Fréttablaðið - 05.02.2009, Síða 24

24 5. febrúar 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Helgi Hjörvar svarar
grein Hallgríms Helga-
sonar
TEN MORE YEARS!“ sagði Hallgrímur
Helgason að við segðum
innst inni á tíu ára valda-
afmæli Davíðs Oddssonar – ferski
forsætisráðherrann eins og þá hét.
Þá hryllti hann sig yfir því hve
Ögmundur var gamaldags þegar
Bjarni Ármanns kenndi honum á
nýja hagkerfið í Kastljósi. „Þetta
var ekki alþýðan,“ sagði hann um
mótmælendurna á 1. maí 2001.
Svo tók hann til við að mæra Ingi-
björgu Sólrúnu sem þá var borg-
arstjóri. Því næst kaus hann Björn
Bjarnason sem borgarstjóra í stað
Ingibjargar. Gekk svo til liðs við
Samfylkinguna, en gerðist fyrst
kórstjóri í útrásarkórnum og lof-
söng „bestu viðskiptasyni Íslands“
og yfirburði okkar umfram aðrar
þjóðir. Þá fannst honum Geir
helvíti fínn og miðjan aðalmálið
í pólitíkinni. Nú liggur
hann á framrúðunni hróp-
andi á Geir og kallar í
Fréttablaðinu á laugardag
á aðför gegn auðmönnum
og „Nýtt Ísland“ (Bæ, bæ
gamla Ísland!).
Mörgu fólki þykir dálít-
ið vænt um þennan fyr-
irgang allan því hann er
spegill á þjóðarsálina.
Vitnar um grunnhyggni okkar
sjálfra og hvernig við í persónu-
dýrkun og patentlausnaleit sveifl-
umst úr einum öfgunum í aðrar. En
þetta sem var elskulegt ístöðuleysi
í allsnægtasamfélagi er nú orðið
eitthvað allt annað og verra.
Nýjustu fötin
Nýja Ísland er einsog nýja hagkerf-
ið og Nýi Landsbankinn bara nýtt
nafn á gjaldþrota kennitölu. Við
þurfum ekki fleiri patentlausnir
eða heimsendaspár, persónudýrk-
un eða hatur, innihaldslausar upp-
hrópanir og auglýsingamennsku.
Við þurfum þvert á móti að láta
af hjarðhegðuninni sem klæð-
ist þeirri skoðun að morgni sem
hún heldur að flestir verði á í dag.
Þurfum að líta hvert og eitt í eigin
barm og horfast heiðarlega í augu
við það sem við hefðum mátt gera
öðruvísi eða hugsa sjálfstæðar.
Það er nefnilega jafn fáfengilegt
að vera liðsforingi í hefndarsveit-
unum nú og var að stjórna klapp-
liðinu áður.
Hrunið á að brýna okkur í því
sem við þegar vissum í stað þess að
flýja í nýjar patentlausnir. Það sem
við vissum var að félagshyggju-
fólk þarf að standa saman því
annars deilir Sjálfstæðisflokkur-
inn og drottnar áratugum saman.
Að jöfnuður er forsenda hagsæld-
ar en ekki öfugt. Að við eigum að
hætta í sjálfumglaða víkingaleikn-
um og verða ábyrgir þátttakendur
í Evrópusamstarfinu með kostum
þess og göllum. Að þau sem þora
að gagnrýna eru ekki óflokks-
holl eða kverúlantar heldur kjör-
kuð. Og svo þurfum við að gera að
lögum gömul frumvörp Jóhönnu og
annarra jafnaðarmanna um stjórn-
lagaþing, beint lýðræði og siðferði
í viðskiptum og stjórnsýslu. Því
gamla Ísland, þótt gallað væri,
var býsna gott samfélag að mörgu
leyti. Frá því eigum við ekki að
hlaupa í eina bábiljuna enn, heldur
bæta það sem okkur brast einurð
til að ljúka.
