Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Page 61

í fyrsta lagi, hvort einstaklingar
samfélagsins séu yfirleitt læsir og
skrifandi. Þótt um það megi deila,
live mikill hluti íslenzku þjóð-
arinnar liafi verið læs og skrifandi á
hverjum tíma, verður hitt ekki vé-
fengt, að hún skapaði, varðveitti og
naut merkilegra bókmennta. Að þcssu
leyti cru íslendingar því tvímæla-
laust í hópi siðmenntaðra þjóða.
Annað atriði er skipulag samfélags-
ins. Hjá frumstæðum þjóðum er
það grundvallað á ættbálknum sem
kjarna eða þá afmörkuðu þor])i. Hjá
siðmenntuðum þjóðum er talið, að
venjulega sé um einhvers konar ríkis-
heild að ræða eða samkennd meðal
allra einstaklinga menningarsamfé-
lagsins. Ættarsamfélagið hefur stað-
ið hér með miklum blóma allt fram
á síðustu áratugi. Hitt er þó stað-
reynd, að íslendingar stofnuðu í upp-
hafi allsherjarríki og þjóðerniskennd
þeirra lifði í krafti bókmenntanna
gegnum aldirnar.
Þriðja atriðið er verkmenning og
tækni. Að þessu leyti má segja að
þjóðin væri frumstæð, einkum er áber-
andi, hve kyrrstaðan var langvinn.
t frumstæðu þjóðfélagi eru félags-
og menningarmál leyst að miklu leyti
eða öllu innan ramma ættbálksins cða
þorpsins, en í siðmenntuðu þjóðfé-
lagi eru slík mál leyst á víðari grund-
velli. Hér gildir svipað og um ann-
að atriðið. Ættarsamfélagið var mikil-
vægt í félags- og menningarlífi ís-
lendinga.
Loks er svo það atriði, að meðal
frumstæðra þjóða skortir að mestu
efnahagslega og verklega sérhæfingu
og tilfærsla milli stétta er mjög lítil.
í þessu efni nálguðust íslendingar
DAGSKRÁ
einnig að geta talizt frumstætt menn-
ingarsamfélag.
Þótt þessi samanburður sé að sumu
leyti ónákvæmur og jafnvel villandi,
hygg ég þó mega af honum draga j)á
almennu ályktun, að íslenzk menn-
ing hafi í veigamiklum atriðum —
fyrst og fremst bókmenntum, þjóð-
erniskennd og að nokkru leyti í
stjórnmálalegum þroska, staðið fylli-
lega jafnfætis svo nefndum siðmennt-
uðum samfélögum t. d. í V.-Evrópu.
A sviði verkmenningar, efnahagsmála
og nokkru leyti félagsmála, vorum við
liins vegar í mörgu lilliti mjög frum-
stæðir. Bókmenning þjóðarinnar
megnaði J)ó að varpa óvenjulegum
blæ, sem sennilega er óvíða annars
staðar að finna, á þcssa annmarka
þjóðlífsins. í heiminum í dag munum
við Tslendingar taldir í hópi þeirra
þjóða, sem skammt eru á veg komn-
ar í efnahags- og atvinnumálum eins
og það er orðað. Slíkar þjóðir eru t.
d. Arabaríkin, Indverjar og Kínverj-
ar svo að dæmi séu nefnd. Eitt er
þó frábrugðið með ísland. Við erum
svo fámennt samfélag, að cinn er-
lendur auðjöfur gæti greitt ríkisskuld-
ir Islendinga og sennilega rekið land-
ið sem arðvænlegt fyrirtæki.
III.
Sesams-orð samtíðarinnar er skipu-
lagning. Án hennar verður framleiðsl-
an ekki aukin, svo unnt sé að bæta
lífskjör fjöldans, en framfarir eru tald-
ar lokatakmark tilverunnar, að því er
virðist. Uppistaðan í skipulagsgrind-
inni er tækni, verkskipting og sér-
hæfing. Atvinnuhættir af þessu tagi
krefjast mikillar fjárfestingar og er
það eitt saman ærið vandamál snauðri
59