Hugur - 01.01.1989, Blaðsíða 56

VINÁTTA OG RÉTTLÆTI
HUGUR
handverksmanns og verkfæris eða húsbónda og þræls.
Harðstjórinn noti samfélagið í sína eigin þágu. (EN 1161a30-
35). Réttnefndur einvaldskonungur hafi hins vegar ekki eigin
hag að markmiði, heldur hag þegnanna eða það sem er allra
hagur (EN 1160b5). Aðeins með því að miða að því sem er
nytsamlegt fyrir heildina getur samfélag orðið réttlátt og ein-
kennst af vináttu. Þess vegna geta ekki farið saman harðstjórn
og félagsvinátta.11
Öll félagsvinátta er samkvæmt kenningu Aristótelesar
nytsemisvinátta12 og þess vegna verður hún eiginlegri eftir því
sem hún þjónar betur þeim tilgangi sem henni er ætlaður (sbr.
EN 1160a21-22) og jafnframt eftir því sem þau gæði sem hún
miðlar mönnum eru meiri eða raunverulegri.13 Það markmið
sem borgríkinu er eiginlegt er ekki bara að menn lifi af, heldur
að þeir lifi vel (Pol. 1280a31-2 og 1280b34-5). „...tilgang-
urinn með stjómsamfélaginu er göfug breytni, en ekki bara
félagsskapurinn.“ (Pol. 1281a4). Þetta virðist fela í sér að eftir
því sem þessum tilgangi verði betur náð, þeim mun eiginlegri
vinátta ríki í samfélaginu. Réttlætið virðist á hinn bóginn vera
hvort tveggja í senn, nauðsynlegt skilyrði fyrir því að þetta
megi takast og um leið eðliseinkenni og órjúfanlegur þáttur
þeirrar vináttu sem af hlýst.14
11 Þau einkenni sem þarna skilja á milli eru annars vegar að menn eigi
eitthvað sameiginlegt og hins vegar að hver og einn hafi hag af
samskiptunum. Ilvort tveggja telur Aristóteles til vináttueinkenna (EN
1159b30-35, EN 1160al0-11 og EN 1157a 1 -3) og er það ástæða þess
að hann talar hér um að vinátta ríki að því marki sem samfélagið
einkennist af þessu tvennu. Óþarft er að taka fram að hér eru það rök
Aristótelesar sem skipta máli en ekki sú ályktun hans af þeim að undir
konungseinveldi muni samfélagið best þjóna tilgangi sínum. Það
virðist að minnsta kosti vel mögulegt að fallast á rökin en hafna
ályktuninni.
12 Sjá neðanmálsgrein 9.
13 Þetta sést meðal annars á því að Aristóteles segir að sönn vinátta sé
nytsamlegri en nokkur nytjavinátta, því að hún miðli raunverulegri
gæðum. (EN 1157b33-4, EN 1158b7-8, EN 1157al-3 og EN
1170bl 4-17)
14 Það sem hér er sagt um réttlætið virðist einnig gilda um einhug félags-
skaparins.
54