Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 76

TVENNIR TÍMAR í SIÐFRÆÐI DAVÍÐS HUME
HUGUR
rétt mat mögulegt? Ástríðan verður að vera óhlutdræg ef hún á
að geta talist rétt mat á dyggðum og löstum.1
Skýring Humes á þessum vanda er ítarleg og of langt mál
væri að rekja hana hér, enda ekki höfuðatriði í máli mínu.
Megininntak skýringarinnar er þó það, að menn hljóta að
koma sér saman um grundvallarreglur í slíku mati, þar sem án
þess gæti mannlegt samfélag ekki þrifist. Þessu er líkt farið og
með tungumál okkar, því að ef við hefðum ekki sameiginlegan
skilning og viðmið til að bera á þeim hugtökum sem beitt er,
þá yrðum við algerlega ráðvillt hvenær sem breyting yrði á
okkar eigin stöðu og gætum því ekki rætt við aðrar mann-
eskjur um siðferðileg efni.
En lítum nú á annað höfuðvandamál í siðfræði Humes, sem
kenningunni um samhygð er ætlað að skýra, nefnilega því
hvernig og hvers vegna við getum borið hag annarra manna
fyrir brjósti, jafnvel þó svo að þeir séu okkur með öllu
óviðkomandi. Og vitanlega þarf að gera grein fyrir þessu á
þann hátt að mat okkar á eiginleikum þessa fólks sé hlutlaust.
Aður en lengra er haldið, þá er rétt að minna á, að kenningin
um samhygð er reist á þeirri forsendu að viðbrögð okkar í
þessum efnum byggist fyrst og fremst á tilfinningalegum
viðbrögðum, en stjórnist ekki af ályktunum skynseminnar um
gildi þess að fylgja siðareglum. Hume álítur að slík fylgni við
siðareglur sé sjálfvirk og geld og í raun andstæð mannlegu
eðli, þar sem tilfinningarnar eiga enga hlutdeild í slíkum
ályktunum. En snúum okkur nú að skýringu Humes á um-
hyggju okkar fyrir öðrum mönnum.
Kenningunni um samhygð er einkum ætlað tvennt: annars
vegar að vera nokkuð altæk skýring á þeim siðferðilegu
vandamálum sem Hume fæst við, hins vegar að skýra flutning
tilfinninga manna í millum. Eitt þeirra dæma er Hume beitir
til þess að skýra hlutverk samhygðarinnar sem tilfinninga-
flutnings, hljóðar svo:
1 Páll S. Árdal: Siðferði og mannlegt eðli, Hið íslenska bókmenntafélag,
Reykjavík 1982, bls. 60.
74