Morgunblaðið - 20.11.2010, Blaðsíða 28

Sporin hræða á
gjaldeyrismörkuðum
FRÉTTASKÝRING
Örn Arnarson
ornarnar@mbl.is
O
fgnótt og nánast óheft
aðgengi að ódýru fjár-
magni upp úr aldamót-
um stuðlaði að fast-
eignabólum og
eignaverðbólgu víðast hvar á Vest-
urlöndum. Viðtekin trú á að seðla-
bankamenn hefðu loksins náð slíkum
tökum á stjórntækjum peninga-
málastefnunnar að lágir vextir þyrftu
ekki á endanum að leiða til ofþenslu
og verðbólgu réð för allt fram að því
að fjármálakreppan brast á með full-
um þunga haustið 2008. Sporin hræða
og því beita nú mörg ríki varn-
araðgerðum gegn gjaldeyrisinnflæði
um þessar mundir.
Síðan þá hefur mikið vatn runnið
sjávar. Eitt hefur þó ekki breyst en
það er ofgnótt af ódýru fjármagni.
Seðlabankavextir eru við núllið
beggja vegna Atlantsála auk þess
sem seðlabankar í Bandaríkjunum og
Bretlandi hafa beinlínis aukið pen-
ingamagn í umferð til þess að freista
þess að koma hagkerfum sínum í
gang. Þó svo að Evrópski seðlabank-
inn hafi ekki gengið svo langt hefur
hann verið umsvifamikill kaupandi að
ríkisskuldabréfum evrusvæðisins
sem getur þegar fram í sækir haft
áhrif til aukningar peningamagns.
Fjármagnið flæðir
en fer nú í aðra átt
Munurinn á ástandinu nú og á
árunum á undan fjármálakreppunni
felst fyrst og fremst í flæði fjár-
magnsins. Fyrir nokkrum árum
flæddi fjármagn frá útflutnings-
hagkerfum Asíu til Vesturlanda þar
sem það kynti undir meiriháttar
eignabólu. Nú fer það í öfuga átt.
Lágvaxtastefnan í Bandaríkjunum og
í Evrópu hefur haft hverfandi áhrif á
hagvöxt í þessum ríkjum en á sama
tíma leitt til gríðarlegs innflæðis fjár-
magns til þeirra hagkerfa Asíu og
Rómönsku-Ameríku sem vaxa hvað
hraðast um þessar mundir.
Í sjálfu sér er enginn eðlismunur
á þessu fjármagnsflæði og innflæðinu
sem átti sér stað hér á landi á þenslu-
árunum fyrir bankahrun. Fjárfestar
nýta sér vaxtamun milli landa í við-
skiptum með skuldabréf. Í þessu fel-
ast engin tíðindi. Það heyrir hins veg-
ar til tíðinda að ríki í Asíu og
Rómönsku-Ameríku hafa í vaxandi
mæli reynt að verja hagkerfi sín fyrir
afleiðingum skyndilegrar aukningar
á innflæði erlends fjármagns; fyrst og
fremst eignaverðbólgu og mögulegri
rangri nýtingu á framleiðsluþáttum
til lengri tíma litið. Þannig tilkynntu
suðurkóresk stjórnvöld í vikunni að
áfram yrði lagður skattur á fjárfest-
ingar erlendra aðila á þarlendu rík-
isskuldabréfi. Ástæðan er sögð vera
að koma í veg fyrir sveiflur á gjald-
eyrismarkaði en án efa er fyrst og
fremst átt við of mikla styrkingu
vonnsins. Taílensk stjórnvöld hafa
sett sérstakan fjármagnstekjuskatt á
fjárfestingar erlendra aðila í rík-
isskuldabréfum og skuldabréfum fyr-
irtækja. Brasilísk stjórnvöld skatt-
leggja sérstaklega erlendar
fjárfestingar á innlendum skulda-
bréfamarkaði meðan engar sérstakar
hömlur eða takmarkanir eru á beinar
erlendar fjárfestingar.
