Fréttablaðið - 17.03.2005, Blaðsíða 20

Framför Íslands undangengin ár
er ótvíræð. Landið hefur skipt um
ásjónu: það er engu líkara en land-
ið hafi einnig skipt um ábúendur,
en svo er þó ekki nema að litlu
leyti. Í þessum dálki og tveim öðr-
um langar mig að velta upp
ýmsum hliðum þeirrar þróunar,
sem hér hefur átt sér stað að und-
anförnu og heldur áfram, og
stikla á stóru.
Skoðum forsöguna fyrst. Ísland
var bláfátækt um aldamótin 1900:
þjóðin hafði varla neitt til neins,
hér stóð varla steinn yfir steini. Ís-
land var eymdartákn að bók-
menntum landsins einum undan
skildum, ekki aðeins í augum út-
lendinga, heldur einnig í augum
Íslendinga sjálfra – líkt og Afríka
er eymdartákn á okkar dögum. Ís-
lendingar voru um aldamótin 1900
hálfdrættingar á við Dani, og nú
stöndum við jafnfætis Dönum.
Tekjur á mann á Íslandi hafa tólf-
faldazt síðustu hundrað ár, tekjur
á mann í Danmörku hafa sexfald-
azt. Þessi árangur er markverður
m.a. fyrir þá sök, að Íslendingum
voru lengi eins og Írum mislagðar
hendur í efnahagsmálum, að ekki
sé meira sagt. Landið var reyrt í
víðtæka viðskiptafjötra frá 1930
til 1960 og losnaði ekki nema til
hálfs úr viðjunum í viðreisnar-
byltingunni 1960 og hefur ekki
enn náð fullum frelsisþroska.
Viðjarnar skertu kjör þjóðarinnar
og kölluðu á skuldasöfnun í út-
löndum til að vega á móti kjara-
skerðingunni af völdum vondrar
hagstjórnar. Önnur afleiðing var
mikil verðbólga, einkum frá 1970
til 1990 – næstmesta verðbólga á
OECD-svæðinu á eftir Tyrklandi.
Verðbólgan bitnaði á arðsemi fjár-
festingar og gróf undan efnahags-
lífinu með því móti og ýtti um leið
undir óhóflega skuldasöfnun í út-
löndum.
Af hverju stafaði óstjórnin?
Sumpart helgaðist hún af kjör-
dæmaskipan, sem tefldi völdum
og áhrifum í hendur dreifbýlis á
kostnað þéttbýlis. Viðskipta-
viðjarnar 1930-1960 voru skilgetið
afkvæmi þeirrar skoðunar, að
dreifbýli væri æðra þéttbýli og
nauðsyn bæri til að hefta straum
fólksins úr sveitunum og þau öfl,
sem knúðu strauminn áfram –
markaðsöflin. Það lifir enn í þess-
um gömlu glæðum. Þrálát stað-
setning Reykjavíkurflugvallar á
rándýru byggingarlandi í miðri
Reykjavík er t.a.m. byggðamál,
enda berjast nokkrir þingmenn
utan af landi gegn því með oddi og
eggju, að Reykjavík verði leyst af
klafanum og fái að dafna í friði.
Þessir þingmenn hegða sér eins
og menn, sem hafa tjaldað í tún-
inu heima hjá öðrum – nei, inni í
stofu! – og bregðast ókvæða við,
ef eigandinn biður þá að gera svo
vel að færa sig um set. Það hefur
verið landsbyggðarslagsíða á
kjördæmaskipaninni frá fyrstu
tíð, eins og Hannes Hafstein lýsti
strax á fyrstu árum heimastjórn-
ar og varaði við. Alþingi hefur
brugðizt við vandanum smám
saman með því að tryggja jöfnuð
á milli flokka, en það er falskur
jöfnuður, af því að útkoman er
landsbyggðarslagsíða á flokkun-
um öllum.
Kjördæmaskipanin var samt
ekki eini fúni burðarásinn í
innviðum efnahagslífsins á öld-
inni sem leið. Vinnumarkaðsskip-
anin frá 1938 bauð upp á þráfelld-
an ófrið milli verkalýðs og vinnu-
veitenda, og ríkisrekstur banka-
kerfisins bauð upp á sóun, sukk og
spillingu. Átökum á vinnumarkaði
lyktaði iðulega með kjarasamn-
ingum, sem engin leið var að efna,
svo að stjórnvöld töldu sig þá
nauðbeygð til að leysa vinnuveit-
endur úr snörunni með því að
fella handa þeim gengi krónunnar
eða prenta peninga, og afleiðingin
var mikil verðbólga. Umbjóðend-
ur verklýðsfélaganna litu þó svo
á, að þeir væru að reyna að endur-
heimta fyrri kaupmátt, sem hafði
verið hafður af þeim með verð-
bólgu: menn köstuðu sökinni hver
á annan. Þessi vinnumarkaðsskip-
an stendur enn, en eigi að síður
hafa róstur á vinnumarkaði verið
minni en áður, og kjarasamningar
hafa jafnan verið hóflegir síðan
1990 borið saman við fyrri tíð.
