Ægir - 01.11.2000, Blaðsíða 34

EVRÓPUSAMBANDIÐ & SJÁVARÚTVEGURINN
Er „kvótahopp" vandamál
í Evrópusambandinu?
Seinni grein
Fiskveiðar eru meðal elstu athafna mannsins og eina atvinnugreinin
sem byggist á veiðimennsku sem er enn stunduð í umtalsverðum mæli
með viðskiptasjónarmið í huga. Fiskveiðar í heiminum tóku miklum
framförum um miðja öldina og varð um 7% árleg aflaaukning frá 1950
til ársins 1970.
Úlfar Hauksson
skrífar. Hann
er stjórnmála-
fræðingur og
hefur nýlokið
við M.A-ritgerð
frá Katholieke
Universiteit
Leuven í Belgíu
sem fjallar um
sjávarútvegs-
stefnu ESB og
hugsanlega
stöðu íslands.
Á áttunda áratugnum dró veru-
lega úr vextinum sem hrapaði
niður í 1-2% á ári og í upphafi
þess níunda náði heimsaflinn há-
marki; fór í um 100 milljónir
tonna. Endimörkum vaxtarins var
náð og telja sérfræðingar á vegum
Matvæla- og landbúnaðarstofnun-
ar Sameinuðu þjóðanna (FAO) að
fiskveiðar hafi víða hætt að vera
sjálfbærar um 1980. Nú er svo
komið að flest þeirra 200 veiði-
svæða sem FAO hefur eftirlit með
eru fullnýtt eða ofnýtt.
Ásókn í gjöful fiskimið voru
lítil sem engin takmörk sett til
ársins 1976 en fram að þeim tíma
voru flest fiskimið öllum opin.
Löngu var ljóst að mikil ofveiði
átti sér stað og fóru strandríki að
leita hófanna um að færa út fisk-
veiðilögsögu sína og afmarka
„Sameiginlega sjávarútvegsstefna Evrópu-
sambandsins hefur verið umdeild frá upphafi.
Samt sem áður er nokkuð góð samstaða innan
ESB um aó núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi,
sem byggir á hámarksafla og ríkjakvótum sem
ríkin úthluta eftir eigin höfði, sé það besta
sem vöL er á vió þær aðstæður sem eru rikj-
andi í Evrópusambandinu. Samstaða er einnig
um að kerfið verði að bæta."
þannig eignarétt sinn yfir fiski-
miðunum. Á seinni hluta áttunda
áratugarins var þróun í hafréttar-
málum mjög hröð og segja má að
200 mílna efnahagslögsaga hafi
orðið viðtekin venja frá árinu
1976 þrátt fyrir að slíkt hafi ekki
fengist staðfest fyrr en á þriðju
hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna árið 1982.
Nú er svo komið að um 40% af
heimshöfunum hefur verið skipt
á milli strandríkja. Á þeim rúm-
lega 20 árum sem liðin eru frá
viðtekinni 200 mílna efnahags-
lögsögu hefur ofveiði samt víða
verið meiri en nokkru sinni fyrr.
Þetta á sér nokkrar skýringar:
Þótt lögsaga ríkja yfir miðunum
hafi verið mikilvægt skref í þá átt
að afmarka eignar- og nýtingar-
rétt á fiskstofnunum var það eng-
an veginn nóg því stjórnvöld van-
ræktu að setja leikreglur fyrir
veiðarnar innan eigin lögsögu. Sú
staðreynd, að margir fiskistofnar
virða ekki lögsögu ríkja gerir
málið enn erfiðara. Fiskistofnarnir
eru sameiginleg, viðkvæm auð-
lind og veiðum úr þeim þarf að
stjórna eigi þeir að viðhalda sér.
Það er hins vegar hápólitískt
úrlausnarefni hvernig ber að ná
því markmiði og það snýst um
„hver fær hvað, hvenær og hvern-
ig“. Miklir hagsmunir eru í húfi
og ná oft út fyrir landamæri og
lögsögu þjóðríkja. Evrópusam-
bandið er lýsandi dæmi um slíkt.
„Kvótahopp" - ágrein-
ingur um aðgang að
fiskimiðum
Sameiginlega sjávarútvegsstefna
Evrópusambandsins hefur verið
umdeild frá upphafi. Samt sem
áður er nokkuð góð samstaða inn-
an ESB um að núverandi fisk-
veiðistjórnunarkerfi, sem byggist
á hámarksafla og ríkjakvótum
sem ríkin úthluta eftir eigin
höfði, sé það besta sem völ er á við
þær aðstæður sem eru ríkjandi í
Evrópusambandinu. Samstaða er
einnig um að kerfið verði að bæta.
Ríkjakvótarnir byggja á svo-
kölluðum hlutfallslegum stöðug-
leika. Hlutfallslegi stöðugleikinn
er hryggjarstykkið í sjávarútvegs-
stefnunni og tryggir ríkjunum
ákveðna fasta aflahlutdeild í þeim
tegundum sem ákvörðun um há-
marksafla er tekin. Hlutdeildin
ræðst af veiðireynslu og mikil-
væg sjávarútvegs. Reglan um
hlutfallslegan stöðugleika var tek-
in upp árið 1983 og var mikil-
vægt skref fram á við í fiskveiði-
stjórnun Evrópusambandsins.
Vonir voru bundnar við að þessi
aðferð kæmi í veg fyrir deilur
milli ríkja um skiptingu afla-
heimilda. I Evrópusambandinu er
hins vegar réttur einstaklinga og
fýrirtækja til fjárfestinga sterkur.
Einstaklingum er ekki bannað að
fjárfesta í sjávarútvegsfyrirtækj-
um á grundvelli þjóðernis og fyr-
irtækjum er frjálst að afla sér fjár-
magns með sölu hlutabréfa. Af
þessum sökum var hlutfallslega
stöðugleikanum ógnað, að margra
mati, þegar ríkisborgarar annarra
aðildarríkja, einkum Spánverjar,
keyptu bresk skip í þeim tilgangi
að veiða úr hlutdeild Breta. Þetta
fyrirbæri er kallað „kvótahopp"
þar sem fiskiskip undir breskum
fána eru í eigu Spánverja, að
mestu mönnuð Spánverjum og
veiða af breskum kvóta sem er að
hluta landað á Spáni. Árið 1996
var áætlað að um 150 „kvóta-
hopparar" sigldu undir bresku
flaggi (104 bresk/spænskir) og
hefðu um 25% af kvóta Breta til
34