Fréttablaðið - 01.09.2005, Blaðsíða 28

BRÉF TIL BLAÐSINS
1. september 2005 FIMMTUDAGUR28
ÁRNI AÐALSTEINSSON,
GRUNDARBRAUT 39, ÓLAFSVÍK
SKRIFAR UM NIÐURGREITT
SJÓNVARPSEFNI 365
Tilviljanir eru merkilega algengt
fyrirbæri í íslensku samfélagi ef
marka má tal sumra. Svo virðist
sem að í hvert skipti sem ríkið
einkavæðir, leyfir einkarekstur,
rýmkar lög og reglur á markaði
eða einfaldlega heldur sig frá ein-
hverju þá byrji allt, eins og fyrir
kraftaverk, að ganga mun betur
en áður. Einnig virðist flest það
sem ríkið hefur mikil afskipti af,
eða hreinlega sinnir, ganga síður
vel og vera undir stanslausri
gagnrýni frá óánægðum skjól-
stæðingum. Næstum er hægt að
segja að um einhvers konar reglu
sé að ræða en ekki tilviljanir.
Nokkur dæmi má nú taka.
Ríkið seldi bankana sína. Síðan
þá hafa þeir blómstrað, fært út
kvíar sínar til ótal annarra landa,
aukið hagnað sinn, bætt fram-
leiðni sína og þjónustu við við-
skiptavini, og aukið sveigjanleika
sinn og úrvalið á íslenskum fjár-
málamarkaði. Óskilvirkar eining-
ar hafa verið aflagðar eða endur-
skipulagðar og þær skilvirku
styrkt sig. Sé einhver ósammála
þessum fullyrðingum hefur sá
hinn sami e.t.v. rétt fyrir sér, en
lausnin er einfaldlega að skipta
um viðskiptabanka. Sé einhver
enn ósammála getur viðkomandi
komið þeirri skoðun sinni á fram-
færi og markaðurinn tekur málið
fljótt og örugglega að sér. Er ein-
hver tilviljun að þessi bylting ís-
lensks bankakerfis hafi hafist
eftir að ríkið seldi banka sína?
Íslenskt háskólasamfélag
stendur í miklum blóma um þess-
ar mundir. Metfjöldi umsækjenda
sækir um í íslenskum háskólum
ár frá ári, og velur milli fleiri og
fleiri námsbrauta í fleiri og fleiri
skólum. Þetta ferli hófst þegar
ríkið gaf einkaaðilum náðasam-
legast leyfi til að starfrækja skóla
á háskólastigi án þess að mismuna
eftir rekstrarformi. Ríkið greiðir
svipaða upphæð með hverjum
nemanda í einkareknum háskóla
og það gerir með nemendum í
þeim ríkisreknu enda eru allir
rukkaðir með sköttum fyrir rekst-
ur skólakerfisins. Til viðbótar
greiða nemendur í einkaskólunum
skólagjöld enda fáar leiðir betri
til að tengja saman framboð og
eftirspurn á markaði menntunar.
Er einhver tilviljun að verkfræði-
nám býðst nú í tveimur skólum og
alls kyns önnur menntun býðst yf-
irleitt eftir að einkaaðilar fengu
leyfi til að keppa um nemendur í
leit að háskólanámi?
Hin fámenna íslenska þjóð nýt-
ur samkeppni á fjarskiptamark-
aði. Þetta er fáheyrt í eyrum út-
lendinga sem vita hvað Íslending-
ar eru margir, en staðreynd á Ís-
landi. Meira að segja er það svo að
margir taka samkeppninni sem
sjálfsögðum hlut. Þó hafa færri í
huga að óánægðir notendur fjar-
skipta á Íslandi höfðu enga mögu-
leika á að skipta um þjónustuaðila
fyrr en ríkið, af mikilli rausn,
leyfði einkaaðilum að starfrækja
fjarskiptafyrirtæki. Er einhver
tilviljun að nær allir Íslendingar
hafi nú tök á því að reka farsíma
og nettengingu fyrir brotabrot
þess verðs sem tíðkaðist fyrir til-
komu samkeppninnar? Getur ver-
ið að minnkandi löngun ríkisins til
að reka fjarskiptafyrirtæki hafi
haft einhver áhrif á það?
