Ægir - 01.11.2000, Qupperneq 6

LEIÐARI
Pétur Bjarnason,
framkvæmdastjóri
Fiskifélags íslands
Fiskiðnaöur og framhalds-
vinnsla á fiski
I júníhefti Ægis birtist athyglisverð grein eftir Guðjón
Þorkelsson, líf- og matvælafræðing og sérfræðing hjá
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins. Greinin fjallar um
framhaldsvinnslu á fiski, fagmenntun og rannsóknir. I
greininni er m.a. borin saman fagmenntun og rann-
sóknir í fiskiðnaði og í öðrum matvælaiðnaði. Þar seg-
ir m.a.: „Rannsóknir f fiskveiðum og í fiskvinnslu snú-
ast um framleiðslustjórnun, öflun hráefnis, sjálfbæra
þróun, öryggi, gæði og stöðugleika, hreinleika,
vinnsiutæki og sjálfvirkni. Rannsóknir í landbúnaði,
mjólkurvinnslu og kjötvinnslu snúast um sömu atriði
en miklu meiri áhersla er lögð á vinnslueiginleika hrá-
efnis, nýtingu aukafurða, samspil aukefna og hjálpar-
efna og viðhorf neytenda." Höfundur rekur síðan að
fyrir þessum mismunandi áherslum hafi verið eðlileg-
ar forsendur því annars vegar sé verið að bregðast við
skorti á hráefni og hins vegar við offramleiðslu. Síðar í
greininni segir: „Mikill munur var og er í öflun hráefn-
is. Annars vegar voru og eru veiðar oft langt frá mark-
aðinum og hins vegar var búskapur oft í næsta ná-
grenni við markaðinn. Þurrkun, gerjun, söltun og
reyking var notuð til að varðveita matinn. Vörur úr
fiski voru fáar en fjölmargar bæði úr kjöti og mjólk.
Fiskurinn kom þurrkaður, saltaður eða reyktur á mark-
aðinn en unnið var úr öllum afurðum landbúnaðar á
staðnum. Þannig þróaðist vinnsla á kjöti og mjólk í
sérstakar faggreinar en ekki vinnsla á fiski.“
Það er vert að gefa þessum orðum Guðjóns gaum því
ef til vill stendur íslenskur sjávarútvegur nú á
nokkrum krossgötum. I fjölmiðlum er keppst við að
tíunda minnkandi vægi sjávarútvegs í íslensku efna-
hagslífi. Það er Ijóst að aukinn afli eða bætt nýting í
vinnslu og veiðum mun ekki standa undir verulegri
verðmætaaukningu sjávarfangs. Verðmætaaukning ís-
lensks sjávarfangs mun verða vegna frekari vöruþróun-
ar og vegna úrvinnslu þess hluta aflans sem ekki er
nýttur nú. Islendingar þurfa m.ö.o. að hagnýta í meira
mæli en gert er í nútíma líftækni, matvælatækni og
markaðsþekkingu til þess að búa til verðmæti úr því
sem ekki er nýtt og auka verðmæti þess sem þegar er
nýtt. Það þarf nýja hugsun, nýja nálgun og nýjar að-
ferðir.
Þessi þróun er vitaskuld í einhverjum mæli hafin.
Sjávarútvegurinn, hvort sem er veiðar eða vinnsla, er
tæknivædd atvinnugrein og þolir samanburð við sjáv-
arútveg allra annarra þjóða. Norðmenn líta t.d. til
okkar með nýtingu hráefnisins og finnst þeir geti mik-
ið lært. Fyrirtæki eins og Utgerðarfélag Akureyringa
hf. hefur sýnt og sannað gildi þess að nýta vel það hrá-
efni sem það hefur til umráða og fengið viðurkenningu
fyrir. Fleiri fyrirtæki sýna gott fordæmi og má þar
nefna Þormóð ramma-Sæberg hfi, og SR-mjöl á Siglu-
firði sem hafa staðið að vinnslu á kítíni úr rækjuskel,
sem að öðrum kosti hefði verið fargað.
Hinu er þó erfitt að mótmæla að kerfisbundin vinna
við að greina möguleika í frekari úrvinnslu afurða, þar
sem krafist er mikillar þekkingar, t.d. á lífefnasviði,
mætti vera meiri. I innyflum fiska eru t.d. ýmis verð-
mæti, sem hægt er að nota í lyfjaiðnaði, matvælaiðnaði
og víðar. Möguleikarnir virðast vera gífurlegir.
Norðmenn hafa uppi miklar áætlanir til þess að bæta
væntanlegt tekjutap vegna tæmdra olíulinda með
auknu verðmæti sjávarfangs. Norðmenn hafa til þess
bæði fé og færni að ná árangri á því sviði og verður
fróðlegt að fylgjast með þeim á næstunni. Islendingar
verða að fylgjast með og í því sambandi er vert að geta
þess að 24.-25. janúar n.k. verður haldin í Noregi ráð-
stefna um virðisauka í aukafurðum sjávarfangs. Það er
ástæða til að hvetja framsækna aðila í íslenskum sjáv-
arútvegi til að kynna sér efni þessarar ráðstefnu.
í fyrrnefndri grein Guðjóns Þorkelssonar vekur hann
athygli á því að til þess að ræða frekari vinnslu á fiski
en nú er þarf að tala um framhaldsvinnslu. Orðið fisk-
iðnaður er frátekið fyrir það sem nánast má kalla með-
höndlun hráéfnis. Þetta er ef til vill dæmigert fyrir
stöðu greinarinnar að þessu leyti. Hvernig væri að gefa
orðinu fiskiðnaður meira innihald?
6