Þessi umskipti eru yfirleitt kennd
við þjóðarsáttarsamninga 1990,
en það er rangnefni, því að þjóð-
arsáttin var innsigluð með vald-
boði – bráðabirgðalögum – um
kjör háskólamanna skömmu síðar.
Og þá vaknar þessi spurning:
hvers vegna byrjuðu menn allt í
einu að semja um hóflega hækkun
kauplags? Menn virðast margir
hafa litið svo á, að verklýðsforust-
an og vinnuveitendur hafi skyndi-
lega skipt um skoðun og ákveðið
upp á sitt eindæmi að fara nýjar
leiðir. Gylfi Zoëga prófessor and-
mælir þessari skoðun í grein, sem
mun birtast fljótlega í Fjármála-
tíðindum, og það hefur Guðmund-
ur Ólafsson hagfræðingur einnig
gert á fundum og í útvarpi. Þeir
færa rök að því, að breyttar að-
stæður – gjaldþrot, aukið atvinnu-
leysi – hafi neytt verklýðsforust-
una til að skipta um aðferð. Þess-
ar breyttu aðstæður spruttu svo
aftur af breyttri stjórn efnahags-
mála – vaxtafrelsi, verðtryggingu
o.fl. – árin næst á undan. Af
hverju stafaði stefnubreytingin?
Sinnaskiptum eða hrakningum?
Meira næst. ■
Þ að er ekki aðeins að háskólastarf standi með miklumblóma hér á landi um þessar mundir og að hver há-skólinn verði til á fætur öðrum, heldur virðist sem
aldrei hafi fleiri íslenskir stúdentar verið í læknanámi. Í
grein í Fréttablaðinu í gær skrifar Ingólfur Ingólfsson,
læknanemi í Danmörku, að um eitt hundrað Íslendinga
stundi nám í læknisfræði við þrjá háskóla þar í landi – í
Árósum, Óðinsvéum og Kaupmannahöfn. Ingólfur segir
námið vera að uppbyggingu mjög áþekkt læknanáminu við
læknadeild Háskóla Íslands. Læknanám í einu Norðurland-
anna er viðurkennt annars staðar á Norðurlöndum, þannig
að íslenskir læknastúdentar í Danmörku ættu ekki að þurfa
að óttast að þeim verði hafnað hér þótt þeir hafi stundað
námið erlendis. Það er löngu þekkt að eftir nám í læknadeild
Háskóla Íslands fer stærstur hluti þeirra sem ljúka hér
prófi til útlanda til framhaldsnáms. Þannig eru hundruð ís-
lenskra lækna nú í framhaldsnámi erlendis. Margir íslensk-
ir læknar hafa stundað framhaldsnám sitt annars staðar á
Norðurlöndum og síðan komið hingað heim til starfa í heil-
brigðisgeiranum.
En hvers vegna eru svona margir íslenskir lænanemar
við nám í Danmörku? Gera má ráð fyrir að það sé að hluta
til vegna þess að þeir hafa ekki komist að í nám við lækna-
deild HÍ. Þá ber þess að geta að það hefur oft verið auðvelt
fyrir Íslendinga að komast að í dönskum háskólum og á
dönskukennsla í skólum hér áreiðanlega sinn þátt í því. Þá
er á það að líta að engin skólagjöld eru við danska háskóla og
íslenskir námsmenn þar njóta sömu kjara hvað varðar
námslán og væru þeir hér. Þessi mikla ásókn íslenskra
læknastúdenta til Danmerkur kallar ef til vill á einhver við-
brögð frá dönskum yfirvöldum, því töluverður kostnaður
hlýtur að hljótast af því fyrir danska skattborgara að vera
með eitt hundrað íslenska læknanema í háskólum þar í landi.
Það er reyndar ekkert nýtt að Íslendingar flykkist í nám til
Danmerkur nú á síðari árum, að ekki sé nú minnst á Hafnar-
ár gömlu stúdentanna. Íslenskir tækniskólanemar hafa
löngum verið fjölmennir í Danmörku, enda í sumum til-
fellum verið sérstakir samningar í gildi þar að lútandi.
Í grein sinni segir Ingólfur: „Ætla má að læknanemar við
Læknadeild Háskóla Íslands séu um 300 talsins. Hundrað
manna viðbót við þann fjölda er töluverð aukning. Að auki
fjölgar íslenskum læknanemum í Ungverjalandi jafnt og
þétt.“ Þeir munu vera á þriðja tug. Síðar segir hann: „Með
tilkomu þessa stóra hóps læknanema er kannski komin sú
heilbrigða samkeppni við Læknadeild Háskóla Íslands sem
sumir telja að hafi vantað. Það hlýtur að teljast jákvætt
fyrir heilbrigðismál á Íslandi að svo margir kjósi að mennta
sig erlendis og komi þannig með vinnukraft, þekkingu og
nýjar hugmyndir til landsins.“
Þarna er líklega komin lausnin á læknaskorti hér á landi
og þá sérstaklega hvað varðar landsbyggðina, því þar hefur
oft reynst þrautin þyngri að manna læknishéruð. ■
17. mars 2005 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Eitt hundrað læknanemar við nám
í þremur háskólum í Danmörku.
Læknaskortur
brátt úr sögunni
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
FRAMFÖR ÍSLANDS
ÞORVALDUR
GYLFASON
Af hverju stafaði
óstjórnin? Sumpart
helgaðist hún af kjördæma-
skipan, sem tefldi völdum
og áhrifum í hendur dreif-
býlis á kostnað þéttbýlis.
,,
128 bls.
Verð aðeins
2.690 kr.
Frábær bók fyrir
fróðleiksfúsa og
forvitna krakka!
Glæný bók, full af ótrúlega
spennandi fróðleik og
frábærum myndum. Kort
af öllum heiminum þar
sem upplýsingar um
landslag og mannlíf eru
settar fram með skýrum
og skemmtilegum hætti.
Fyrsta heimsreisan
1. sæti
Barnabækur
Penninn Eymundsson
og Bókabú›ir MM
9. – 15. mars
Sinnaskipti eða hrakningar?
Íhuga tilboð
Innan skamms ræðst hvort Guðfinna
Bjarnadóttir rektor og samstarfsfólk
hennar í Háskólanum í Reykjavík (með
Tækniháskólann innanborðs) ákveða að
fara í viðræður við Garðabæ eða Reykja-
vík um framtíðarstaðsetningu skólans.
Hefur fyrrnefnda sveitarfélagið í nokkur
ár unnið að skipulagi háskólaþorps í Ur-
riðaholti og liggja fyrir vandaðar tillögur
um hvernig skólanum yrði þar fyrirkom-
ið með stúdentagörðum og annarri
þjónustu. Reykjavíkurborg virðist hafa
verið nokkuð sein að átta sig á því að
hún væri hugsanlega að
missa nokkurra þúsund
manna háskóla úr
borginni en brást
við fyrir
nokkrum
dögum með tilboði um „bestu lóð á
landinu“, austan við flugvöllinn í Naut-
hólsvíkinni. Margir óttast að verði tillag-
an að veruleika sé verið að eyðileggja
eitt dýrmætasta útivistarsvæði höfuð-
borgarinnar.
Gagnrýnt
Málið kom til umræðu á fundi borgar-
stjórnar á þriðjudaginn og gagnrýndi
minnihlutinn þá tillöguna harðlega þótt
hann sé eðlilega hlynntur því að skólinn
verði áfram innan borgarmarkanna.
Björn Bjarnason rifjaði upp að borgar-
yfirvöld hefðu á sínum tíma hreykt sér af
gerð Ylstrandarinnar og sjóbaðsins í
Nauthólsvík og oft rætt um nauðsyn
þess að varðveita svæðið í kringum vík-
ina sem sérstakan kyrrlátan unaðsreit
borgarbúa. Nú væri hugmyndin hins
vegar sú að breyta þessum reit í at-
hafnasvæði mörg þúsund manna há-
skóla með öllum þeim umsvifum sem
slíkri starfsemi fylgdu.
Fljótræði
„Margt bendir því miður til þess, að hér
séu menn í fljótræði á síðustu stundu að
reyna að bjarga sér út úr vanda. Málið
hafi í raun ekki verið hugsað til enda fyrir
utan að alla almenna kynningu á því
skortir,“ sagði Björn. Hann benti enn
fremur á að hugmyndir um Háskólann í
Reykjavík á flugvallarsvæðinu gengu
gegn nýlegu svæðisskipulagi höfuðborg-
arsvæðisins og gera þyrfti verulegar á því
í samvinnu allra sveitarfélaga til að hug-
myndin næði fram að ganga.
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA