Blanda - 01.01.1940, Blaðsíða 62
6o
skráð um leikveizlur skólapilta á Hólum í tíð Steins bisk-
ups1).
Allar Skraparotsprédikanir eru svipaðar að formi, og
textinn er hinn sami í þeim öllum, með litlum orðamun,
en hins vegar eru þær mjög ólíkar að orðfæri, hinar yngri
uppskriftir eru yfir höfuð dregnar á langinn með ýmiss
konar mælgi, skringiyrðum og afbökunum. Hin elzta upp-
skriftanna er gerð af Jóni Egilssyni á Vatnshorni (1724
—1807) og er í kvæðabók hans, sem Handritaskrá Lands-
bókasafns telur vera frá 1740—50. (Lbs. 450, 8vo). Hand-
ritið ber það með sér, að það er uppskrift, og það hefir
ekki alla prédikunina, þar sem niðurlagsorðum og stólversi
er sleppt. Prédikunin hér á eftir er prentuð eftir hand-
riti Jóns, svo langt sem það nær, en niðurlagsorð og stól-
vers eftir uppskrift Sighvats Borgfirðings.
Mjög er það líklegt, að Skraparotsprédikun hafi lotið
sömu reglu og stólræður presta, hvað flutning snertir, og
hafi þá verið flutt blaðalaust fyrir miðja öldina, eins og
tiðast var um stólræður, áður en umvandanir Ludv. Har-
boe’s í þessum efnum festu rætur. Eftirtektarvert er, að
fj'rstu skrifuðu Skraparotsprédikanir eru frá árunum, er
Harboe ferðaðist hér (1741—45), eða laust þar á eftir.
Þetta getur bent til þess, að Skraparotsprédikunin sé eldri
i skólalifinu en uppskriftirnar, sem kunnar eru.
Nú er það svo, að Skraparotsprédikunin er ekki einstakt
fyrirbrigði í skólalífinu á íslandi. Sams kyns gamanræð-
ui hafa verið fluttar við svipuð tækifæri i skólum ann-
arra landa, en mann furðar á, hve seint Skraparotsprédik-
unin er hér á ferð eða hve lengi hún helzt við, ef hún
er aðeins 18. aldar fyrirbrigði hjá oss. í Frakklandi er
,,le sermon joyeux“ kunn skemmtun meðal súbdjákna og
skólapilta allt frá 12. öld og fram á þá 16. Þaðan er
hún komin til Englands í lok 12. aldar, flutt á skólapilta-
tyllidögum, „Feasts of Boys“, þar sem kosinn var „Boy
1) Herranóttin í Skálholti má vel nefnast „leikveizla",
sjá hér um nánar: Upphaf leiklistar í Reykjavik, Þættir
úr sögu Reykjavikur.