Þessar aðgerðir eru í sjálfu sér
ekkert annað en eitt form gjaldeyr-
ishafta, þó svo að þau séu ekki nærri
eins altæk og þau sem er stuðst við
hér á landi um þessar mundir. Auk
þess sem þeim er ætlað að hindra nei-
kvæð áhrif mikils innflæðis skamm-
tímafjármagns en ekki útflæðis gjald-
eyris eins og hér á landi.
Leiðtogar tuttugu helstu iðn-
ríkja heims komu sér saman um á
dögunum að slík höft gætu verið rétt-
lætanleg og nauðsynleg um þessar
mundir sökum þess hversu lágir
stýrivextir eru nú á Vesturlöndum og
hlýtur það að benda til þess að ný
hugsun sé farin að ryðja sér til rúms í
þessum efnum.
Reuters
Afslöppun Nýmarkaðsríki hafa brugðist við miklu gjaldeyrisinnflæði að
undanförnu með því að reisa tálma fyrir frjálsa för fjármagns.
28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. NÓVEMBER 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það er óskilj-anlegt meðöllu að
reynt sé að deila
um það í fullri al-
vöru hvort aðlög-
unarferlið að ESB
sé hafið á Íslandi
þvert gegn sam-
þykktum Alþingis.
Ekki hefur einu
sinni verið látið
svo lítið að ræða það í utanrík-
ismálanefnd Alþingis að slíkt
ferli sé hafið og að mati ESB
muni engar eiginlegar samn-
ingaviðræður fara fram,
hvorki fyrr né síðar. Þetta er
svo brjálæðislegt vegna þess
að um þetta verður ekki deilt.
Eftir að meirihluti Alþingis
hafði samþykkt að senda
mætti umsókn til ESB, sem
allmargir lýstu yfir op-
inberlega að þeir gerðu þvert
gegn samvisku sinni, var því
haldið fram að um eins konar
könnunarviðræður væri að
ræða. Það var kallað að „fá að
kíkja í pakkann.“ Hugsanlegt
er að til séu allmargir kjánar
sem hafi keypt þetta þótt ótrú-
legt sé. En það keyptu ótrú-
lega margir töfrafótnuddtækið
á sínum tíma svo ekkert er úti-
lokað. Svo kom ekki bara á
daginn að það þurfti ekki að
taka neinar umbúðir utan af
pakka til að fá að kíkja því það
var engan pakka að fá til að
gramsa í og velja sér góðgæti
úr við hæfi og sleppa öllu hinu.
Reglum ESB hafði verið
breytt fyrir mörgum árum.
Umsókn felur nú í sér inn-
göngu, sem verður þó ekki
endanleg og formleg fyrr en
löggjöf ríkisins hefur verið
felld að reglum sambandsins,
samkvæmt einhliða mati þess
og sáttmálar verið undirrit-
aðir. ESB margtekur fram að
ekki sé við hæfi að tala um
samningaviðræður, því með
því sé verið að villa um fyrir ís-
lenskum almenningi. Það hef-
ur aldrei vafist fyrir Össuri
Skarphéðinssyni. Þegar Ög-
mundur Jónasson loks áttar
sig á að hann fái ekki að „kíkja
í pakkann“ fyrr en mörgum
mánuðum eftir að Samfylk-
ingin hefur haldið sín jól í
Brussel og löngu verði búið að
henda trénu út úr stofunni
með gerviskrautinu og öllu
saman sækir að honum svimi.
Hann vill vita á næstu fáu vik-
um hvort gengið verði að öll-
um þeim sérsjónarmiðum Ís-
lands sem áróðursmenn ESB
hafa haldið fram að væri auð-
velt af því að Svíar hafi fengið
leyfi til að taka áfram í nefið í
laumi. En við Ögmund talar
ESB og íslenska utanrík-
isráðuneytið eins og handóða
relluskjóðu sem nýfarin er að
staulast um og rífa úr hillum
og spyr með þjósti hvort menn
geri sér ekki grein
fyrir að nú séu Ís-
lendingar í aðlög-
un og þeim verði
ekki svarað um
eitt eða neitt fyrr
en henni sé lokið.
