Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Page 31

Áður hefur verið minnzt á hina
ólíku gerð himnunnar á frumubol
einnar og sömu frumu og hvernig
það getur skýrt, að sama taugaboðið
getur haft bæði hvetjandi og letj-
andi áhrif, allt eftir því hvar það
lendir á himnu næsta taugungs. En
hvernig flyzt þá taugaboðið á milli?
Á því lýk ég þessari fyrri grein, óhjá-
kvæmilega verður nokkuð um endur-
tekningar.
í upphafi þessa kafla og oft síðar
hefi ég getið þess, að bilið á milli
taugafrumanna væri aðeins um það
bil 200 Á. Þótt það sé mjótt, þá er
þar samt óbrúað bil. í endann grein-
ist frumuleggurinn í fjölmargar trefj-
ar eins og áður er sagt, sem hver og ein
endar í örsmáum hnúð eða griplu-
fæti. Það er frá trefjaendunum og
yfir á himnu frumubols eða trefja
taugungs, sem bilið er 200 Á. Sé um
hreyfitaug að ræða þá enda griplu-
fæturnir á sérhæfðum hluta vöðva-
frumu, sem kallast endaplata. Himn-
an er þar þeim eiginleikum búin, að
gcta tekið mjög snöggum breyting-
um með tilliti til leiðsluhæfni. Sama
er að segja um liimnu frumubols og
trefja. Samskeyti þessi hafa verið
kölluð griplur og höhlum við því
liér. í endahnúð taugatrefjanna ern
smápakkar, sem innihalda acetyl-
kólin. Það ern belgirnir sem ég
minntist á að sézt hefðu í rafeinda-
smásjánni og myndazt 300 /x í þver-
mál. Þegar taugaboð berst til griplu-
fótanna, þá springa pakkarnir og
tæma innihald sitt í smáskömmtum
út í hið óbrúaða djúp. Skammtarnir
eru allir álíka stórir. það er mögu-
legt að reikna út með nokknrri ná-
kvæmni, hve mörg acetylkólínmóle-
DAGSKRÁ
kúl eru í hverjum. Með örskots hraða
flæða acetylmólekúlin yfir á enda-
plötuna eða taugunginn og bindast
þar sérhæfðum mólekúlum í himn-
unni. Þá gerist það, að himnan
breytir samstundis um leiðsluhæfni,
mótstaðan hverfur, og natríumjón-
arnir þyrpast inn og aðrir út, með
þeim afleiðingum, sem áður hefur
verið lýst.
Hvatinn acetylkólinesterasi sem
einnig situr í himnunni binzt nú
acetylkólínmólekúlunum og klýfur
það allt með geysihraða. Leiðslu-
hæfni liimnunnar kemst því strax í
samt horf og natríumpumpan tekur
til að dæla út natríumjónum á ný.
Eftir 10 msek. hefur himnan endur-
heimt rafmagnshleðslu sína. Enda
þótt taugin sé í hvíld, þá tæma ætíð
einn og einn pakki innihald sitt, sé
um hreyfitaug að ræða þá eru þetta
1—2 pakkar á sek.
Hafi nú einu af hinum áðurlýstu
rafskautum verið komið fyrir inni í
vöðvafrumu, í endaplötunni bcint
undir taugaendunum, er hægt að
sjá áhrif acetylkolin skammtanna
hvers fyrir sig sem örlitla jákvæða
spennusveiflu inni í frumunni. Stærð-
in er 0,5—1 mV. Það eru hinir fáu
Na-þ, sem skyndilega flæða inn, sem
valda þessu.
Þetta minnkar því hvíluspennuna,
sem er vanalega um 90 inV, mjög
óverulega. Berist hins vegar taugaboð
til griplufótarins, þá eykst acetyl-
kólín magnið mikið og spennufallið
þar af Ieiðandi. Mótstöðuleysi himn-
unnar varir nokkrum millisek. lengur
og fleiri natríumjónar komast inn.
Spennufallið er stærst beint undir
taugaendanum og minnkar mjög ört
29