Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 21

HUGUR
ÞORSTEINN GYLFASON
nú spyr Wittgenstein: úr því að þetta dæmi er nýtt og hefur
aldrei orðið fyrir okkur áður, hvemig vitum við hvort heldur
við höfum átt við plús eða kvús með samlagningarmerkinu til
þessa dags? Og svarið við þessari spumingu getur ekki orðið
annað en eitt: það getum við með engu móti vitað. Afleiðingin
af því er svo sú að það getur ekkert verið um sjálfan mig sem
ræður því að ég meini eitt fremur en annað með samlagningar-
merkinu. Og þessa sömu röksemdafærslu má svo viðhafa um
hvert einasta orð í rnálinu sem við tölum. Það er þá ekki hægt
að eiga við neitt, að meina neitt, með neinu einasta orði sem við
segjum. Þetta heitir þverstæða því að það gengur auðvitað
þvert á heilbrigða skynsemi. Og þetta er efahyggjuþverstæða
vegna þess að hún varðar hluti sem við getum ekki vitað: við
getum ekki vitað hvað við eigum við með orðunum sem við
notum. Samkvæmt túlkun Kripkes tilreiðir Wittgenstein síðan
eins konar lausn á þverstæðunni sem er nýstárleg
merkingarfræði. Þeirri lausn ætla ég ekki að lýsa, heldur láta
strax þá skoðun mína - og margra annarra - í ljósi að
þverstæðu Kripkes sé ekki að finna í Rannsóknum Wittgen-
steins.29 Þar er að vísu þverstæðu að finna - Wittgenstein
kallar hana það - en hún er dálítið önnur, og lausnin á henni öll
önnur en er hjá Kripke að ég hygg.
Hér er orðalag Wittgensteins um þverstæðu sína.30 Hann er
að tala almennt uin reglur sem geta verið reikningsreglur eins
og í dæmi Kripkes, reglur um notkun orða eða hvaðeina af því
tæi.
Þverstæða okkar var: engin regla getur kveðið á um breytni,
því að hvað svo sem maður gerir getur komið heim við
regluna. Svarið var: ef allt getur komið heim við regluna, þá
getur allt brotið í bág við hana líka. Svo að hér er hvorki
samræmi né ósamræmi.
„Engin regla getur kveðið á um breytni, því að hvað svo
sem maður gerir getur komið heim við regluna.“ Þessi orð má
auðvitað sem hægast skilja sem svo að Wittgenstein sé að hugsa
29 Sjá McGinn: Wittgenstein on Meaning, bls. 59-92, og Baker og
Hacker: Scepticism, Rules and Language, bls. 1-55.
30 Ludwig WMgenstein: PhilosophicalInvestigations §201.
19