Að ljúga í gæsalöppum
Það fylgir starfi mínu að vera rang-
túlkaður og öll erum við stundum
misskilin. En það er nýbreytni í
grein Hallgríms að hann skáldar á
mig ummælum í gæsalöppum. „Það
er fáránlegt að okkar fólk segi af
sér á meðan Sjallarnir gera það
ekki,“ segir hann mig hafa sagt.
Á fundinum fræga í Þjóðleik-
húskjallaranum og raunar strax í
haust sagðist ég vera því mótfall-
inn að reknir væru einn eða tveir
ráðherrar til að Geir Haarde og við
hin gætum haldið áfram að stjórna
landinu. Eins og Buiter sagði er
ábyrgðin forsætisráðherra, seðla-
bankastjóra, fjármálaráðherra
og forstjóra Fjármálaeftirlits í
þessari röð en um leið okkar allra
í stjórnarmeirihlutanum. Mér
fannst þessvegna hugleysi hjart-
ans að láta einn eða tvo almenna
ráðherra axla ábyrgð okkar allra.
Réttara væri að við gerðum það
öll með því að boða til almennra
kosninga. Við þyrftum að biðja
þjóðina afsökunar á því sem gerð-
ist. Ekki ef okkur hefði orðið eitt-
hvað á, heldur vegna þess að við
öll brugðumst. Og þau okkar
sem vildu sækja umboð sitt aftur
þyrftu að skýra býsna vel hvers-
vegna treysta ætti okkur og til
hvers. Þetta sagði ég en það mis-
heyrist margt þegar traustið er
farið í samfélaginu.
Það væri synd ef lýðskrumar-
ar legðu undir sig lýðræðisbylt-
inguna. Því hún var ekki gerð af
þeim, þótt þeir hafi margir joggl-
að með. Búsáhaldabyltingin var
gegn þeim sem alltaf dansa með,
ekki síður en valdinu. Hana gerðu
alþýða manna, grandvart fólk með
gefandi hugmyndir og krefjandi
gagnrýni og vonandi finnur það
henni áfram skapandi farveg. Þess
þurfum við með en ekki þessa.
Höfundur er alþingismaður.
(Titillinn er vísun í titil greinar
Hallgríms, sem aftur vísar í sýn-
ingu á Akureyri í fyrra).
UMRÆÐAN
Anna M.Þ. Ólafsdóttir
skrifar um Hjálparstarf
kirkjunnar
Eftir annasöm jól við úthlutun matar og
gjafa til rúmlega 2%
landsmanna tekur nýtt ár
við. Þá verður markmið
Hjálparstarfs kirkjunnar á innan-
landsvettvangi að hjálpa fólki að
halda heimilum sínum gangandi,
hjálpa því að eiga mat á borð og
láta lífið ganga sinn vanagang,
eins og hægt er. Þar vill stofnun-
in leggja hönd á plóginn og hjálpa
fjölskyldum sem hafa orðið – og
verða illa úti á næstu mánuðum
vegna efnahagsáfalla þjóðarinn-
ar. Fyrir jól fjölgaði umsóknum
um rúmlega 1000 og urðu 2.691.
Á bak við hverja þeirra voru
2,5 einstaklingar eða rétt rúm-
lega 2% landsmanna. Mest aukn-
ing, eða 3%, var í hópi 20 ára og
yngri. Við búumst við að ástand-
ið versni á næstu mánuðum enda
voru flestir í hópi nýrra umsækj-
enda, fólk sem aldrei áður hafði
þurft að leita sér aðstoðar, fólk
sem hafði misst vinnuna eða
misst tökin á fjárhag heimilisins
í kjölfar efnahagsástandsins.
Net Hjálparstarfs kirkjunnar
dekkar landið
Þjónustusvæði Hjálparstarfsins
er allt landið. Hjálparstarf kirkj-
unnar er eina hjálparstofnun-
in sem veitir fólki á öllu landinu
aðstoð. Það er gerlegt með sam-
vinnu við presta í rúmlega 100
prestaköllum, félagsráðgjafa á
stofnunum um land allt
og námsráðgjafa í fram-
haldsskólum landsins.