Og Steingrímur J.
sem skömmu áður
hafði lýst því yfir
að aðlögun ætti sér
ekki stað tekur nú
þátt í að snupra Ögmund á
sömu forsendum. Og Stein-
grímur bætir því við að ekki sé
hægt að hætta við málið núna.
Þetta hefur hann sjálfsagt
ekki komist hjá að segja vegna
þess að hann hafði ekki svikið
flokksbræður sínar og kjós-
endur um neitt þann daginn
fram að því.
En á Steingrím hrópa orðin
sem hann hafði yfir þegar
hann var að fá flokkssystkini
sín í þinginu í sögulegasta
svikaleiðangur íslenskra
stjórnmála. Þegar atkvæði
voru greidd um umsókn-
artillöguna kvaddi Stein-
grímur J. Sigfússon sér hljóðs
um atkvæðagreiðsluna, ugg-
laust með óbragð mikið í
munni, og útskýrði eigin af-
stöðu og flokks síns svo: „Við
áskiljum okkur ekki bara rétt
til þess að leggjast gegn samn-
ingsniðurstöðu, verði hún sú
sem við teljum mörg hver lík-
legt, þ.e. að hún breyti litlu um
það mat sem uppi hefur verið
um hvað það þýði fyrir Ísland
að ganga í Evrópusambandið.
Við áskiljum okkur líka rétt til
þess á hverju stigi málsins
sem er að leggja það til að
samningaviðræðum verði hætt
og það á Alþingi líka að gera.“
Augljóst má vera að þessi
yfirlýsing var gefin með sam-
þykki þingflokks VG eða að
kröfu hans til að gera mönnum
þar léttara um vik þegar þeir
víkja frá sínum helstu stefnu-
miðum, loforðum og dreng-
skaparheiti gagnvart stjórn-
arskránni um að fylgja
samvisku sinni við atkvæða-
greiðslur á Alþingi. En nú vill
Steingrímur J. ekkert við
þessi orð sín kannast. Eða að
minnsta kosti ekkert með þau
hafa.
Áður hefur verið minnst á
að margt bendir til þess að
Steingrímur J. Sigfússon
meini yfirleitt ekki neitt með
neinu sem hann segir. Þessi
atburðarás ýtir enn undir það
mat. En Steingrímur getur þó
hugsanlega í afsökunar- og út-
úrsnúningaskyni sagt sem svo:
Ég get ekki „lagt til að samn-
ingaviðræðum verði hætt“,
vegna þess að ESB segir að
þetta séu ekki samninga-
viðræður heldur hreinrækt-
aðar aðlögunarviðræður.
Kannski verður það þrauta-
lendingin.
Vinstri grænir höfðu
áskilið sér rétt til að
slíta aðildarvið-
ræðum hvenær sem
væri. Tilefnin gátu
aldrei orðið meiri en
þau sem nú blasa
við}
Himinhrópandi tilefni
F
orstjóri stoðtækjaframleiðandans
Össurar, Jón Sigurðsson, sagði í
útvarpsviðtali fyrir skömmu að
hann skildi hreinlega ekki hvers
vegna hefði ekki verið gengið frá
Icesave strax eftir hrun. Í kjölfarið lýsti hann
því yfir að tiltrú á Íslandi myndi batna mjög og
lánshæfismat landsins lagast svo um munaði,
væri Icesave-málinu komið frá. Af þessu má
draga þá ályktun að forstjórinn telji að æski-
legast hefði verið ef hinir upprunalegu Icesave-
„samningar“, sem íslenska þjóðin hafnaði í
þjóðaratkvæðagreiðslu að gangast undir, hefðu
verið festir í lög. Enda alþekkt í peningafræð-
unum að geigvænleg skuldaaukning ríkja í er-
lendri mynt gerir þau að mun æskilegri lántak-
anda til framtíðar. Eða þannig.
