Fréttablaðið - 01.09.2005, Blaðsíða 26

Mörgum bregður skiljanlega í
brún við að þurfa nú að borga
113 til 120 krónur fyrir hvern
bensínlítra, sem kostaði 70 krón-
ur ekki alls fyrir löngu. Sunnu-
dagsbíltúr frá Reykjavík austur
á Þingvöll getur hæglega kostað
2.000 krónur bara fyrir bensínið.
Hvernig bregzt fólk við svo mik-
illi verðhækkun? Hvað er til
ráða?
Sagan bregður birtu á málið.
Olíuverðshækkunin mikla fyrir
þrjátíu árum kallaði á hörð við-
brögð í Bandaríkjunum og öðr-
um olíuinnflutningsríkjum. Það
var ekki við öðru að búast, enda
margfaldaðist heimsmarkaðs-
verð á bensíni og olíu til upphit-
unar 1973-1974. Langar biðraðir
mynduðust við bensínstöðvar
þar vestra, leyfilegur hámarks-
hraði á vegum var lækkaður úr
70 mílum á klukkustund í 55,
bílaframleiðendum í Detroit var
einnig uppálagt með lögum að
auka sparneytni ökutækja, jap-
anskir smábílar ruddu sér til
rúms í Bandaríkjunum og um all-
an heim og Carter Bandaríkja-
forseti klæddist lopapeysu og
bað landsfólkið að venja sig við
minni hita í heimahúsum og á
vinnustöðum í orkusparnaðar-
skyni. Biðraðirnar við bensín-
stöðvarnar hurfu eftir skamma
hríð, og lífið færðist aftur í fyrra
horf.
Sagan endurtók sig 1979-1981,
nema nú voru menn reynslunni
ríkari og áttu enn auðveldara
með að laga sig að hærra orku-
verði en áður. Viðbrögðin voru
ekki jafnhörð í Evrópu, þess
gerðist ekki þörf, því að þar var
bensínverð mun hærra fyrir
vegna gjaldheimtu frá gamalli
tíð, svo að hlutfallshækkun olíu-
verðs var minni þar en í Amer-
íku og olli þeim mun minna
raski. Eigi að síður brugðust
Evrópumenn einnig vel við olíu-
verðshækkuninni í bæði skiptin,
t.d. með því að auka sparneytni
evrópskra bíla og bæta almanna-
samgöngur. Evrópskir bílar
ruddu sér nú braut inn á Banda-
ríkjamarkað við hlið japanskra
bíla í áður óþekktum mæli.
Bandarískir bílar hurfu að heita
má af götum evrópskra borga á
árunum eftir 1980: þeir þóttu
einfaldlega of dýrir í rekstri.
Toyota hefur æ síðan selzt allra
bíla mest á Íslandi.
Olía lækkaði þó smám saman
aftur í verði eftir 1981 miðað við
ýmislegt annað, svo að bensín vó
þá ekki lengur jafnþungt í út-
gjöldum heimilanna vestan hafs,
og þá sáu bandarískir bílafram-
leiðendur sér leik á borði: þeir
byrjuðu að framleiða jeppa.
Hvers vegna jeppa? Það stafaði
m.a. af því, að vinveittir stjórn-
málamenn skilgreindu jeppana í
lögum sem landbúnaðartæki, og
þeir voru því undanþegnir þeim
kröfum, sem gerðar eru til fólks-
bíla um sparneytni og útblástur
úrgangsefna. Þannig tókst þeim í
Detroit að stilla verðinu á þess-
um nýju tryllitækjum svo í hóf,
að þau hafa selzt eins og heitar
lummur bæði heima og erlendis
og gerbreytt ásjónu t.a.m.
Reykjavíkur og annarra byggða
(og óbyggða, svo sem hjólför á
hálendi Íslands vitna um). Meira
en helmingur nýrra bíla í Banda-
ríkjunum er nú jeppar og svipuð
tæki. Jepparnir brenna um 40
prósent af öllu eldsneyti í Banda-
ríkjunum og blása út röskum
fimmtungi þess koltvísýrings
sem Bandaríkjamenn sleppa út í
andrúmsloftið og mestu veldur
um hlýnun loftslags um heiminn.
En nú er mörgum jeppamann-
inum brugðið. Bílaframleiðend-
um í Detroit er ekki heldur
skemmt, því að hækkun bensín-
verðs á heimsmarkaði hefur
dregið úr jeppasölu um víða ver-
öld. Verðhækkunin stafar m.a. af
aukinni eldsneytiseftirspurn í
Kína, þar sem meira en milljarð-
ur manna er sem óðast að skipta
út ryðguðum reiðhjólum fyrir
nýja bíla, einkum japanska,
þýzka, kóreska og kínverska bíla.
