Blanda - 01.01.1940, Page 180
178
þeim tímum, er saga þeirra gerist, eða höfðu
heyrt frá sagt. Sagnamenn 13. aldar hafa t. d.
vitað, að hér var þrælahald á söguöld, jafn vel
þótt þeir hafi ekki þekkt hin fornu lög um það,
sem sumir þeirra kunna þó að hafa gert. Þeir
gátu skapað sér nokkra hugmynd um kjör þræla
og lýst þeim, ef því var að skipta. Sögn Njálu-
höfundar um giftumál Hrúts og Unnar, sem
gerzt hafa um 965, er eða má vera vottur þess,
hvernig þeim málum var hagað á tíma hans.
Mannhefndir þær, sem söguhöfundar lýsa, eru
vottur þess, hversu hefndarhugurinn var ríkur
á þeirra tíma, og að mannhefndum var fram
komið í miklu ríkara mæli en hin fornu lög
leyfðu. Þeir sýna, hverir kostir taldir voru bezt-
ir körlum sem konum á þeirra tímum, og hvaða
ókostir voru taldir lýta mest konur sem karla.
Og svo mætti lengi rekja. I þriðja lagi eru sög-
urnar hin bezta heimild um málfar manna,
þeirra er bezt kunnu þá með tunguna að fara,
og hafa stuðlað að varðveizlu hennar svo að
segja óbreyttrar. Er þetta ekki of sagt, meðan
hver meðalgreindur maður getur lesið íslend-
ingasögur sér til fulls gagns, eins og það, sem
nú er ritað. í fjórða lagi eru íslendingasögur
ótæmandi uppspretta unaðar sakir listar höf-
unda og skemmtanar, eins og hver önnur lista-
verk og vel sagðar sögur. Gagnrýni á heimilda-
gildi þeirra um atburði og atvikalýsingar eða
staðfræði raskar ekki gildi þeirra, sem nú var
getið, meira en það mundi raska listgildi sögu-
Ijóðs eða skáldsögu, þótt sá hafi aldrei verið til,
sem ljóðið eða sagan er af. Sköpunargáfa höf-
undar skapar lesanda jafnan unað allt að einu,
og hann má læra margt af því um meðferð máls