Samvinnan - 01.08.1985, Blaðsíða 32

Er sagan um fæðingu Bólu-Hjálmars hugarburður?
var dóttir gömlu hjónanna á Hallandi,
en Jón frá Brúum í Aðaldal og því
sveitungur þeirra Jóns Benediktssonar
og Marsibilar. Kann hún þessvegna að
hafa leitað í Hallanda, hafi brottför
hennar verið ákveðin skyndilega. Á
bænum var auk hjónanna Margrét
Jónsdóttir er hafði alist þar upp hjá
foreldrum Ingunnar. Var hún 23 ára
er Marsibil kom í heimsóknina frægu.
Ekki var því ómegðinni fyrir að fara á
þessum bæ og þurfti ekki þessvegna
að bera barnið burt daginn eftir fæð-
inguna, sé það rétt að svo hafi verið
gert.
# Farið framhjá þrem hreppstjórum
En hvar kemur hreppstjóri við sögu?
Marsibil Semingsdóttir hafði aldrei
dvalist á Svalbarðsströnd og átti þar
því enga sveitfesti, og ekki barnsfaðir
hennar heldur. Hefur því ráðstöfun
hennar og barnsins varla verið verk
hreppstjóra þar, nema þeir hafi viljað
hafa hraðan á að koma barninu útúr
hreppnum, svo hreppurinn sæti ekki
uppi með ómaga.
Hreppstjórar á Svalbarðsströnd
voru á þessum tíma þrír. Þeir voru
Þorvaldur Oddsson á Veigastöðum,
(Næsta bæ sunnan Hallands) Þórarinn
í Sigluvík, (Bróðir Hallgríms í
Miðvík) og Hrólfur Þórðarsson á Þór-
isstöðum. Líklega hefur Þorvaldur á
Veigastöðum þó verið fluttur úr sveit-
inni, er þetta var. Hef ég ekki fengið
staðfest að Þorvaldur yngri, sonur
hans er tók við búinu, hafi einnig verið
tekinn við hreppstjórastarfi. Hvergi
er þess getið að þessir hreppstjórar
hafi verið staddir að Hallanda um-
ræddanótt, eða til kvaddir að morgni.
Lögfræðingar hafa bent mér á að
ekki hafi tíðkast hér á landi að bera
börn nýfædd heim til hreppstjóra,
ómagar voru boðnir upp á hreppsþing-
um, en ráðstafað þess á milli með
samkomulagi um meðgjöf. Nýfædd
börn voru afar sjaldan skilin frá mæðr-
um sínum, nema sérstaka nauðsyn
bæri til. Hver gat sú nauðsyn verið á
barnlausu heimilinu á Hallanda? Víst
er að þau Hallandshjón voru engin
illmenni. Á heimili þeirra dvöldu oft
börn annarra, ekki síst bróðurbörn
Jóns bónda, og eitt þeirra Jón Krist-
jánsson ólst þar upp og gáfu þau
Ingunn og Jón föðurbróðir hans hon-
um jörðina og búið eftir sinn dag.
Að Þorvaldi á Veigastöðum frá-
gengnum, var Þórarinn í Sigluvík
næsti hreppstjóri. Hann var sem áður
segir bróðir bóndans í Miðvík og
hefur því verið inálum kunnugur.
Eðlilegast hefði því verið að leita til
hans, ef blanda átti hreppstjóra í
málið. Það var þó með vissu ekki gert,
því þegar Margrét heldur á reifa-
stranganum út ströndina, gengur hún
fram hjá bænum í Sigluvík. Þá er
aðeins Hrólfur á Þórarisstöðum eftir,
en sá bær er skammt sunnanvið
Miðvík. Þegar Margrét er komin að
Dálkstöðum með barnið, á hún aðeins
eftir að fara framhjá Gautsstöðum,
hafi hún ætlað að Þórisstöðum. Og
þarna er stutt milli bæja. Trúlega
hefur konan borið barnið eftir vegin-
um en hann lá á þessum tíma um
hlaðið á Efri Dálkstöðum. Þegar hún
er þangað komin, heldur hún ekki
áfram spölinn útað Þórisstöðum, en
fer útaf veginum og niður að Neðri
Dálkstöðum. Hafi barnið þarfnast að-
hlynningar skyndilega, lá beinast við
að kveðja dyra á efra bænum.