Vart verður hjá því komist að setja þessi orð
forstjórans í samhengi við þá einstöku greiðasemi sem ís-
lensk peningamálayfirvöld sýndu hluthöfum og stjórn-
endum Össurar í upphafi þessa mánaðar. Þá ákvað Seðla-
banki Íslands að afnema gjaldeyrishöft gagnvart einu
fyrirtæki á Íslandi, Össuri. Hluthöfum var gert kleift að
færa hlutabréf sín á Íslandi til Danmerkur. Enginn rök-
stuðningur fylgdi þessari ákvörðun Seðlabankans, sem
kynnt var í upphafi mánaðarins. Um tveimur vikum síðar
barst síðan tilkynning frá Össuri um að fyrirætlað væri að
afskrá félagið úr íslensku kauphöllinni. Fyrirtækið Össur
hefur vaxið og dafnað á Íslandi í að verða fjóra áratugi. Á
þeim tíma hefur félagið fengið nýsköpunarstyrki og lán frá
lífeyrissjóðum allra landsmanna, og orðið í
kjölfarið eitt burðugusta fyrirtæki Íslands.
En núna stoppar Icesave allt saman, að mati
forstjórans, sem sagði í vikunni að fjármagns-
markaðir væru lokaðir íslenskum fyrirtækjum
vegna málsins. Forstjórinn hefði þó ekki þurft
að horfa lengra aftur en í október 2009, þegar
Össur hf. náði sér í tæplega 150 milljónir
danskra króna hjá erlendum fjárfestum í
hlutafjárútboði. Það þrátt fyrir að félagið væri
skráð á markað á Íslandi á þeim tíma og Ice-
save-málið óleyst.
Að sjálfsögðu hafa aðalhöfundar og fylg-
ismenn Icesave-samningsins, sem felldur var í
þjóðaratkvæðagreiðslu síðasta vor, gripið
þessi ummæli forstjórans á lofti. Mörgum
samsæriskenningum hefur verið fleygt út í
umræðuna í gegnum tíðina, en maður vill eig-
inlega ekki trúa því að forstjóri Össurar hafi samið um að
fá hlutabréf fyrirtækisins úr landi gegn því að harma
stöðu Icesave-málsins í viðtölum í fjölmiðlum.
Margoft hefur verið sýnt fram á að Íslandi ber ekki
lagaleg skylda til að bæta erlendum sparifjáreigendum
fall hins einkarekna Landsbanka. Meira að segja þeir sem
eru hlynntir því að gangast undir Icesave-skuld hafa við-
urkennt að málið sé leyst á pólitískum forsendum, en ekki
lagalegum. Enda snýst málið nú um að bjarga andliti
þeirra sem reyna að þröngva þessari skuld upp á lands-
menn – og meira að segja forsvarsmenn úr atvinnulífinu
taka þátt í þeim skollaleik. thg@mbl.is
Þórður
Gunnarsson
Pistill
Kaup kaups
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Seðlabankar nýmarkaðsríkja
reyna í vaxandi mæli að verja
sig gegn neikvæðum afleið-
ingum mikils og skyndilegs
innflæðis fjármagns sem leit-
ar í annað en beina erlenda
fjárfestingu. Þrátt fyrir það
virðist Seðlabanki Íslands
ætla að halda sig við hávaxta-
stefnuna þegar höftunum
léttir. Væntanlega í þeirri trú
að styrking gengis krónunnar
haldi niður verðbólgu frekar
en aðrir þættir. Arnór Sig-
hvatsson aðstoðarseðla-
bankastjóri boðaði einmitt
þetta á dögunum í ræðu á
morgunfundi íslenskra verð-
bréfa. Þar sagði hann að
stjórnvalda biði það verkefni
að sýna fjárfestum að Ísland
væri betri fjárfestingarkostur
en önnur skuldug ríki og
nauðsynlegt yrði þegar fram í
sækti að laða fjármagn sem
nú er í skjóli í lágvaxtalöndum
til landsins. Án efa á Arnór
þar við hvernig megi beita
vaxtamun í krafti peninga-
málastefnunnar til þess.
Áfram horft
til hávaxta
ÍSLAND