Net Hjálparstarfsins er
þéttriðið og eiga ekki
aðeins allir greiða leið að
aðstoð heldur er okkar
fólk vakandi fyrir þeim
sem gætu verið í vanda
staddir. Á síðasta ári fékk
fólk úr 54 sveitarfélögum
aðstoð, eða úr 70% sveit-
arfélaga. Þar áður úr 62 þeirra.
Bjargráðin eru þessi
Og hver eru bjargráðin sem
Hjálparstarfið býður? Félags-
ráðgjafi sem veitir innanlands-
deild Hjálparstarfs kirkjunnar
forstöðu tekur alla þá sem í neyð
eru, í viðtal. Þar er grafist fyrir
um aðstæður hvers og eins og
hverju sé brýnast að leysa úr.
Á landsbyggðinni þjóna prestar
og félagsráðgjafar á stofnunum
þessu hlutverki og senda umsókn-
ir til okkar. Aðstoð er svo veitt á
grunni upplýsinga úr viðtalinu
svo hún miðist við þörf umsækj-
anda en ekki það sem okkur væri
útbært af birgðum á þeirri stund-
inni. Mataraðstoð er fyrirferðar-
mest og það sem ekki fæst gef-
ins kaupum við svo matarpakkinn
sé rétt samsettur og dugi fólki í
nokkrar máltíðir. Annað inni-
hald pokanna er sífellt endur-
metið til að svara þörfum hvers
og eins, verðbreytingum eða öðru
sem hefur áhrif á innkaupag-
etu fólks. Nú verður aðstoð við
fólk utan Reykjavíkursvæðisins
aukin, svo jafnræðis sé gætt, þar
sem fólk þar getur ekki leitað til
annarra samtaka. Fötum er deilt
út eftir þörfum sem lýst hefur
verið í viðtalinu. Fólki er hjálp-
að að greiða nauðsynleg lyf en
lyfja- og lækniskostnaður sligar
marga sem litlar tekjur hafa.
Séð er fram á aukningu í þessum
þætti. Mikil áhersla er lögð á að
láta börn sem minnst verða þess
vör að foreldrar þeirra glími við
fátækt. Sérstakir fjármunir eru
til þess að styðja tómstundastarf
þeirra, fatakaup, skóladót og sum-
arnámskeið.
Reynsla áranna hefur einnig
sýnt að unglingar í efnaminni fjöl-
skyldum eiga á hættu að heltast
úr námi og verða þannig líklegri
til að fá aðeins láglaunavinnu
á fullorðinsárum. Til að koma
í veg fyrir þetta rekur Hjálpar-
starfið Framtíðarsjóð sem styð-
ur krakkana til að kaupa bækur,
ritföng og greiða skólagjöld o.fl.
Tilvist sjóðsins hefur nú verið
ítrekuð við námsráðgjafa í fram-
haldsskólum landsins. Lyf, nám-
skeið og gjöld eru greidd beint
til seljanda eða gegn kvittun.
Þannig er tryggt að styrkir fari í
það sem þeir eru ætlaðir til. Ofan
á efnislega aðstoð er nauðsyn-
legt að hlusta og við þessar erf-
iðu aðstæður nú, er teymi þjálf-
aðra sérfræðinga tilbúið að veita
ókeypis viðtöl. Hver sem er getur
borið sig eftir þeim hjá okkur og
við getum jafnvel greitt túlkun
fyrir erlenda umsækjendur.
