Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Side 40

Um André Malraux
André Malraux er einn af helztu núlifandi
rithöfundum Frakka og tvímælalaust sá sem
mest áhrif hefur haft á lífsskoðanir þeirrar
kynslóðar er var ung í byrjun stríðsins,
jafnvel hluta þeirrar sem er að vakna til lífs
og ábyrgðar um þessar mundir. Æviferill
Malraux er harla viðburðarikur — á unga
aldri tók hann þátt í byltingum og stjórn-
málaerjum í fjarlægari Austurlöndum, í
borgarastyrjöldinni á Spáni var hann yfir-
maður erlenda flugflotans sem studdi lýð-
veldismenn, skæruliðaforingi og hershöfðf-
ingi í Frakklandi á stríðsárunum etc. etc. —
en vel á við um hann sjálfan það sem hann
segir um eina af söguhetjum sinum: „fortíð
hans var svo rækilega umbreytt í lífsreynslu
að einstök æviatriði skiptu orðið engu tnáli".
Helztu bækur Malraux eru: Les Conqué-
rants (Sigurvegararnir, 1928) og La Condition
Humaine (Kjör mannanna, 1933), sem gerast
i Kina og lýsa stjórnmálaátökum þar, Les
Conquérants verkfallinu í Kanton gegn Eng-
lendingum sumarið 192', La Condition Hu-
maine — er margir telja höfuðverk Malraux
— uppreisn kommúnista í Sjanghai 1927 gegn
Sjang-Kai-Sjek, sem bæld var niður af djöful-
legri grimmd og harðneskju. Le Temps du
Mépris (Stund fyrirlitningarinnar, 1935) segir
frá hugrenningum og innri þróun kommún-
ista í fangabúðum nazista, en Malraux var í
fremstu röð þeirra sem þá börðust gegn upp-
gangi fasismans. L’Espoir (Vonin, 1937), ann-
að höfuðverk Malraux, lýsir á magnaðan
hátt fyrsta ári spænsku borgarastyrjaldar-
innar. Loks má nefna Les Noyers d'Alten-
burg (Hnotntrén í Altenburg, 1944), sem
fjallar um viðskipti Frakka og Þjóðverja og
stöðu evrópskar menningar yfirieitt, og hirtir
hann þar miskunnarlaust þann barnalega for-
ystuþjóðaridealisma sem stundum hefur orð-
ið vart báðum megin Rínar — og víðar.
Af þessari upptalningu scst að uppistaðan
í ölluin bókum Malraux er byltingar og
stjórnmálaátök, enda hefur hann oft vitn-
að til þeirra ummæla Napoléons, að eini
harmleikur okkar tíma va-ru stjórnmálin. En
þó Malraux kunni góð skil á sögulegum og
efnahagslegum öflum, sem eru að baki at-
burðanna, vakir fyrst og fremst fyrir honurn
að lýsa eilífri leit mannanna að hugsjón eða
trú til þess að lifa og deyja fyrir, einhverju
sem fær þá til þess að gleyma eða sætta sig
við mannleg kjör: hlutskipti sitt í alheimin-
um. Sumir finna nagandi kviða fróun í at-
höfninni, aðrir í eiturlyfjum. Gisor ganili,
ópfumneytandi, spyr höfuðpersónurnar sex í
La Condition Humaine: „Hvað eigið þér við
með gáfum?", allir svara með því að „draga
upp mynd af því sem þeir þrá“, og liann
kemst að þeirri niðurstöðu að „sérhvern mann
dreymi um að vera guð". Lausnin er fólgin
i beitingu viljans, í baráttunni sjálfri: „eina
vörnin er að skapa". Kommúnistinn Tchen
finnur hamingjuna og nýtur fyrst hugsjónar
sinnar til hlítar um leið og hann tætist i
agnir, þegar hann kastar sjálfum sér með
sprengjunni sem á að bana Sjang-Kai-Sjek.
Hugsjónin verður að veruleika, í athöfninni,
mcð beitingu viljans. Og gleymum ekki þess-
ari setningu úr Le Temps du Mépris: „Það
er erfitt að vera maður; en það er ekki
erfiðara að veröa það með því að auka á
samhug mannanna en leggja rækt við það
sem skilur þá að“.
Frá því í stríðslok hefur ekki kornið skáld-
saga frá Malraux. Milli þess sem hann hefur
vasazt í stjórnmálum við hlið de Gaulles,
hefur hann unnið að ritsmíðum sínum um
myndlist — La Psychologie de l’Art, Sál-
fræði listarinnar — þar sem hann leitar i
listsköpuninni hins sama og ann'ars staðar
áður: viðleitni mannsins til þess að hefja
sig upp yfir sín eigin kjör. Grein sú sem
hér birtist er inngangur að síðustu bók hans
f þessum flokki, La Métamorphose des Dieux.
Emil H. Eyjólfsson.
38
DAGSKRÁ