Skírnir - 01.01.1917, Blaðsíða 106

Skírnir] Um heiti hljóðfæra og önnur hljómfræðisorð i islenzku. 99
urinn, speldishornið, ventilhornið, (it. cornetta)
skógariúðurinn (rvaldhorn), b á s ú n a n og túban. Til
þeirra telst einuig fornlúðurinn (frá eiröldinni).
B. Með »mekaniskum« blæstri, Hér er fyrst að telja o r g a n-
ið. Myndin organ er hin rótta og auk þess miklu íslenzkulegri
en »orgel«; öll mál, nema þyzka, danska og sænska, hafa myndina
organ: latn. organum, it. organo, gr. opyavov, fr. orgue, e. organ,
á færeysku urga (en einnig orgul og hargeir!) o. s. frv. Eg
skil ekkert í að Islendingar skuli hafa lagt þessa orðmvnd niður og
tekið upp hina, sem hefir svo óíslenzka endingu. Organið er eigin-
lega kerfi ýmsra blásturhljóðfæra, flautna, hóbóa, gjalla, horna o. fl.)•
en stofuorganið (harmoníum) hins vegar hefir lausar tungur eins
og blásturharmónikan, og þetta hefur (drag)-harmónikan einnig.
Lirekasse er skyldur organi, er þetta hljóðfæri með plpum og
flautum eins og organið, en það er knúið með sveif, og mætti því
kalla það sveifarorgan. Það er heizt notað af farandleikur-
um úti á götum og í bakgörðum, og mætti þvi einnig kalla það
s træti sorgan (e. streetorgan, þý. straszenorgel), og er það víst
bezta nafnið. »Hljóðkassi« mætti eins vel nota um p i a n ó,
o r g a n og fleiri hljóðfæri.
IV. flokkurinn eru strengjahljóðfærin. Þeim má aftur skifta
í griphljóðfæri og strokhljóðfæri, sem eru strokin
með boga.
Griphljóðfærin eru annaðhvort án háls eða með hálsi. Án
háls voru 1 ý r a Forngrikkja og eins k i t h a r a. Náskyld þeim
er harpan, sem er eitthvert hið hljómfegursta og fullkomnasta
hljóðfæri; það er með mörgum löngum strengjum, er slegnir
eru með fingrunum.
»Cither« (it. cetra) svipar mjög til hörpunnar. Það er eins
og lltil harpa í kassa, og er hún slegin með fingrunum á ltkan
hátt og harpan. Mætti ef til vill kalla hana alþýðuhörpu.
Onnur (úrelt) alþýðuhljóðfæri, er teljast til sama flokks ern
norska langspilið, er slegið er með fingrunum, ekki strokið
eins og íslenzka langspilið, og finska kantelan. »Hakkebræt«,
einn fyrirrennari píanósins, var kassi með all-löngum strengjum,
er slegnir voru með hömrum eins og trjeplötur tróspilsins.
Með hálsi eru þessi hljóðfærl: Lútan (arab. al’ ud, fr. luth,
*t. liuto, á sænsku luta) er stórt hljóðfæri, er svipar til gítarsins;
en botn þess er mjög hvelfdur. Mandóla og mandólína
eru einnig með hvelfdum botni, en eru smærri, hafa færri streugt
7*