Vera - 01.10.1998, Blaðsíða 33

í Ungverjalandi leyfa vinsælir stjórnmálamenn
sér að saka konur opinberlega um háa tíðni skiln-
aða, fóstureyðinga, alkóhólisma, upplausn fjöl-
skyldna og segja konur hafa vanrækt börn sín
vegna vinnuálags á tímum sósíalismans.
Konur á skellinöðru á leið til verksmiðjunnar. Ljósmyndari Stefan Moses. Myndin heitir: Við
vorum sviknar og það var logið að okkur!
Kommúnísku ríkis-
flokkarnir töldu engu að
síður að þessi stefna
væri nægileg til að
tryggja jafnrétti kynjanna
og að öll opinber um-
ræða um þau málefni
væri yfirborðsleg og ó-
þörf. Stefnan var einnig í
fullu samræmi við
marxísk-leníníska hug-
myndafræði. Lenín,
Marx og Engels töldu að
atvinnuþátttaka kvenna
myndi leiða til þess að
konan yrði fjárhagslega
sjálfstæð og þar með
væri jafnrétti kynjanna
tryggt. Jafnréttismál
snérust því ætíð um
grundvallarrétt mannsins
til atvinnu. [ lok síðasta áratugar voru um 3/4
hlutar kvenna í Póllandi, Ungverjalandi og
Tékklandi á aldrinum 18-60 ára í fastri vinnu.
Þrátt fyrir þessa þróun, sem gjörbreytti lífi
kvenna í þessum löndum, héldu konur áfram
að sinna heimilisstörfum og svokölluðum ó-
sérhæfðum kvennastörfum. Kynjaskipting á
vinnumarkaði, sem er afleiðing félagslegrar
mótunar kynhlutverka, var talin eðlileg af
náttúrunnar hendi. Kynin voru talin ólík í eðli
sem móður og því að vera útivinnandi. Líkt
og þjóðfélagsleg kúgun kvenna væri óhjá-
kvæmileg vegna kyns þeirra.
Félagsleg mótun kynhlutverka
Á tíma ríkissósíalismans ríkti sú tilhneiging
að velja konur til þeirra starfa sem talin voru
ósérhæfð. Aukin menntun kvenna þýddi ekki
nauðsynlega að konur og karlar hefðu sömu
tækifæri á vinnumarkaðinum eða að mennt-
Aðeins handbendi
karlaveldisins?
Eins og ég minntist á í byrjun
greinarinnar rfkti viss goð-
sögn um stöðu kvenna í
Austur-Evrópu á tímum ríkis-
sósíalismans. Þær höfðu,
lagalega séð, allt frá 1950
sama aðgang að menntun
og vinnumarkaðinum og
karlmenn. Sósíalískar konur
voru sterkbyggðar, keyrðu
traktor, voru verkfræðingar,
þingmenn eða jafnvel geim-
farar; fóstureyðingalöggjöf
var frjálslynd og ofan á allt
saman fengu börnin þeirra
heilsdags dagvistun.
Þegar betur er að gáð kemur í Ijós að
konur á þingi voru iítið annað en handbendi
einræðisflokkanna, eins og raunar allir full-
trúar á þingi, þátttaka þeirra var tryggð með
ríkislögum um kvóta sem tryggja átti spegil-
mynd þjóðfélagsins. Á fræðimáli hefur þetta
verið nefnt „Alibi-Funktion“ eða fjarvistar-
sönnun. Allar mikilvægari pólitískar ákvarð-
anir voru teknar af miðstjórn kommúnista-
fjokkanna eða af ríkisstjórnunum sem sömu-
sínu og mismunun á grundvelli kynferðis
réttlát og þar með einnig tvöföld eða þreföld
byrði konunnar. Vandinn var því ekki samfé-
lagsleg valdastreita kynjanna heldur „van-
kantar" konunnar. Þannig var þjóðfélagsleg-
um mismun kynjanna viðhaldið af pólitiskum
og menningarlegum þáttum. Enda var tak-
markið aldrei að afmá kynjaskiptingu á
vinnumarkaði - sem er hornsteinn feðraveld-
isins - heldur snérust jafnréttismál um það
hvernig tryggja mætti skilyrði sem auðveld-
uðu konunni að sinna sínu eðlilega hlutverki
unin nýttist þeim til að hafa pólitísk áhrif á
jafnréttismál. Þær unnu lægstlaunuðu störf-
in og þannig urðu til sérstök kvenna- og
karlastörf. Framhalds- og háskólanám laut
sömu lögmálum því mörg námsfög voru ein-
göngu ætluð konum og önnur körlum, rétt
eins og vissar starfsgreinar hentuðu aðeins
öðru kyninu. Störfin voru því skilgreind eftir
kynferði og sú vinna sem konur unnu af
hendi var talin ósérhæfð og lítils virði. Þekk-
ing þeirra og sérhæfing [ heimilis-, mæðra-
og umönnunarstörfum var skilgreind af þeim
sem drottna yfir vinnumark-
aðinum; karlmönnum, sem
sjá sér hag í að stjórna
konum hvort sem það er í
ríkissósíalisma eða kapítal-
isma. Flefðir feðraveldisins
héldu á þennan hátt uppi
trúnni á karlmanninn sem
fyrirvinnu jafnvel þó að
konan ynni fulla vinnuviku.
ískra stjórnarkerfa. Þrátt fyrir jákvæð viðhorf
til atvinnuþátttöku kvenna reyndi þessi
stefna ekki að uppræta hefðbundin kynhlut-
verk eða kynjaskiptingu almennt.
Tvöföld byrði verkakanunnar
Atvinnuhættir sósíalismans kröfðust mikils
fjölda verkafólks og ein laun nægðu ekki fyr-
ir framfærslu fjölskyldunnar. Konum var [
orðsins fyllstu merkingu beitt út á vinnu-
markaðinn, inn í verksmiðjurnar þar sem
þær strituðu frá morgni til kvölds við færi-
bandavinnu. Þær héldu
áfram að bera ábyrgð á
heimilisstörfum og unnu
því tvöfaldan vinnudag.
Margar konur litu því á
launavinnu sem aukna
byrði.
33