Íslenskri tilviljanaflóru má
einnig snúa við. Íslenskt landbún-
aðarkerfi er eitt það verndaðasta
og dýrasta í heimi. Kerfið nýtur
tollaverndar, innflutningsbanna,
niðurgreiðslna og þéttriðins varn-
arnets reglugerða. Engu síður eru
allir smásigrar kerfisins hylltir í
blaðafyrirsögnum á meðan stóru
töpin fá enga athygli. Staðreyndin
er sú að bændur eru ein fátækasta
stétt landsins og verð á landbún-
aðarvörum á Íslandi er með því
hæsta í heimi. Er einhver tilviljun
að þetta sé raunin á sama tíma og
hið íslenska landbúnaðarkerfi lúr-
ir í hlýjum faðmi ríkisins?
Annað dæmi í þessa áttina er
rekstur menningarstofnana á Ís-
landi. Þær eru einnig verndaðar
af stjórnmálamönnum og þiggja
stórar fjárhæðir frá skattgreið-
endum á hverju ári, en án þess þó
að geta keppt við annan afþrey-
ingariðnað í verðlagi og aðdrátt-
arafli. Listamenn heimta hverja
höllina á fætur annarri og láta
mikið fyrir sér fara í fjölmiðlum
fái þeir ekki sínu framgengt. Al-
menningur fylgist áhugasamur
með en tekur á sama tíma ekki
eftir því að íslensk kvikmyndahús
eru með þeim fullkomnustu í
heiminum og verðlagið, þótt hátt
sé að margra mati, virðist duga til
að reka þau án styrkja frá skatt-
greiðendum. Reyndar borga kvik-
myndahúsagestir skatta af sínum
aðgöngueyri og styrkja þannig þá
sem hafa annan smekk á afþrey-
ingu. Er þetta eintóm tilviljun?
Hefur fjarvera ríkisins á einum
stað og nærvera þess á öðrum
kannski eitthvað með þetta ástand
að gera?
Stundum virðast tilviljanirnar
einfaldlega vera svo margar og
svipaðar að þær bendi til reglu.
Kannski reglan sé sú að stjórn-
málamenn eigi að sinna stjórn-
málum, og að einstaklingar og
fyrirtæki á markaðnum eigi að
sinna markaðnum.
Höfundur er verkfræðingur.
Nú held ég að þessi svokallaða
þjónusta 365-ljósvakamiðla við
landsbyggðina ætti að vera orðin
eitt af forgangsmálum samkeppn-
isstofnunar og neytendasamtaka
hérlendis til að rannsaka. Þetta fyr-
irbæri sem 365 er, mismunar svo
gríðarlega áskrifendum eftir bú-
setu að það hlítur að teljast lögbrot
af einhverju tagi. Þeir bjóða við-
skiptavinum upp á hitt og þetta
frítt en gleyma að taka fram að þú
verður að vera búsettur á suðvest-
ur-horninu til þess að geta nálgast
allt þetta efni sem þú ert að borga
fyrir, til dæmis Stöð2+, Stöð 2 bíó,
Sirkus, Bíórásina (sem að vísu er
send út til áskrifenda Sýnar eftir
að Sýn er hætt útsendingum yfir
hánóttina) og Popptíví. Svo eru þeir
að „hóta“ okkur áskrifendum
Stöðvar2 nýrri fréttarás. Já ég segi
hóta, því þegar ný sjónvarpsrás
sem heitir því glæsilega nafni
Sirkus kom í loftið í vor, frítt fyrir
áskrifendur, náðist þessi stöð ekki
nema á suðvestur-horninu, en AF-
NOTAGJALDSHÆKKUNIN hjá
Stöð 2 náði um allt land, svo það
hlýtur að vera niðurgreiðsla af
hálfu landsbyggðarinnar til 365.
Hvað með að þjónusta alla? ■
Tilviljanir og reglur
GEIR ÁGÚSTSSON
UMRÆÐAN
EINKAVÆÐING RÍKIS-
STOFNANA
Er einhver tilviljun a› nær all-
ir Íslendingar hafi nú tök á flví
a› reka farsíma og netteng-
ingu fyrir brotabrot fless ver›s
sem tí›ka›ist fyrir tilkomu
samkeppninnar? Getur veri›
a› minnkandi löngun ríkisins
til a› reka fjarskiptafyrirtæki
hafi haft einhver áhrif á fla›?