Áhersla á fagmennsku og traust
Hjálparstarf kirkjunnar leggur
mikið upp úr faglegum vinnu-
brögðum, gætir jafnræðis og
starfar um allt land. Þess vegna
skipuleggur félagsráðgjafi starf-
ið. Þess vegna er matarpakkinn
alltaf fjölbreyttur og vel samsett-
ur, af því magni sem fjölskyldu-
stærð segir til um. Ekki stundum
stór og stundum lítill. Þess vegna
fær fólk föt sem passa á það og
henta. Þess vegna er biðstofa, hlý
og björt. Þess vegna eru skráð
helstu atriði í frásögnum skjól-
stæðinga til að geta fylgt þeim
eftir og veitt meiri og langvar-
andi aðstoð gerist hennar þörf
síðar. Eins dregur það úr hugs-
anlegri misnotkun.
Við höfum fundið mikinn stuðn-
ing fólks og fyrirtækja í þreng-
ingum síðustu vikna. Kirkjurn-
ar hafa líka aukið framlög sín til
Hjálparstarfsins, jafnvel minnstu
sóknir sem glíma við fjárskort.
Við finnum að á þessu sviði vill
fólkið í landinu standa saman
um að hjálpa þeim sem eru hjálp-
ar þurfi. Hjálparstarf kirkjunn-
ar þakkar velvild í hug og verki.
Við vitum að þörfin mun aukast
á næstu mánuðum og vonumst til
að mega treysta á áframhaldandi
stuðning fólks og fyrirtækja.
Höfundur er verkefnastjóri hjá
Hjálparstarfi kirkjunnar.
HELGI HJÖRVAR
Bæ bæ, Nýi Hallgrímur
ANNA M.Þ.
ÓLAFSDÓTTIR
Höldum heimilum gangandi
UMRÆÐAN
Karl V. Matthíasson
skrifar um sjávarútveg
Í þeirri endurskoðun sem nú fer fram á fjár-
málum þjóðarinnar verð-
ur að huga að því hvort
kvótakerfið hefur skilað
eiganda sínum – þjóðinni
– eðlilegum arði. Auðæfi
sjávar eru sameign þjóðarinnar
og hún á að fá fullan arð af eign
sinni.
Til að hamla gegn ofveiði var
tekið upp aflamarkskerfi í hring-
nótaveiðum á síld árið 1975. Næstu
ár á eftir voru tvö önnur kerfi
prófuð, skrapdagakerfi og sókn-
ardagakerfi. Þessi kerfi reyndust
misjafnlega og var því ákveðið
að taka upp aflamarkskerfi. Frá
árinu 1984 var það samhliða sókn-
arkerfi sem smám saman var látið
víkja og er nú horfið með öllu.
Með vissum undantekningum
má segja að stjórn fiskveiða hafi
byggst á sömu meginreglu allt frá
árinu 1984. Á því ári var kvótan-
um að miklu leyti úthlutað í sam-
ræmi við aflareynslu skipa þrjú
ár þar á undan. Kvótakerfið var
lögfest til eins eða tveggja ára
í senn fyrstu árin, en árið 1990
var kerfið fest í sessi ótímabund-
ið. Rökin fyrir þessari breytingu
voru þau, að slíkt skapaði stöðug-
leika og öryggi í greininni.
Framsal á fiski
Með fyrrnefndum lögum frá 1990
var gerð önnur afdrifarík breyt-
ing; kvótinn var gerður fram-
seljanlegur. Þeir sem kusu að
selja kvóta og snúa sér að öðru
fengu skyndilega mjög háar fjár-
hæðir upp í hendurnar, fjárhæð-
ir sem þeir fengu án eðlilegs
vinnuframlags. Kvótinn var nú
orðinn eins konar séreign sem
hægt var að kaupa, selja, leigja
og jafnvel veðsetja með óbein-
um hætti. Kvótinn varð fljótlega
mjög dýr. Útgerðir hafa jafnvel
talið hag sínum betur borgið með
því að leigja frá sér kvóta í stað
þess að veiða fiskinn. Eigandinn,
þjóðin sjálf, hefur ekki fengið þá
peninga í hendur. Þetta háa verð
hefur leitt til mikillar skulda-
söfnunar útgerðar í landinu auk
þess sem nýliðun í greininni er
nánast engin.
