Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Side 20

við upphaf grískrar heimspeki. Hinn
siðferðilegi tilgangur verður ekki ríkj-
andi fyrri en löngu síðar (sbr. þó
hinn pyþagóríska „skóla“, þar sem
þekkingin virðist hafa verið talin
sáluhjálparatriði í hreinsun sálarinn-
ar). — En Gunnar Dal getur svarað
með því að segja, að það sé hefð-
gróinn misskilningur að líta svo á,
að fyrstu grísku spekingarnir hafi
verið náttúrufræðingar: Þeir voru að
glíma við „andann“ eins og fyrirrenn-
arar þeirra og fræðarar í austri. —
Þar sem Gunnar Dal tekur ekki
allar skýringar sagnfræðinga á upp-
runa vísinda og heimspeki með grísku-
mælandi mönnum til bæna, vil ég að
lokum gela einnar, sem mér er eink-
ar hugleikin. Kemur hún frá hinum
inerka vísindasagnfræðingi, próf.
George Sarton. Iíann varpar fram
þeirri spurningu, hvernig á því standi,
að grísk vísindi og heimspeki urðu
til í Jóníu frekar en annars staðar í
hinum grískumælandi heimi. Land-
fræðiskýringum hafnar hann á þeim
forsendum, að umhverfið sé áþekkt
báðum megin Eyjahafsins; og kyn-
þáttaskýringum á þeim forsendum, að
sama fólkið eða fólksblandan hafi ver-
ið í ýmsum hlutum þessa Iandsvæðis.
Sjálfur setur liann fram tvær félags-
legar skýringar. Hin fyrri er á þá leið,
að jónísku landnemarnir voru úrvals-
fólk, sem átti heima í nýju pólitísku
umhverfi, sem það hafði að miklu
leyti sjálft skapað eftir eigin geðþótta.
Þetta fólk var djarft og hugrakkt,
úrræðagott, óþvingað í hátterni og
tiltölulega laust við ytri hömlur. Líkir
hann velgengni þessara landnema frá
Krít við velgengni Pílagrímsfeðranna,
sem settust að í Nýja Englandi árið
1620, og telur mega skýra uppgang
þeirra að nokkru leyti á sama hátt.
Hin Nýja Krít, sem jónísku píla-
grímarnir stofnuðu á vesturströnd
Asíu, átti eftir að verða vagga liins
Nýja Grikklands. — Síðari skýringin
er á þá leið, að vesturströnd Anatólíu
hafi verið afbragðs staður fyrir blönd-
un hugmynda og menninga og þá and-
legu örvun, sem af henni leiddi. Fólk,
sem er löngu staðnað í sínu gamla
umhverfi spyr ekki margra spurninga,
því að allra spurninga liefur verið
spurt og þeim svarað mörgum sinnum
og það tekur því ekki að vera að hafa
áhyggjur af þeirn lengur. A hinn bóg-
inn, þegar fólk af ólíkum kynþáttuin
og með ólíkar menningararfleifðir
liittist, hlýtur hinu skynsamasta fyrr
eða síðar að detta í hug, að til séu
fleiri en ein leið að leysa vandamál og
fleiri en eitt sjónarmið. Jónísku hafn-
irnar voru endastöðvar ekki aðeins
grískra, fönískra og cgypzkra skipa,
heldur einnig anatólískra ferðamanna-
lesta, sem tengdu þá við austari hluta
Asíu. Skilyrði fyrir þróun vísinda voru
þannig ákaflega hagstæð. Og jóníska
fólkið hafði einmitt meðfæddar gáfur
til að færa sér þessi skilyrði í nyt og
bæta þau. Jóníumenn höfðu þegar
sannað snilli sína í skáldskap með
Hómerskviðunum. Nú var kominn
tími til að reyna snilligáfurnar aftur
á nýju sviði, náttúruspeki, eða, eins
og þeir kölluðu það, „PhysioIogia“, og
það gerðu þeir.
[Atli. Þar sem orðið frœOimaður kemur
fyrir, merkir það sama og sagnfrœBingur.
„Heimspekisagnfræðingur" nota cg um þann,
sem fæst við sögu heimspekinnar, og „vfs-
indasagnfræðingur" um þann, sem leggur
stund á sögu vfsindanna].
18
DAGSKRÁ