Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 67

HUGUR
ATLI HARÐARSON
/ öðru lagi gæti Kant haldið því fram að þegar menn deila
um siðferðileg efni þá líti að minnsta kosti annar deiluaðila
ekki á málið undir siðferðilegu sjónarhomi heldur byggi dóma
sínu á öðru en kröfum skynseminnar. Þetta gerist auðvitað
stunduin. Allir þekkja dæmi um frekju, yfirgang, hugsunar-
leysi og vita að fólk á það til að svara rökum með skætingi,
útúrsnúningum eða jafnvel öskrum og óhljóðum og neita
þannig að taka siðferðilega afstöðu.
Mér virðist hvorug þessara leiða fær til þess að komast hjá
vandamálinu um siðferðilegan ágreining. Eg held að þær séu
ófærar af tveim ástæðum. Onnur er sú að það er einfaldlega
mjög ósennilegt að allur sá ágreiningur sem virðist vera um
siðferðileg efni sé í raun og veru um eitthvað allt annað. Hin er
sú að það er siðferðilega rangt að gera ráð fyrir því að þeir
sem eru ósammála okkur um siðferðileg efni byggi dóma sína
ýmist á vanþekkingu eða á forsendum sem koma siðferði
ekkert við. Við eigum að bera virðingu fyrir þeim sem eru
ósammála okkur og það gerum við ekki ef við lítum svo á að
þeir byggi dóma sína á öðrum sjónarmiðum en siðferðilegum
eða neiti að taka tillit til málsatvika sem við höfum bent þeim á.
Ef við teljum að ágreiningur sem virðist vera um siðferði-
leg efni sé í raun ætíð um málsatvik þá hættir okkur líka til að
falla í þá gryfju, sem Kant varaði við í ritgerð sinni lívað er
upplýsing, að fela sérfræðingum úrlausn allra siðferðilegra
álitamála og una því að vera aðeins hálfir menn með skýrslur
fyrir skynsemi og stimpil fyrir samvisku. Og ef við lítum svo á
að þeir sem halda fram skoðunum öndverðum okkar skoði
málin ekki undir siðferðilegu sjónarhomi, þá eignum við þeim
annarlegar hvatir í stað þess að rökræða við þá í fullri alvöru.
Með efasemdum mínum um að þessar tvær leiðir færi
okkur að lausn vandans er ég auðvitað ekki að halda því fram
að þær séu aldrei færar. Auðvitað er stundum rétt að gera ráð
fyrir því að sjónarmið fólks ráðist af frekju og fáfræði. En
þegar ágreiningsmál, eins og fóstureyðingar, líknarmorð, rétt-
mæti þess að banna notkun vímuefna eins og áfengis, hafa verið
rædd fram og aftur af fólki sem er yfirvegað, hefur þekkingu á
málsatvikum og færir skynsamleg rök fyrir máli sínu, þá er
engin leið að gera ráð fyrir því að sjónarmið annars aðilans
ráðist af fáfræði eða annarlegum hvötum.
65