Vissulega voru hreppstjórar oft vel
á verði, er ómagar voru annarsvegar,
en þeir lögfróðu menn sem ég hef
spurt töldu þó að hafi Margrét átt að
bera barnið útúr sveitinni, hafi verið
um óvenjulega harðýðgi að ræða. Um
Þórarin hreppstjóra í Sigluvík segir í
ummælum presta að hann hafi verið
„hæglætismaður og góðmenni“ og
Hrólfur á Þórisstöðum er sagður
„rausnarmaður og með skynsamari
mönnum á sinni tíð“. Þessir menn eru
mjög fjarri því að vera þekktir að
harðýðgi. Hver fyrirskipaði þá að
barnið skyldi tekið frá móður sinni
nýfætt og borið í burtu, hafi slík
skipun verið gefin?
• Var Hjálmar borinn til föður síns?
Fátt verður um svör við slíkri spurn-
ingu nú, en kannski er rétt að líta á
málið frá öðru sjónarhorni. Þann 31.
ágúst árið 1798 giftist Jón Benedikts-
son faðir Hjálmars Valgerði Jónsdótt-
ur heimasætu á Neðri Dálkstöðum.
Enginn veit nú hvað á undan gerðist,
en óneitanlega var Valgerður á Dálk-
stöðum álitlegra gjaforð en fátæk
vinnukona. Og Jón Benediktsson var
myndarmaður og víst að konum leist
á hann. Var kannski skyndileg brott-
för Marsibilar til komin vegna kunn-
ingsskapar þeirra Jóns og Valgerðar?
Og hversvegna fór hún í Halland? Ég
fæ ekki betur séð, en Ingunn á Hall-
andi hafi verið bróðurdóttir Sigríðar á
Dálkstöðum. Verður þá skiljanlegra
hversvegna Margrét bar drenginn
þangað. Sigríður á Neðri Dálkstöðum
var ekkja og 65 ára gömul, er Hjálmar
Jónsson bar að hennar dyrum. Hún
var því varla sú kona er líklegust var
til að taka að sér vegalaust ungbarn,
sér óvandabundið. Og slíkt gerði hún
ekki nema þetta eina sinn.
Sem áður segir finnst Jón Bene-
diktsson ekki í manntali árið 1797 og
ekki heldur árið eftir er hann þó giftir
sig. Hann er fyrst skráður á Dálkstöð-
um árið 1799 og þá sem lausamaður,
en þó er nokkuð víst að hann var þar
viðloðandi árið áður. Hefur hann,
eins og titill hans bendir til, ekki verið
vistráðinn þar og þessvegna ekki
skráður. Hann gæti því allteins verið
kominn þangað fyrr. Og nú vaknar
spurningin: Var Jón Benediktsson
kannski á Neðri Dálksstöðum, er
Hjálmar sonur hans er færður þangað
nýfæddur? Eða var ráðahagur þeirra
Valgerðar kannski ákveðinn þá þegar,
þótt giftingin hafi dregist, ef til vill
m.a. vegna barneignar Jóns? Hafi svo
verið, fer allt málið að verða skiljan-
legra. Sagan um afskipti hreppstjóra
hefur þá aldrei verið annað en síðari
tíma hugarburður Hjálmars, til kom-
inn í löngu stríði hans við yfirvöldin.
Þess má geta að 1798 er Hjálmar
Jónsson skráður fósturbarn á Dálk-
stöðum, en ekki tökubarn sem venja
var um ómagabörn hjá vandalausuni-
Hjálmar Jónsson bar alla tíð mikið lof
á Sigríði fóstru sína og uppeldi sitt á
hennar bæ. Víst er og að það var
aldrei farið með hann sem niðursetn-
ing. Sonur Sigríðar var Jóhann
Jónsson, er tók við búinu eftir móður
sína. Jóhann var frægur tréskurðar-
maður, svo og Oddur bróðir hans, er
látinn var er þessi saga hefst. Ljóst er
því hvar Hjálmar hefur numið þá iðju
sem hann hefur verið kunnastur fyrir
að ritstörfum frátöldum. #
32