Samvinnan - 01.08.1985, Blaðsíða 9

Réttlátari skipting lífsgæðanna
Dagarnir koma ekki allir í einum böggli, segir
gamalt máltæki, og má það til sanns vegar færa,
þegar stjórnmál eiga í hlut. ( hita dægurbarátt-
unnar er ógerlegt að átta sig á, hvað muni þykja
rnarkvert í framtíðinni, þegar líðandi stund stendur
frammi fyrir dómstóli sögunnar.
Burtséð frá því má telja fullvíst, að ríkisstjórn sú sem
Framsóknarflokkurinn og Alþýðuflokkurinn mynduðu
árið 1934 undir forsæti Hermanns Jónassonar og oft er
nefnd „stjórn hinna vinnandi stétta", sé með allra
merkilegustu stjórnum sem setið hafa að völdum hér á
landi.
Hún setti Afurðasölulögin og tókst með þeim að koma
skipulagi á landbúnað þjóðarinnar, en innan hans hafði
ringulreið ríkt, sem var öllum til tjóns. Og hún fékk
samþykkt lög um Fiskimálanefnd 29. desember 1934,
en hlutverk hennar var m.a. að láta gera tilraunir með
nýjar veiðiaðferðir og útflutning á fiski með öðrum
Verkunaraðferðum en tíðkast höfðu.
Eflaust hefur almenningur á þessum tíma lesið
ffegnir um skipan nýrrar nefndar með hálfum huga.
Hér var þó í uppsiglingu bylting í atvinnumálum
Þjóðarinnar.
Nefndin hóf starf sitt með því að kaupa fiskhjalla í
Noregi til þess að hefja skreiðarverkun, en svo undar-
legt sem það er þá var þessi ævagamla verkunaraðferð
3ð mestu leyti úr sögunni á íslandi. Þetta heppnaðist
vel, en enn meiri árangur varð þó af næstu tilraun
nefndarinnar.
Árið 1935 voru aðeins tvö frystihús á landinu og
etörfuðu bæði í Reykjavík, annað meira að segja í eigu
útlendinga, Sænsk-íslenska frystihúsið - og það gekk
erfiðlega að selja framleiðsluvörur þeirra. En Fiskimála-
nefnd gerði hvort tveggja í senn: Hóf kennslu í verkun
e9 meðferð á hraðfrystum fiski og aflaði markaða fyrir
hraðfrystan fisk í Bretlandi, Bandaríkjunum og Póllandi.
Árið 1936 voru reist 6 frystihús á íslandi og árið 1944
v°ru þau orðin 62.
Vagga íslenskrar samvinnuhreyfingar stendur í sveit-
nrn landsins, og af þeim sökum var helsta viðfangsefni
nennar löngum verlsun, aðallega í dreifbýli, og sala
'andbúnaðarvara. En með gjörbreyttum þjóðfélagshátt-
nrn, vélvæðingu í sveitum og vaxandi þéttbýli hlaut
ereyting að verða á í þeim efnum. Á ferðalögum um
•andið urðu forustumenn samvinnuhreyfingarinnarvarir
við, að félagsfólkið ætlaði kaupfélögunum vaxandi
hlutskipti á fleiri sviðum atvinnuveganna. Getur ekki
kaupfélagið komist yfir bát og byggt lítið frystihús - var
spurt.
Þannig hófst sjávarútvegur samvinnumanna, í smá-
um stíl til að byrja með, en hefur síðan vaxið og dafnað
svo mjög, að hlutdeild samvinnumanna í útflutningi
sjávarafurða er nú orðin um 20%.
Árið 1957 var Útflutningsdeild Sambandsins skipt í
tvennt: Búvörudeild og Sjávarafurðadeild, en megin-
hlutverk hennar er að sjá um útflutning og sölu á þeim
fiskafurðum, sem frystihús samvinnumanna framleiða.
Nokkru áður eða 1951 hafði Sambandið stofnað
fyrirtæki í Bandaríkjunum til að selja fiskafurðir okkar
þar í landi. Þetta fyrirtæki heitir nú lceland Seafood
Corporation og rekur umfangsmikla fiskréttaverksmiðju
og sölustarfsemi. Hjá því vinna 400 starfsmenn og
ársvelta þess var á síðasta ári 120 milljónir Bandaríkja-
dala. Árið 1968 stofnuðu frystihús samvinnumanna
með sér samtök, Félag Sambandsfiskframleiðenda,
skammstafað SAFF, sem kemur fram fyrir þeirra hönd
gagnvart Sjávarafurðadeild. Á árlegum aðalfundi fé-
lagsins eru fluttar skýrslur um starfsemi deildarinnar
árið á undan og lagðir fram reikningar hennar - og
þegar hagnaður verður greiðist verulegur hluti hans
aftur til frystihúsanna.
Þetta hefti Samvinnunnar er helgað sjávarútvegi
samvinnumanna. Rætt er við Sigurð Markússon, fram-
kvæmdastjóra Sjávarafurðadeildar, og þar kemurmeð-
al annars fram, að þrátt fyrir minnkandi afla hefur verið
um framleiðsluaukningu að ræða hjá frystihúsum
samvinnumanna.
Þetta er enn eitt dæmi um þann árangur sem hægt
er að ná - með samstöðu og góðri samvinnu.
Og í yfirgripsmiklu erindi eftir Árna Benediktsson,
framkvæmdastjóra Framleiðni sf., er rakið hvar og
hvers vegna frystiiðnaður samvinnumanna þróaðist.
Einkaaðilar byggðu frystihús þar sem aðstæður voru
góðar, en eftir því sem lengra dró frá hagstæðum
skilyrðum varð hlutur samvinnufélaganna stærri.
Einnig þar þurfti fólkið að hafa atvinnu og beitti því
hugmyndafræði samvinnustefnunnar, sem byggist á
samtakamætti fólksins og hefur réttlátari skiptingu
lífsgæðanna að leiðarljósi.
G.Gr.
9