Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 84

TVENNIR TÍMAR í SIÐFRÆÐI DAVÍÐS HUME
HUGUR
greinargerð Humes fyrir siðferðinu. Þvert á móti tel ég
augljóst að það sé ekkert í umræðunni um samhygð í Rann-
sókninni, sem í grundvallar atriðum getur talist ósamræman-
legt við samsvarandi umræðu í Ritgerðinni. En hlutverk hug-
taksins góðvild, er ekki það sama í báðum ritunum og svo
virðist sem Hume hafi komist að þeirri niðurstöðu er hann
vann að samningu Rannsóknarinnar, að almenn góðvild gegni
veigameira hlutverki en hann hafði ætlað henni í Ritgerðinni.
Það sem Hume tekur sér fyrir hendur að sýna fram á í
Rannsókninni, er það að góðvild sé grundvöllur velþóknunar
okkar á því, sem eykur á hamingju og velferð samfélagsins.
Þetta aukna umfang hugtaksins leiðir þó ekki til þess að það
geti komið í stað samhygðar, af þeirri einföldu ástæðu að það
getur ekki eitt og sér skýrt öll þau atriði sem samhygðinni var
beitt til að skýra í Ritgerðinni. Til dæmis, þá getur góðvild
ekki skýrt hvers vegna við lítum jafnt með velþóknun til
þeirrar breytni sem leitt hefur til góðs fyrir samfélög í
fymdinni og þeirrar breytni sem er okkar eigin samfélagi til
góðs í dag. Almenn góðvild, ein og sér, getur ekki heldur
skýrt hvers vegna við berum hag annarra manna fyrir brjósti
(þ.e.a.s. alls mannkyns), nema því aðeins að hún sé reist á lög-
málinu um ímyndunina, en slíka greinargerð er hvergi að
finna hjá Hume.
Kenning Humes um siðferðið í Rannsókninni samanstendur
annars vegar af góðvild, sem er eins og áður segir forsenda
velþóknunar okkar á því sem eykur á hamingju og er sam-
félaginu til góðs, og hins vegar því sem Hume kallar „lögmál
mannúðarinnar“ (principles of humanity). En í mínum huga
gegna þau í grundvallaratriðum sama hlutverki og samhygð
gerir í Ritgerðinni. Hvort tveggja, samhygð og mannúð, koma
fyrir í Rannsókninni, í sama skilningi og samhygð sem lögmál
ímyndunarinnar sem er, eins og ég hef haldið fram,
grundvallarhugmynd Ritgerðarinnar. Þessu til fulltingis
skulum við líta á eftirfarandi tilvitnun úr Rarmsókninni:
Þegar maður stamar og flytur mál sitt með harmkvælum, þá
finnum við jafnvel til samhygðar með þessum smávægilegu
óþægindum, og kennum til fyrir hans hönd. Nú er það regla
gagnrýninnar, að sérhver samsetning stafa eða atkvæða, sem
veldur talfærunum óþægindum í flutningi, virðist einnig
ærandi og óþægileg í eyrum okkar vegna ákveðinnar tegundar
samhygðar. Það er jafnvel svo, að þegar við rennum augum
82