Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Side 52

legu raénn veró'a í heimi eillfÓarinnar.
Framrai fyrir þessum myndum, frammi fyrir
samtali þeirra við myndir elztu menningar-
skeiða sögunnar og mannfélaga, sem okkur
eru fjarskyldust, gerum við sömu uppgötvun
og frammi fyrir musterunum, er teygja tákn
sín þakin vafningsviði ofar skóginum sem
aftur er orðinn heimkynni apahjarða epísku
sagnanna; og jafnvel frammi fyrir hinum
miklu musterum sem hafa verið endurreist.
Öll og allar segja okkur, að höfuðmarkmið
listsköpunar — hún er okkur ekki fjarlæg,
enda þótt hún nái ti! okkar fyrir tilstilli
myndbreytingar — hafi um þúsundir ára ver-
ið að opinbera eða halda við forinum Sann-
leikans. „Mennirnir gefa guðunum nöfn, er
sagt á Indlandi, en guðirnir þiggja þau eða
gefa þeim engan gaum“; listamennimir sköp-
uðu hin guðlegu form, en guðirnir þágu
þau ekki nema mennirnir könnuðust við þá.
Þá upphófst stíltímabil ...
Uppgötvun okkar á merkingu helgistfla
gerir ekki hið heilaga að því sem öll list
skfrskotar til. En hún dregur í efa þær skír-
skotanir, sem viðurkenndar voru áður; hún
knýr okkur til þess að gera okkur ljóst, að
listsögur okkar gera enga grein fyrir lilveru
listarinnar, jafnvel ekki eðli hennar (sem
þær gera samt ráð fyrir að sé þekkt). Eflaust
hafa mennirnir ofl á tíðum teiknað það sem
þeir sán, reynt að Ifkja eftir því cða gert
sér það til gainans. Úrræði listarinnar hafa
verið notuð í margs konar lilgangi, allt frá
veggteikningum til mannamynda, unz farið
var að nola hana til þess að skreyta stofur.
En þó það sé „eðlilegl", að mennirnir hafi
búið til myndir, er það ekki „eðlilegl", að
þeir skuli hafa búið til einmitt þessar: Þær
sem við köllum listaverk og eru jafnfrá-
brugðnar þeim myndum sein eru einungis
háðar ytraborðinu eða eintingis ætlaðar
áliorfendum til skemnuunar og kvæði er frá-
brugðið stórglæsilegri frásögn. A sama liátt
er ekki eðlilegt, að þessi verk séu lifandi fyrir
okkur; né heldur að Velasquez tali til okk-
ar til jafns við lifandi mann, einmitt vegna
jress sem aðgreinir verk lians frá ytraborðinn
er ljósmyndin hefði getað náð, ef hún hefði
verið til — og „samstillingin" hrekkur ekki
til þess að réttlæta, því mál Velasquez er
livorki mál snjalls ljósmyndara né mikilhæfs
klæðskera; heldur tala inannamyndir lians til
okkar sama máli „portrettunnar" af Gúdea
prinsi, faraóinum Djoser og meyjunni frá
Euþydikos; sama máli og öll málaralist sem
við dáum — allt fram til okkar eigin. Fram-
koma heimslistarinar opinberar okkur ekki
aðeins hvað greinir allan stíl, öll snilldarverk,
frá sýnum ytraborðsins, hún opinberar okkur
einnig hvað greinir þau frá ytraborðinu f há-
spekilegri merkingu.
Hversu margslungin sem fylking endur-
vakninga okkar er, virðist okkur aðdáunin
á hinum miklu helgiverkum samsvara á
óljósan hátt aðdáun okkar á Michelangelo,
Griinewald, Rcmbrandt; við ernm ekki hissa
á að hafa uppgötvað rómönsku listina uin
leið og ef Greco; og skönnnu síðar, lfkt og
þessi uppgötvun liafi orðið völd að hinni,
höggmyndalist heflanna, sem gína, byggðir
verum, andspænis ölduróti indverska skógar-
ins og hræringarlausu rennsli kínversku fljót-
anna. F.n við höfum einnig endurvakið Ver-
meer og gerl Chardin að einum Vita okk-
ar ...
Mjólkursölukonan eftir hinn fyrrnefnda,
Vikastúlkan eftir hinn sfðarnefnda, tilheyra
vissulega ekki Sannleiksheimi, sem þau ættu
að sýna, eins og cgypzku stytturnar, Konung-
arnir í Chartres, eða eftir öðrum leiðuin
Altaristaflan frá Issenheim; né heldur þeim
magnaða óraunveruleika, sem tekur við af
hinu eilífa hjá Michelangelo og Reinhrandt.
Höfundur Djosers liafði tekið sér fyrir hend-
ur að gera faraó eilífan, Vermeer tók sér
ekki fyrir hendur að gera tnjólkursölukonu
eilffa. Samt hnjótum við um orðin gera ei-
lífa ... Reyndi ekki Vermeer einnig að gera
eitlhvaS eilíft?
Þegar myndhöggvarar tvífara Forna keis-
araveldisins fundu upp þau form, óháð ytra-
horðinu, sem egypzki stíllinn átti eftir að
byggjast á, höfðu þeir ekki annað í huga en
tryggja fyrirmyndum sfnum eilffðina. Eilffð
styttnanna var eilífð fyrirmyndanna engu að
síður óaðskiljanleg, jafnvel þó þeir litu aðeins
á þær sem töfralíkneskjur. Þessi form voru
auðvitað ekki fundin upp til þess að „fegra"
fyrirmyndirnar; þau líktust þeim, en helgi-
stfllinn var ekki sfðlir nauðsynlegur en eftir-
líkingin til þess að tvífarinn lifði áfram, og
við ruglum ekki sainan tvíförunum og brjóst-
myndunum rómversku.
50
DAGSKRÁ