Þetta fyrirkomulag, að afhenda
fáum aðilum stóran hluta auð-
linda þjóðarinnar, var umdeilt
frá upphafi. Fjöldi breytinga á
lögunum frá 1990 endurspeglar
það. Á næstu átta árum eftir að
kvótakerfið var fest í sessi voru
ekki færri en sex breytingar
gerðar á lögunum. Segja má að
nú sé búið að breyta öllum grein-
um upphaflegu laganna, nema
þeirri fyrstu, en hún kveður á
um eignarétt þjóðarinnar á auð-
lindinni. Ófáir dómar sem fallið
hafa vegna kvótakerf-
isins endurspegla líka
þessi átök sem og nýleg-
ur úrskurður Mannrétt-
indanefndar Sameinuðu
þjóðanna um jafnræði
til veiða.
Hver á fiskimiðin?
En hvað sem hinum
almenna borgara finnst
um réttlæti þessa kerf-
is, er það enn við lýði. Það við-
horf að handhafar kvótans séu
eigendur hans hefur hreiðrað
um sig hjá þeim sjálfum og þeir
verja hagsmuni sína með kjafti
og klóm, jafnvel með þeim rökum
að andstæðingar kerfisins vilji
rústa útgerðinni og koma fjölda
fólks á vonarvöl. Margir hafa
hins vegar bent á þá staðreynd
að heilu byggðarlögin hafi misst
næstum allan rétt til fiskveiða
vegna kvótakerfisins.
Það sjónarmið að aflaheim-
ildirnar séu meðhöndluð sem
séreign handhafa þeirra stríð-
ir gegn fyrstu grein laga um
stjórn fiskveiða, en hún er svona:
„Nytjastofnar á Íslandsmiðum
eru sameign íslensku þjóðarinn-
ar. Markmið laga þessara er að
stuðla að verndun og hagkvæmri
nýtingu þeirra og tryggja með því
trausta atvinnu og byggð í land-
inu. Úthlutun veiðiheimilda sam-
kvæmt lögum þessum myndar
ekki eignarrétt eða óafturkallan-
legt forræði einstakra aðila yfir
veiðiheimildum.“ Við þessa mót-
sögn getur þjóðin ekki búið!
Ýmsar röksemdir eru færðar
fyrir því að arður af auðlindum
í höndum einkaaðila skili sér til
viðkomandi þjóðar, m.a. að eig-
andinn hafi hag af því að nýta
auðlindina sem best til lengri tíma
og að umframhagnaður komi því
að lokum fólkinu til góða. Aðrir
telja líklegt að í svona kerfi sitji
eigendurnir einir að hagnaðinum.
Þeir skeyti lítt um eiganda auð-
lindarinnar, þjóðina, eða jafnvel
um starfsfólk sitt þegar stórar
ákvarðanir eru teknar um sölu
eigna eða hagræðingu.
Sáttaleiðin
Aflamarkskerfið hefur reynst
sæmilega til að stjórna veiðum
á ýmsum fisktegundum. Eignar-
hald útgerðanna á veiðiréttinum
er hins vegar í algerri mótsögn
við hagsmuni og vilja þjóðarinnar.
Í því felst ranglæti sem vegur að
mannréttindum og grefur undan
búsetu á landsbyggðinni. Ég tel að
sáttaleið þessa mikla deilumáls
felist í því að stjórnvöld gæti að
fullu eignarhalds á auðlindinni
fyrir hönd þjóðarinnar og jafn-
ræðis útgerðarmanna til nýting-
ar hennar. Þetta er hægt að gera
á grundvelli aflamarkskerfisins
og án þess að kollvarpa útgerð í
landinu.
Höfundur er alþingismaður.
Auðlind í þágu þjóðar
KARL V.
MATTHÍASSON
Samtök um sorg og sorgarviðbrögð
Samvera í Fella- og Hólakirkju í kvöld kl. 20.
Svavar Stefánsson ræðir um sjálfsvíg.
Allir velkomir.
Sorg og sjálfsvíg