekki að vera sálfrœðingur í eðli
sínu eða mannþekkjari til að geta
sett sig í spor þeirra og gert þeim
sannjœrandi skil?
„Eg held að góður leikari sé alltaf
mannþekkjari, meðvitað eða
ómeðvitað.“
Og efhann er það ekki þá er hann
ekki góður?
„Nei, sennilega ekki.“
En heldurðu þá að innlifun og
itinscei séu meira virði en tœknilega
hliðin í sviðsleik eða er ekki hœgt að
skilja þetta að?
„Ég held varla að það sé hægt að
skilja þetta að. Ég held að við alla
listsköpun sé innlifun algjört skil-
yrði. Það er ekkert dularfúllt við
það. Ef þér finnst gaman að ein-
hverju þá er það af því að þú lifir
þig inn í það, til dæmis samsamar
þig einhverri persónu. Börn gera
þetta. Hjá þeim heitir það þykj-
ustuleikur. Það er alveg það sama
sem gerist hjá leikaranum. Hann
verður önnur persóna þegar hann
leikur, nýtir þennan mannlega eig-
inleika í starfi.“
En hvað ef leikari er ósáttur við
viðbrögð eða athafnir persónu?
„Leikari verður alltaf að finna
réttlætingu persónunnar þó að það
sé erfitt. Allar manneskjur réttlæta
gjörðir sínar fyrir sjálfúm sér, það
er víst mannlegt eðli — því mið-
ur.“
Finnst þér skemmtilegra að leika
persónur sem þú skilur ekki fullkom-
lega?
„Hvenær skilur maður eitthvað
„Samkeppni er
ekki til í listaheim-
inum. Það er Jjöl-
miðlarugl. “
fullkomlega? í stuttu máli finnst
mér skemmtilegra að leika í góðum
leikritum en vondum.
Annars hef ég áhyggjur af því að
leikhúsið sé að verða fyrir litla hópa
áhugamanna um leildist. Þetta er
mjög áberandi erlendis. Ég hræðist
og berst á móti öllum tilhneiging-
um til að gera íslenskt leikhús að
elítuleikhúsi. Það er út í hött og
yrði dauðadómur yfir íslensku leik-
húsi. Auk þess er íslenska elítan of
fámenn, hún gæti aldrei haldið
slíku leikhúsi uppi. Einhvern tím-
ann heyrði ég sagt að það væri að- E
eins rúmlega eitt prósent Lund- =
únabúa sem færi í leikhús. Það er *
hins vegar hinn almenni borgari á -
Islandi sem heldur leikhúsinu 5
uppi. Islenska leikhúsið er alþýðu-
leikhús og á að vera það áffam.“
Hvað tneð íslenska leikritagerð,
hvernigfinnst þér hún standa?
„Við höfum eignast ágætis leik-
ritaskáld. Það eru auðvitað skrifuð
fleiri vond leikrit en góð en það á
líka við annars staðar í heiminum.
I öllum löndum er hörgull á góð-
um leikritahöfundum. Ég hef
ákveðna kenningu um það mál
sem ég veit ekki hvort stenst. Ég
held að sjónvarpið kaupi efnilega
höfunda. Það er mikil ffeisting fyrir
höfundana að taka slíku boði því
það er erfiðara að komast að í ieik-
húsunum, auk þess er þar minna
borgað en um leið eru kröfúrnar
miklu meiri.“
Ett hvaðfitinst þér standa upp úr í
íslenskri leikritun í dag?
„Ja, við eigum til dæmis þessa
karla, Ólaf Hauk, Birgi og Guð-
mund Steinsson og reyndar fleiri.
Leikritahöfundarnir þyrftu bara að
vera enn fleiri og gera betur.“
Nú virðast leikarar, jafnt karlar
sem konur, yfirleitt sammála um að
hörgull sé á góðum kvenhlutverkum.
„Það er staðreynd. Það hafa ver-
ið gerðar úttektir á því. Ég held að
hlutföilin séu sjö á móti þremur,
konunum í óhag. En það er líka
rétt að kvenhlutverkin eru ekki eins
áhugaverð. Þeir eru fáir sem skrifa
góð kvenhlutverk. Halldór gerir
það, Ibsen gerir það, Shakespeare
gerir það en ef þú sleppir risunum,
sem gera allt vel, þá er munurinn
mjög greinilegur.“
Er ekki eitthvert karlmannshlut-
verk sem þig hefur latigað mjög mik-
ið til að leika?