Mörg erlend fyrirtæki framleiða
bíla í Kína. Þeir í Detroit sitja
eftir með síminnkandi markaðs-
hlutdeild – og sárt ennið.
Hvernig gat þetta gerzt? Ein
skýringin er sú, að bílaverk-
smiðjurnar í Detroit – General
Motors, Ford og Chrysler – van-
mátu hættuna á hækkun bensín-
verðs og nýttu sér nýja tækni til
að auka vélarafl nýrra bíla frek-
ar en að auka sparneytni þeirra.
Og nú hefur Toyota sett á mark-
að nýjan bíl, sem gengur jöfnum
höndum fyrir bensíni og raf-
magni. Bíllinn sá virðist líklegur
til að fara sigurför um heiminn.
Allir helztu bílaframleiðendur í
Japan (Honda, Mazda, Nissan og
Toyota), DaimlerChrysler og
General Motors vinna nú að þró-
un vetnisbíla. Miklar vonir eru
bundnar við slíka bíla. Banda-
rísku bílafyrirtækin virðast þó
einna helzt reiða sig á lækkun
olíuverðs á heimsmarkaði, til-
slakanir löggjafans frá fyrri við-
miðum um mengunarvarnir og
olíuvinnslu í friðlöndum í
Alaska. ■
Cherie Booth Blair, lögfræðingur og eiginkona Tonys Blair for-sætisráðherra Breta, sem var hér í vikunni á ráðstefnu í til-efni af 75 ára afmæli Vigdísar Finnbogadóttur, gerði börn og
barnauppeldi að umræðuefni í viðtali við Fréttablaðið. Þar lagði
hún áherslu á barnagæslu og hve mikilvæg hún væri til þess að ná
jafnrétti kynjanna. Það má ætla að kona í hennar stöðu hafi nóg af
barnfóstrum, en engu síður var þetta eitt aðalumræðuefni hennar í
viðtalinu. „Það er sannarlega einhver stífla í gangi, sérstaklega
hvað varðar launajafnrétti. Við erum búin að berjast svo lengi fyr-
ir launajafnrétti en það virðist sem okkur takist ekki að ná full-
komnu samræmi milli meðallauna karla og meðallauna kvenna. Ég
er sannfærð um að skýringarnar á því er meðal annars að finna í
barnagæslu. Ekki að fullu, en stórum hluta,“ sagði Cherie Booth
Blair.
Barnagæsla getur verið mikill höfuðverkur fyrir margt foreldr-
ið, ekki síst þá sem eru einstæðir. Þess vegna þarf að leggja bæði
vinnu og fjármuni í að bæta fyrirkomulag þeirra mála. Mikið hef-
ur áunnist á undanförnum árum en betur má ef duga skal. Margar
mæður kjósa að vera heima hjá börnum sínum fyrsta árið, og þurfa
þá kannski að færa fórnir á vinnumarkaðnum og ekki síst hvað
varðar starfsframa. Hvað sem hver segir þá er barnauppeldið yfir-
leitt meira í höndum kvenna en karla þótt sjá megi breytingar þar
á nú á allra síðustu tímum. Það má í dag oftar sjá karlmenn með
barnavagna eða kerrur úti á götu um hábjartan daginn á virkum
dögum. Þetta er sjón sem var óþekkt fyrir nokkrum árum, nema í
undantekningartilfellum. Ástæðan fyrir þessu er feðraorlofið hér,
þar sem Íslendingar standa Bretum langtum framar. Þar í landi er
orlof feðra tvær vikur, en hér þrír mánuðir sem kunnugt er. Cherie
minntist á þennan samanburð í viðtalinu og talaði þá um hve orlof-
ið væri rausnarlegt hér. Hún minntist líka með aðdáun á jafnréttis-
mál hér og annars staðar á Norðurlöndum.
Það er alltaf gott að fá einhverja utan frá til að greina stöðuna á
heimavelli í ýmsum málum, því oft vill það verða svo að stjórnar-
andstæðingar bæði á Alþingi og í sveitarstjórnum gera meiri og
meiri kröfur með samanburði við hin og þessi lönd, en neita jafn-
framt að viðurkenna það sem vel hefur verið gert. Við Íslendingar
erum oft fljótir að taka við okkur varðandi góða hluti, en það vant-
ar kannski að ræða þá til hlítar og gera sér grein fyrir afleiðingun-
um áður en þeir eru negldir niður, því stjórnmálamenn vilja oft
skreyta sig með litríkum fjöðrum og drífa ýmsa hluti í gegn, sem
þeir telja að verði sér til framdráttar.
