Skólablaðið - 01.11.1957, Blaðsíða 27

23 -
FÓLKIÐ á sögueyjunni hefur vissulega
ekki farið varhluta af lærdómi eins bók-
elsk þjóð og það er, og þess er það ser
víst flest meðvitandi. Þegar að fornu
var lærdómur í hávegum hafður; lög,
kvæði og sögur varðveittust á skinni og
í hugum manna ættlið fram af ættlið.
Stundum kvað jafnvel svo rammt að
menntaástríðu þjóðarinnar, að henni var
svalað með því að læra íslendingasögur,
annála og annað þess háttar orðrétt utan-
bókar. Seinna kom kirkjan til skjalanna,
og var lögð stund á mörg fræði innan
klausturveggja. í skauti kirkjunnar tóku
menn að nema erlendar tungur og var
Latneska þar mest tignuð sem alþjóðlegt
tungumál kirkjunnar, enda þótt hún lægi
þá þegar í fjörbrotunum sem lifandi
tunga. En auðvitað var ekki látið sitja
við eitt erlend tungumál. Öllum trúverð-
ugum þjónum heilagrar kirkju bar skylda
til að kunna annað tungumál, steindautt.
Það var Gríska og helzt þurftu klerkar
að geta talað reiprennandi bæði málin,
ef þeir áttu að vera þess umkomnir að
bera hempuna. Lítil breyting varð á
þessu í framvindu tímans í rás aldanna,
enda þótt hinni gömlu kristni væri kast-
að sem slitnu fati og hætt væri að
kyrja messur á Latnesku. Kirkjuskól-
arnir héldu dauðahaldi í þessa afturgöngu
eins og væri fjöregg þeirra, og raunar
var það svo að vissu marki, því að fátt
var þá hægt að læra í skóla, er væri
menntamönnum slíkt lyftiduft. Latneskan
fyllti þá þeim nauðsynlega vindi og belg-
ingi, sem hóf þá skör hærra en sauð-
svartan almúgann. Má sjá að lengi reið
þessi draugur húsum, því að á síðustu
öld bar helzta menntastofnun landsins
nafnið Latínuskólinn og voru nemendur
alltaf hálfir af Latnesku ef ekki fullir
og verðleikar þeirra metnir eftir fimi
þeirra við beygingu málsins á ýmsa
bóga eftir öllum kúnstarinnar reglum.
Svo var háttað málakennslu að fornu og
allt fram að nýju. Ef til vill má virða
íslenzkum skólum það til vorkunnar á
þessum tímum að á öðrum löndum voru
menn við sama heygarðshornið.
Hvarvetna á menningarlöndum Evrópu
voru menntir málbundnar í viðjar þess-
arar framliðnu tungu. Hérna var það
þó skömminni skárra, þar sem við eign-
uðumst bókmenntir a eigin tungu, er
aðrar þjóðir gátu ekki punktað niður
staf á öðru en Latnesku.
Enda uppskera Tslendingar eins og til
var sáð, er þessi andlega arfleifð ber
hróður þeirra um víða veröld. Nú orð-
ið er þó skólinn okkar kenndur við
ætlunarverk sitt og tilgang, og stendur
það til bóta. Svo sannarlega gleðjumst
við yfir því, en þegar öllu er á botninn
hvolft stendur þó forneskjan föstum fót-
um þar. Ennþá er staglazt á andvana,
óreglulegum sögnum forntungunnar hátt
og í hljóði, fáum til gagns en mörgum
vafalaust til tjóns, ve^na tímasóunar og
vírusa þeirra, sem hun virðist bera
í sér af andlegri uppdráttarsýki.
Því hefur oft verið borið við, Latnesk-
unni til málsbóta, að hún væri móðir
mikils hluta Evrópumálanna, og þau sem
ekki væru afbökuð Latneska ættu svo
margt til hennar að sækja. Hún væri
því alveg þess ómaksins verð, að læra
hana til þess að öðlast traustan grund-
völl til frekara málanáms. Þetta er
laukrétt, en vel að merkja. Hvað kost-
ar þessi undursamlegi grundvöllur mörg
ár stagls og svita nemendanna.
Ef málið á að lærast til hlítar, nægir
fæstum allt lífið, þó að í lengra lagi sé.
En gerist menn ekki lífstíðarstúdentar
í faginu, mun það mála sannast, að