„Það hefúr alla langað til að leika
Hamlet, hvort sem þeir eru tvítugir
eða sjötugir, karlmenn eða konur.“
Hvernig hefðir þú viljað leika
hann?
„Mig grunar að einn maður hafi
leikið hann þannig og þann mann
„Það er eins með listina og ástina; það á
ekki að tala svo mikið um hana, bara
njóta hennar og stunda hana. “
fékk ég ekki að sjá og stóð ég þó í
biðröð oft og einatt. Hann hét
Oskar Werner og var austurrískur
leikari, ákaflega góður leikari sem
fór illa.“
Hvaða hlutverk heldurðu að þú
hafir haft mesta ánœgju af að leika?
„Þau hafa, guði sé lof, verið
mörg. En mér hefur aldrei þótt eins
gaman að fást við neitt og verk
Halldórs Laxness — bæði sem leik-
stjóri og leikari. Ég held ekki að það
þarfhist skýringar. Halldór er í risa-
flokknum og þar á ofan Islending-
ur. Það fer enginn fram úr hon-
um.“
Hvaða hlutverk heldurðu að hafi
reynt mest á þig?
„Jarþrúður í „Húsi skáldsins“.
Það var agalegt."
Að hvaða leyti?
„Ég geri mér ekki alveg grein fyr-
ir því en ég veit bara að ég var veik
manneskja allan daginn. Vaknaði
með stein á þindinni. Samt er það
hlutverk eitt það skemmtilegasta
sem ég hef leikið.“
Hvaða persóna sem þú hefur leik-
ið hefurþérfundist líkust þér?
„Eina skiptið sem það hefúr
truflað mig var í dönsku leikriti
sem ég lék í fyrir nokkrum árum.
Sú persóna hefði alveg getað verið
ég. Hún bjó við aðrar aðstæður en
ég en viðhorf hennar og skoðanir
voru alltof svipuð mínum.“
Hefurðu einhver títnann leikið
illa?
„Oft — reyndar offast. Það er
líka mismunandi ffá sýningu til
sýningar. Þarna koma líka til ytri
ástæður. Versti óvinur manns á
sviði er þreyta. Maður á aldrei að
fara þreyttur inn á svið. Það fer svo
mikill kraffur og orka í leikinn.
Maður á einhvern veginn að finna
sér tíma fyrir sýningu til að hvíl-
ast. En það geta náttúrlega verið
praktísk vandkvæði á því.“
Þú hefur leikið á sviði, í útvarpi,
sjónvarpi, í kvikmyndum. Þetta
eru ákaflega ólíkir miðlar.
„Það eru ólík vinnubrögð. En
það er ekkert eins skemmtilegt og
að leika á sviði.“
Er það stemmningin og áhorf-
endurnir?
„Nei, það er meira gaman að
æfa en leika. Þetta finnst mörgum
leikurum, ég er ekld ein um það.
Það skemmtilegasta í undirbún-
ingnum eru síðustu tíu dagarnir
en þá líður manni reyndar verst.
En síðustu dagarnir, þegar allt er
að koma saman, það er einhver
sensasjón sem ég fæ aldrei nóg
af.“
Þú átt rúmlega þrjátíu ára leik-
feril að baki. Er ekkert drautna-
hlutverk setn þú hefur átt annað eti
Hamlet og ekki fettgið?
„Jú, jú, ég á mörg draumahlut-
verk enn þann dag í dag. Nú kom
Mávurinn upp í fyrra, allir vildu
leika í honum. Fáviti Dostojevskís
í ár, það langar alla til að vera
með í því.“
Þú ert rétta konan í Dostojevskí.
„Mér væri sama þótt ég yrði
bara látin ganga inn með bakka,
mig langar svo til að vera með.“
Myndin sem flestir leikhúsgestir
gera sér afþér er þung og dramatísk.
„Eins og mér finnst gaman að
leika í kómedíum!"
Afhverju heldurðu að þessi ímynd
hafifest við þig?
„Ég veit ekki til að ég hafi neina
„ímynd“! Ég held að það sé bara
bara nýjasta hlutverkið sem festist
við mann hverju sinni. Ég held að
áhorfendur — að ég tali ekki um
gagnrýnendur — hafi ákaflega
stutt minni — og það gerir heldur
ekkert til.“
Er tttikil samkeppni itman leik-
arastéttarinnar?
„Samkeppni er nú ekki til í lista-
heiminum. Það er fjölmiðlarugl. Ég
hef aldrei kynnst listamanni sem
starfar til að keppa við annan lista-
mann. Listamaður keppir ekki við
neinn, hann keppir að einhverju.
Markmiðið færist alltaf undan
honum. Enginn algildur mæli-
kvarði er til á árangurinn. Maður
reynir bara alltaf að „gera betur
næst“. En ef verið er að tala um at-
vinnumarkað þá eru margir um
hvert hlutverk. Við erum til dæmis
nokkrar á svipuðum aldri og ég í
Þjóðleikhúsinu og það verður bara
ein valin í hlutverk sem við allar
vildum kannski fá. Það fer ekki
fram nein samkeppni. Ein er valin
og listsköpun eitis og um keppnis-
íþróttir vceri að rceða?
„Já. Það er talað af mikilli van-
þekldngu og það tal virkar off hjá-
kátlega. Annars eru svo vitleysisleg-
ar umræður í gangi, það er eigin-
lega sama um hvað. Ég held stund-
um að Islendingar séu sjálfhverf-
asta þjóð í heimi. Það fer allt út í
barnalegt mont eða minnimáttar-
kennd. Ég held að við ættum að
fara í bindindi og tala ekki um sjálf
okkur í eins og eitt ár.
Það hefúr verið sagt að einn
mælikvarði á sjálfstæði þjóðar sé
hvort hún hafi eigið mat í menn-
ingarlegum efnum. Ég er viss um
að þetta er rétt og þetta vantar al-
veg hér á landi. Ertu ekki sam-
mála?“
Ég er hjartanlega satnmála.
„Eg er náttúrlega að einfalda
mjög gróft en ef þú tækir dæmi-
gerðan íslending, karl eða konu, þá
er hann sífellt að tala um sjálfan sig
og um það hvað aðrir hafi sagt um
sig. Ef þú settir hinn dæmigerða Is-
lending í leikrit þá yrði það hræði-
leg persóna. Hún hefði enga sjálfs-
virðingu og treysti aldrei á eigið
mat. Og nú er ég farin að tala um
íslendinga - enda íslensk!“
En hvað segirðu þá um gagttrýni
eitts og hútt hefurþróast hér á landi?
„Hún hefur ekkert þróast. Ann-
ars nenni ég ekki að hugsa um
hana. Hún er heimilisböl sem leik-
húsið verður að búa við. Maður
bara tekur því. Það er eins og að
hafa vitlausan ungling á heimilinu
sem veður um allt á skítugum
skónum, skammast út í allt og alla
en leggur sjálfúr ekkert af mörkum.
Maður bara stynur og er feginn
þegar hann hypjar sig út.
Annars heíd ég í stuttu máli að
það sé eins með listina og ástina;
það eigi ekki að tala svo mikið um
hana, bara njóta hennar og stunda
hana. Listin skiptir mildu í lífi
fjölda fólks. Góðar bækur, góð tón-
list, gott leikhús."
Lestu mikið?
„Já, ég hef gert mikið af því í
gegnum tíðina. Ég held að það sé
mjög gott fyrir leikara að lesa. Ég
hvet leiklistarnemendur til að lesa.“
Afhverju?
„Góðar bækur miðla manni lífs-
reynslu. Það er ekki hægt að ætlast
til að leikarinn upplifi sjálfur allt
sem hann þarf að leika. Þú þarft
ekki að drepa mann til að leika
morðingja. Én ef þú lest Glæp og
refsingu þá færðu kannski eitthvað
á tilfinninguna um þann veruleika.
Annars finn ég á mér tvenn elli-
merki. Önnur eru þau að ég er far-
in að þurfa að nota gleraugu og
það fer ógurlega í taugamar á mér
því ég hafði ffábæra sjón. Hitt er að
ailir mínir eftirlætishöfundar eru
ýmist háaldraðir eða dauðir —
margir löngu dauðir.“
,Gagnrýnin er heimilisböl sem leikhúsið
verður að búa við. “
og svo vonum við hinar að við
verðum heppnari næst. Það er el<k-
ert annað að gera. Þetta er ekki
íþróttakeppni."
Finnst þér fjölmiðlar tala um list
24 PRESSAN FIMMTUDAGURINN 14. JULI 1994