Heimsókn Cherie Booth Blair var því ágæt kennslustund fyrir
marga, og Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra á
hrós skilið fyrir framtak sitt fyrir með hvaða hætti hún hélt upp á
75 ára afmæli Vigdísar Finnbogadóttur, fyrrverandi forseta Ís-
lands, fyrr á þessu ári. ■
1. september 2005 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Cherie Booth Blair segir erfitt að ná fullkomnu
launajafnrétti án betri barnagæslu.
Launajafnrétti
og barnagæsla
FRÁ DEGI TIL DAGS
„fia› er sannarlega einhver stífla í gangi, sérstaklega hva› var›-
ar launajafnrétti. Vi› erum búin a› berjast svo lengi fyrir launa-
jafnrétti en fla› vir›ist sem okkur takist ekki a› ná fullkomnu
samræmi milli me›allauna karla og me›allauna kvenna. Ég er
sannfær› um a› sk‡ringarnar á flví er me›al annars a› finna í
barnagæslu. Ekki a› fullu, en stórum hluta.“
Í DAG
BENSÍNVERÐ OG BÍLAR
ÞORVALDUR
GYLFASON
Sunnudagsbíltúr frá Reykjavík
austur á fiingvöll getur hæg-
lega kosta› 2.000 krónur bara
fyrir bensíni›. Hvernig bregzt
fólk vi› svo mikilli ver›hækk-
un? Hva› er til rá›a?
Heimsferðir bjóða frábært tilboð á
síðustu sætunum til Portúgal. Þú
bókar sæti og 4 dögum fyrir
brottför færðu að vita hvar þú
gistir.
Síðustu sætin
Stökktu til
Portúgal
7. eða 14. sept.
frá kr. 34.995
Verð kr. 34.995 í viku
/ 44.995 í 2 vikur
Netverð á mann, m.v. hjón með 2 börn,
2-11 ára, í íbúð í viku. Flug, skattar, gisting
og íslensk fararstjórn.
Stökktu tilboð 7. og 14. september.
Verð kr. 39.990 í viku
/ 49.990 í 2 vikur
Netverð á mann, m.v. 2 í
herbergi/stúdíó/íbúð í 2 vikur. Flug, skattar,
gisting og íslensk fararstjórn.
Stökktu tilboð 7. og 14. september. Skógarhlíð 18 • s. 595 1000 • Akureyri
s. 461 1099 • Hafnarfjörður s. 510 9500
www.heimsferdir.is
Olíuver› í upphæ›um
Kristnihald í Garðabæ
Á safnaðarfundi í Garðabæ á þriðjudag
var fjölmennara en margir áttu von á.
Allt að sjö hundruð manns sátu fund-
inn en ekki var boðið upp á veitingar
af sama tagi og í Kristnihaldi undir Jökli
þar sem aldrei var veitt undir sautján
sortum. Sérstaka athygli vakti ræða
prófastsins á Reynivöllum, dr. Gunnars
Kristjánssonar, en
hann lýsti deilum
í sókninni á mjög
áþekkan hátt og
Laxness gerði í
einni þekktustu sögu
sinni en Gunnar
mun vera mikill
aðdáandi hans og
stjórnmálaskoð-
anir hans munu hafa mótast mjög af
skáldinu.
Kveðjubréf útvarpsstjóra
Markús Örn Antonsson, fráfarandi út-
varpsstjóri, sendi starfsmönnum Ríkis-
útvarpsins tölvuskeyti í gær þar sem
hann minntist verka sinna í stofnuninni
undanfarin fjörutíu ár. Fór Markús yfir
feril sinn og verk og hvernig honum
hefur tekist að gera Ríkisútvarpið að
þeirri stofnun sem það er í dag, hvaða
skilning svo sem hægt er að leggja í
það. Segir Markús meðal annars: „Árin
mín í útvarpsráði á tímabilinu 1978-
1985 einkenndust af linnulausri bar-
áttu fyrir hækkun afnotagjalda.“ og ekki
er síðri setning hans um stöðu starfs-
fólksins: „ Flestum eru ljós þau sann-
indi, að það er gott að vera í vinnings-
liðinu.“ Ekkert er minnst á Auðun
Georg Ólafsson í bréfinu.
Júlíus Vífill í fyrsta
Stuðningsmenn Júlíusar Vífils Ingvars-
sonar, fyrrum borgarfulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins, skora nú mjög á hann að
gefa kost á sér í efsta sæti prófkjörs
sjálfstæðismanna. Gæti því allt eins far-
ið að þrír myndu keppa um efsta sætið
eða jafnvel fleiri enda hefur Guðlaugur
Þór Þórðarson ekkert gefið enn út um
hvað hann hyggist fyrir. Beðið verður
eftir því út þessa viku eða jafnvel leng-
ur að þessir frambjóðendur ákveði sig
en spennan magnast í baráttunni um
borgarstjórastólinn.
hjalmar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550
5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprent-
smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum
verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA